جزیره آبادان واقع در دورترین منطقه جنوب غربی ایران قرار دارد که از جنوب، آب های گرم خلیج فارس و از شمال و مشرق رودخانه های کارون و بهمنشیر و از غرب، اروندرود آن را در برگرفته اند. اروند رود به عنوان تنها رودخانه قابل کشتیرانی در ایران، آبادان را از عراق جدا می کند و تاریخ آبادان با تاریخ صنعت کشور به ویژه پالایشگاه آن گره خورده است.

***محاصره آبادان
پس از تجاوز عراق در 31 شهریور 1359 و اشغال سریع بخش هایی از خاک ایران، خرمشهر مهم ترین شهر بندری ایران، پس از 40 روز مقاومت دلیرانه، با خیانت آشکار منافقین به دست دشمن افتاد.
پس از سقوط خرمشهر، رژیم عراق درصدد برآمد تا جزیره آبادان را نیز اشغال کند و تلاش کرد تا از طریق شرق کارون و شمال بهمنشیر وارد آبادان شود، زیرا عبور از این قسمت آسان تر از عبور از رودخانه کارون در جنوب خرمشهر بود.
با چنین وضعیتی آبادان در یک محاصره 330 درجه ای قرار می گرفت و عبور از رودخانه بهمنشیر می توانست آن را با خطر جدی روبه رو کند.
دشمن می پنداشت اگر بتواند از این رودخانه بگذرد، آبادان را برای همیشه از آن خود کرده است.
عراقی ها برای تصرف آبادان در هشتم آبان 1359، در منطقه ذوالفقاری روی رودخانه بهمنشیر پل شناور نصب و با عبور دادن قسمتی از نیروهای خود، وارد جزیره آبادان شدند.
از آن جهت منطقه ذوالفقاری را انتخاب کرده بودند که با استفاده از پوشش نخلستان ها بتوانند از دید رزمندگان اسلام دور مانده و به راحتی وارد شهر گردند.
*** طرح عملیات ثامن الائمه(ع):
پایدار ماندن سرپل دشمن در شرق کارون تهدید بالقوه خطرناکی برای جزیره آبادان بود زیرا با اشغال جزیره آبادان تمام کرانه شمالی اروندرود در کنترل عراق قرار می گرفت و بنادر ماهشهر و امام خمینی(ره) و تاسیسات اقتصادی و دریایی ایران در خور موسی در کنترل مستقیم و غیرمستقیم دولت عراق قرار می گرفت.
در برابر چنین رویدادی کشور ایران از بخش کرانه شمال غربی خلیج فارس محروم می شد و مجبور بود برای استفاده بی خطر از آبراه دریایی، تاسیسات اقتصادی و نظامی و بندری منطقه را به بنادر دیگر مانند بندر دیلم، گناوه یا بوشهر تغییر مکان دهد که این امر مستلزم صرف میلیاردها دلار هزینه و سال های متمادی وقت بود.
از آنجا که وسعت منطقه عملیاتی بالغ بر 130 کیلومتر مربع بود و حوزه دید بسیار وسیعی داشت، امکان اختفای تحرکات نظامی در طول روز میسر نبود لذا مقرر شد عملیات در تاریکی شب انجام شود تا دشمن نتواند از نیروهای زرهی خود بهره لازم را ببرد.
سرانجام عملیات ثامن الائمه(ع) با هدف انهدام نیروهای دشمن در شرق کارون و تصرف این منطقه، درساعت 1بامداد پنجم مهرماه سال 1360 با رمز مقدس «نصرمن الله و فتح قریب» شروع شد.
این عملیات با همکاری ارتش، سپاه، بسیج و نیروهای ژاندارمری انجام شد و نیروهای عمل کننده در این عملیات بزرگ از «لشکر 77 خراسان» شامل سه تیپ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، 16 گردان نیروی پیاده در سازمان سه قرارگاه تیپی، «تیپ 37 زرهی شیراز»، «گردان 251 تانک» از «لشکر 16 زرهی»، «گردان 107 ژاندارمری»، «گروه رزمی 291 تانک» بودند و جهاد سازندگی علاوه بر احداث جاده «وحدت» در فروردین 1360، امور مقدماتی عملیاتی را انجام دادند.
نیروهای سپاه اسلام با عبور از میدان های مین و تله های انفجاری و موانع ایذائی در حالی که به شدت با آتشبارهای خطوط پشتیبانی حمایت می شدند به مواضع دشمن یورش برده و دشمن را سخت غافلگیر کردند. همچنین به سرعت خاکریزهای مقدماتی دشمن تسخیر شد و نیروهای دشمن هدف تعقیب قرار گرفتند.
لشکر زرهی عراق با قدرت تمام درهم کوبیده شده و نیروهای آن تحت تعقیب قرار گرفتند.
با فرار دشمن به غرب کارون، بهترین موضع پدافندی و ضد پاتک نصیب نیروهای ایران شد. پس از دو روز نبرد بی امان رزمندگان اسلام، پس مانده های ارتش بعثی به غرب کارون فرار کرده و در آنجا زمینگیر شدند.
*** نتایج عملیات ثامن الائمه(ع)
این عملیات نتایجی چون خارج شدن قوای دشمن از شهر آبادان، آزادی دو جاده مهم اهواز- آبادان و ماهشهر-آبادان و آزادسازی کامل شرق کارون به وسعت 130 کیلومتر مربع را در پی داشت.
با پیروزی درخشان سپاه اسلام در شکست حصر آبادان، روحیه امید در سرتاسر جبهه ها و در میان مردم دمیده شد و سیل خروشان ملت با شادی و شور، بیش از پیش به سوی جبهه ها روانه شدند.
عملیات ثامن الائمه(ع) به مثابه نقطه عطف و حلقه وصلی برای تغییر استراتژیک جنگ از وضعیت گذشته به وضعیت جدید محسوب می شود.
بعد از برکناری بنی صدر، برای نخستین بار بود که نیروهای عمل کننده در این حد گسترده با هم ترکیب شده و به نحو شایسته ای با یکدیگر همکاری و هماهنگی می کردند به طوری که این اقدام الگوی مناسبی برای ادامه همکاری ارتش و سپاه در عملیات های دیگر شد.
*** نقش ایستادگی و مقاومت مردم آبادان در شکست حصر
به گفته کارشناسان نظامی، پیام اصلی عملیات شکست حصر آبادان، مقاومت و ایستادگی مردم و حسن ظن به وعده های صدق الهی است، در این صورت است که می توان در برابر همه قدرت های بزرگ دنیا ایستاد و سرخم نکرد و حتی ذره ای از منافع ملی و دینی عدول نکرد.
به همین دلیل است که رهبر انقلاب شکست یک ملت را زمانی می دانند که به این نقطه برسند که تصور کنند کاری نمی توانند انجام دهند.
مدافعان شهر و افرادی که از آن روزها خاطره دارند نیز، از نقش پر رنگ مردم در دفاع از شهر به عنوان مهمترین عامل سقوط نکردن شهر یاد می کنند.
*** اگر مردم مقاومت نمی کردند، سقوط شهر آبادان قطعی بود
'ثامر چنعانی' جانشین کنونی ناحیه مقاومت سپاه آبادان و از مدافعان شهر، دفاع مردمی از شهر را اینگونه روایت می کند:وقتی دشمن از خرمشهر وارد کشور شد، همه مردم به ویژه مردم آبادان احساس وظیفه کردند.
شهروندان غیرنظامی آبادان در آن روزها برای دفاع از شهر، صبح های زود با موتورسیکلت یا حتی دوچرخه به خرمشهر یا شلمچه رفته از شهر دفاع می کردند و شب بازمی گشتند.
علاوه بر نیروهای نظامی و انتظامی، نیروهای غیرنظامی نیز به اشغال خاک کشور از سوی دشمن حساس بودند.
91 مهرماه 59 عراقی ها از کارون رد شدند و یکی از مهم ترین اهدافشان تصرف کامل ابادان بود که اگر آبادان تصرف می شد، جریان جنگ کاملا به نفع دشمن بعثی عوض می شد.
19 مهرماه نیروهای بعثی تعداد زیادی از شهروندان غیرنظامی را در جاده ابادان به ماهشهر شهید کرده یا به اسارت بردند.
در دوران محاصره آبادان، اگرچه شهر کاملا در محاصره دشمن بود، ولی مردم شهر را رها نکردند، در ان زندگی می کردند و امور روزانه مردم در شهر انجام می شد، دانش آموزان به مدرسه می رفتند و شهر تعطیل نشد.
مردم آبادان تجربه سقوط خرمشهر را دیده بودند، شهر را دوست داشتند و نمی خواستند تجربه تلخ سقوط خرمشهر برای آبادان نیز تکرار شود.
نقش پررنگ حضور آیت الله جمی امام جمعه فقید آبادان که شهر را در دوران جنگ ترک نکرد، غیرت و حمیت مردم، ایمان قوی و علاقه مردم به شهر باعث شد که شهر با وجود حدود یکسال محاصره سقوط نکرده و با تلاش نیروها، حصر آن با شکست مواجه شود.
*** نقش مردم در پشتیبانی جنگ بی بدیل بود
ناخدا ناخدا یکم تکاور اسماعیل بنیادی که در عملیات آزادسازی خرمشهر به درجه جانبازی نائل شده است در این خصوص نقش مقاومت مردم در دوران دفاع مقدس به ویژه شکست حصر آبادان می گوید:مردم در ابتدای جنگ تحمیلی آموزش خاص نظامی برای دفاع از شهر ندیده بودند، لذا خود با همکاری نیروهای ارتش، وظیفه آموزش نیروهای مردمی علاقه مند به حضور در جبهه را بر عهده گرفته و در دفاع از شهر نقش آفرینی کردند.
در این عرصه، نقش مردم در پشتیبانی جنگ را نمی توان نادیده گرفت، مردم به ویژه زنانی که در شهر ماندند و برای مدافعان شهر نان می پختند.
بسیاری از این نقش ها به دست فراموشی سپرده یا نادیده گرفته شدند، مردم غیرنظامی که مثلا در گروه های تدارکات، آموزش و تامین غذا نقش آفرینی کردند.
***
حسن بنادری از فرماندهان مدافع شهر می گوید:بامداد نهم آبان ماه چنـد گردان تکاور و نیز نیروهای مکانیزه بعثی مجهز به توپ106 و موشکهای مالیوتکا و مسلس لهای سنگین نخستین نیروهای عراقی بودند که از پل عبور کردند.
در این بین مردی به نام دریاقلی سـورانی که در نزدیکی آن منطقه زندگی می کرد از هجوم نیروهای دشمن مطلع می شود و بلافاصله نیروهای مـردمی مسجد حضرت رسول اکرم ذوالفقاری را در جریان حمله عراقی ها قرار می دهد و به سوی مقر سپاه در مرکز شهر حرکت می کند.
وی در طول مسیر مردم را در جریان حمله نیرهای بعثی و ورود آنان به شهر خبرمی دهد و مردم نیز به سرعت به مقابله با نیروهای عراقی می شتابند.
در واقع قبل از رسیدن نیروهی نظامی٬ مردم بـه شدت بـا نیـروهای عراقی در گیر می شوند.
وی می افزاید:وقتی دریاقلی به مقر سپاه رسید من را از آمدن عراقیها آگاه کرد و ما نیز به نیروهای دیگر موجود در شهرآمدن عراقیها را خبر دادیم، نیروهای مدافع وقتی به ذوالفقاری رسیدند که عراقی ها تا پاسگاهی که سر راه آبادان ـ خسروآباد بود٬ پیشروی کرده بودند.