به گزارش خوزنیوز رینولدز در پایان سال ۱۹۰۲ میلادی عملیات حفاری اولین چاه در چاه سرخ واقع در قصر شیرین و همچنین شاردین در رامهرمز را آغاز کرد و همزمان مقدمات حفاری در منطقه نفتون مسجدسلیمان را مهیا ساخت. پس از دو سال حفاری در شاردین گروه رینولدز به این نتیجه رسیدند که در این نقطه نمی‌توانند به نفت برسند. سرمایه شرکت که در انگلیس تشکیل شده بود تا در ایران به نفت دست یابد، به علت طولانی شدن دوره حفاری به پایان خود می‌رسید و ویلیام ناکس دارسی که از پیدا شدن نفت در این سرزمین قطع امید کرده بود، طی تلگرافی از رینولدز خواست تا حفاری را تعطیل کند. اما رینولدز را که از مدتی پیش در آنجا به کار حفاری مشغول بود، امیدوار بود و سرانجام در ساعت چهار صبح روز پنجم خرداد ماه ۱۲۸۷ خورشیدی برابر با ۲۶ ماه مه ۱۹۰۸ میلادی، مته حفاری از ضخامت زمینی به قطر ۳۰۰ متر عبور کرد و آخرین ضربه خود را به صخره عظیمی که روی منبع نفت قرار داشت فرود آورد، در نتیجه در عمق ۱۱۸۰ پا (۳۶۰ متری) نفت با فشار زیادی تا ۵۰ پا (۱۵ متر) بالاتر از نوک دکل حفاری فوران کرد. این اتفاق، که نخستین اکتشاف نفت در خاورمیانه به شمار می‌رفت، حیات اقتصادی و اجتماعی ایران را دگرگون کرد، چنان‌که از این چاه روزانه ۳۶۰۰۰ لیتر (معادل ۸۰۰۰ گالن) نفت استخراج می‌شد و بعدها در این شهر حداقل ۳۰۰ چاه نفت حفر شد.

ساخت اولین دکل حفاری در مسجد سلیمان در سال 1287

تاریخچه ای از میدان های کشف شده تا کنون

پس از کشف نفت در ایران در سال ۱۹۰۹ شرکت سابق نفت ایران و انگلیس تشکیل شد. از سال ۱۹۰۸ تا سال ۱۹۲۸ تمام نفت تولیدی ایران از میدان نفتی مسجد سلیمان استخراج می شد. با این وجود به دلیل مطالعات انجام شده و اثبات این مدعا که بیشتر مناطق جغرافیایی ایران از منابع قابل متنابه طلای سیاه برخوردارند اکتشافات ادامه یافت. در ادامه این اکتشافات در سال ۱۹۲۸ میدان نفتی هفتکل و به تدریج در سال ۱۹۳۰ میدان نفتی گچساران، در سال ۱۹۳۶ میدان نفتی آغاجاری و در سال ۱۹۳۸ میدان‌های نفتی لالی و نفت سفید کشف شد.

در سال ۱۹۲۷ شرکت نفت انگلیس و عراق یک میدان نفتی با نام «میدان نفت‌خانه» را در عراق کشف کرد. نیمی از این میدان در خاک ایران قرار دارد که در حال حاضر نفت‌شهر نامیده می‌شود. با کشف این هفت میدان نفتی، حوزه مورد قرارداد شرکت نفت سابق ایران و انگلیس به صورت یکی از مناطق مهم نفتی جهان درآمد.

 البته در سال ۱۳۰۵ سه مهندس روسی در خارج از حوزه قرارداد شرکت سابق نفت ایران و انگلیس در خوریان سمنان اقدام به حفر چاه کره بودند. شایع شد که چاه حفر شده در خوریان به نفت رسیده است؛ ولی واقعیت این بود که در عمق صد متری چاه به آبی مخلوط با مقدار کمی نفت برخورده بود.

در سال ۱۳۰۸ چند زمین‌شناس خارجی توسط شرکت تحقیقات ایران و فرانسه به نواحی مازندران و سمنان اعزام شدند و مطالعاتی انجام دادند. آن‌ها پس از حفر دو حلقه چاه کم‌عمق در شرق بابلسر که نتیجه‌ای به بار نیاورد، شرکت را منحل کردند. در پی این واقعه کار‌شناسان فرانسوی در سال ۱۳۱۰ ایران را ترک کردند.

در سال ۱۳۱۴ هنگام حفر قنات در جنوب قم آثاری از مواد نفتی در روی آب قنات دیده شد. دولت وقت پس از اطلاع، واحدی به نام «اداره مهندسی اکتشافی» در وزارت دارایی تاسیس کرد که وظیفه آن اکتشاف نفت در نواحی مرکزی و شمالی کشور بود. این واحد با استخدام چند کار‌شناس آلمانی و خرید دو دستگاه حفاری ضربه‌ای و دورانی، عملیات را در نواحی قم و مازندران آغاز کرد و در جریان کار دو حلقه چاه در خشت سرو و دو حلقه چاه نزدیک به کوه نمک حفر شد. حفاری‌ها نتیجه‌ای به بار نیاورد و در سال ۱۳۱۸ عملیات اکتشاف متوقف شد.

در سال ۱۳۲۹ با ملی شدن صنعت نفت، از شرکت نفت ایران و انگلیس خلع ید شد. پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و عقد قرارداد با کنسرسیومی که از چندین شرکت بزرگ نفتی تشکیل شده بود عملیات اکتشافی گسترده‌ای در دو دهه ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ در حوزه رسوبی زاگرس انجام شد و تعداد میدان‌های نفتی بزرگ و کوچک که در این حوزه و در خشکی کشف شده بود به پنجاه میدان رسید.

اکتشاف نفت در خلیج فارس در اواخر دهه ۱۹۵۰ آغاز شد و در جریان آن اولین میدان نفتی به نام بهرگانسر در سال ۱۹۶۰ و متعاقب آن میدان‌های دورود، سروش، سلمان، اسفندیار، فروزان، نوروز، رشادت، پارس شمالی، هندیجان و رسالت کشف شدند.

در سال ۱۳۲۷ دولت ایران برای انجام اکتشاف در خارج از حوزه قرارداد شرکت نفت سابق ایران و انگلیس، شرکت سهامی نفت ایران را تشکیل داد. این شرکت از سال ۱۳۲۸ عملیات اکتشافی را با استخدام زمین‌شناسان سوئیسی و مهندسین معدن ایرانی آغاز و در سال ۱۳۳۵ در تاقدیس البرز در ناحیه قم نفت قابل ملاحظه‌ای کشف کرد.

در سال ۱۳۳۷ میدان گازی سراجه در شرق قم کشف شد. پس از ملی شدن صنعت نفت و تشکیل شرکت ملی نفت ایران، شرکت ایران نفت در سال ۱۳۳۹ به آن پیوست و به فعالیت اکتشافی در خارج از حوزه قرارداد با کنسرسیوم سابق با نام امور اکتشاف و استخراج ادامه داد. در سال ۱۳۴۵ این شرکت در دشت مغان آذربایجان و در سال ۱۳۴۶ در گرگان به ترتیب نفت و گاز کشف کرد.

امور اکتشاف و استخراج شرکت ملی نفت ایران در سال ۱۳۴۷ میدان عظیم گازی خانگیران و در سال ۱۳۶۰ میدان گازی گنبدلی را به ترتیب در غرب و جنوب شهر سرخس کشف کرد. در دهه ۶۰ به دلیلی همزمانی با جنگ ایران و عراق، اکتشاف نفت با رکود نسبی همراه بود. در این دوره امکانات اکتشاف بیشتر صرف امور تولید شد.

در دهه دوم بعد از انقلاب، آهنگ فعالیت‌های اکتشافی به تدریج سرعت گرفت و امکانات بیشتری به این بخش تخصیص داده ‌شد. با افزایش فعالیت‌های اکتشافی در دهه سوم بعد  از انقلاب، مقدار نفت کشف شده در این دوره تقریباً دو برابر دوره قبل تخمین زده شده است.

از جمله مهم‌ترین اکتشافات در این دهه، کشف میدان گازی پارس جنوبی است که بزرگترین میدان گازی کشف شده در جهان است. در ادامه  اکتشافات نواحی مرکزی و جنوب ایران، میدان سردار جنگل نیز در دریای کاسپین کشف شد تا شرکت ملی نفت ایران بتواند به مدد نیروهای متخصص و توانمند خود، گنجینه اکتشاف و تولید خود از منابع عظیم هیدروکربوری ایران را وسعت بخشد.

مرجع/نفت ما