توفیق سعدی دانشجوی دکتری سال پنجم اقلیم شناسی دانشگاه خوارزمی تهران توانست عنوان دانشمند جوان سال 2016 را از آن خود کند و برای نخستین بار این جوان خوزستانی سبب شد که نام کشور ایران در زمینه علم اقلیم شناسی در زمره کشورهای دارای دانشمند جوان قرار بگیرد.

تسنیم با هدف کنکاش بخش کوچکی از افکار این جوان دانشمند به گفت وگوی تفصیلی با وی پرداخته تا چگونگی کسب این عنوان و نیز نظرات این پژوهشگر مطرح در عرصه جهانی را نسبت به موضوعات روز تشریح کند.

بخشی از مهمترین نکته‌های این گفت‎‌وگو را در زیر می‌خوانید؛

*مسئولان نتایج علمی را در تصمیم‎هایشان به کار ببرند.

*با از بین رفتن رودخانه کارون منابعی را از دست می‌دهیم که قابل برگشت نیستند.

*امیدوارم سرنوشت سیستان و بلوچستان برای خوزستان رقم نخورد.

*به هشدارهای دانشمندان توجهی نمی‌شود.

*منابع آبی خوزستان با اجرای طرح‌های انتقال آب آسیب می‌بینند.

*باید زمینه برای محققان و پژوهشگران مناسب شود.

*هوش و استعداد ایرانیان در دنیا زبان زد است.

در ابتدا درباره برنامه معرفی دانشمند جوان بگویید که چیست و چگونه کسی این عنوان را می‌تواند کسب کند؟

برنامه حمایت از دانشمند جوان از سال 2011 آغاز شده و زیر نظر Appc مرکز اقلیم اپک در کشور کره برگزار می‌شود افرادی که به این برنامه راه می یابند از نظر تجهیزاتی، علمی و مالی تحت حمایت قرار گرفته تا در مدت معینی که در مرکز هستند به دفاع از ایده‎اشان بپردازند.

ورود به این مرکز یک فرصت طلایی برای پژوهشگر با هدف تبدیل ایده به علم است سرانجام پس از اینکه پژوهشگر طرحش را به صورت پاورپوینت و در طی جلساتی پیش برد اگر موفق به اخذ تاییدیه کمیته داوران شود می‌تواند عنوان "دانشمند جوان" را کسب کند.

برای شرکت در این برنامه مشوقی داشتید؟

در وقت اضافه متوجه فراخوان شدم و از آنجا که نسبت به سخت و مشکل بودن این برنامه اطلاع داشتم نمی‌خواستم در فراخوان شرکت کنم ولی پدرم اصرار زیادی برای شرکت من در برنامه داشت و به من می‌گفت که «تو در این راه حرکت کن و نتیجه اش را به خداوند موکول کن» بنابراین برای اینکه پدرم را ناراحت نکرده باشم در فراخوان شرکت کردم و مدارکم را به APPC ایمیل کردم.

چند مدت بعد دوستم با من تماس گرفت و گفت که برای برنامه انتخاب دانشمند جوان انتخاب نشده و جویای پذیرش و یا عدم پذیرش من در برنامه شد، با وجود اینکه فکر نمی‌کردم ایمیلی از مرکز دریافت کرده باشم اما به هنگام چک کردن ایمیلم در کمال ناباوری دعوت نامه رسمی APPC را دیدم که کمیته انتخاب دانشمند جوان، من را برای استفاده از این برنامه حائز رتبه دانسته و انتخاب کرده است.

ایده و طرح شما در چه زمینه‌ای است؟

طرح من برای حوزه کارون بزرگ جنوب غرب ایران انجام شده و جدیدترین متدولوژی در زمینه تعیین سهم و نقش عوامل مختلف و یا نیروهای خارجی پدیده تغییر اقلیم بر روی پدیده بارش‌های حدی است که برای اولین بار از نظر متدولوژی در ایران انجام شده است.

برای اثبات طرحتان مشکلی نداشتید؟

در حین کار به مشکلات سختی برخوردم چرا که حجم دیتاهای مورد نیازم بسیار زیاد بود ولی خوشبختانه در مرکز APPC به حجم زیادی از داده‎ها که به دلایلی مثل فیلترینگ و محدودیت‌های اینترنتی در ایران قابل دسترسی نبود، بهره‌مند بودم و علاوه بر آن به سوپرکامپیوترهایی منحصر به فردی نیز دسترسی داشتم.

ایده شما چه تاثیرات میدانی دارد؟

مبحث تغییر اقلیم مبحثی وسیع با رویکردهایی ازجمله طرح ریزی برای آینده و سنجش آسیب پذیری اقلیم منطقه نسبت به گازهای گلخانه‌ای و عوامل خارجی کره زمین است.

زمانی که میزان سهم آسیب پذیری منطقه نسبت به عوامل را بدانیم در زمینه ارائه هشدارهایی در ارتباط با مدیریت منابع آبی حوزه‌های آبریز منطقه با هدف دقت عمل بیشتر دید بهتر و وسیع تری به دست می‌آوریم و یا حتی قبل از تصمیم‌گیری‌ها در اجرای ظرفیت نیروگاه‌های برق آبی یا منابع آبی منطقه می‌توان تجدید نظر کرد و تصمیمات را با در نظر گرفتن دخالت گازهای گلخانه‌ای و استفاده از روش‎های معتبر گرفت تا از هدر رفت سرمایه‌های ملی، منابع مالی و نیز بروز بحران‌های مالی در آینده به دلیل عدم مدیریت مصرف آب، جلوگیری کنیم.

در برخی کشورها از جمله پاکستان چنان به اهمیت مبحث اقلیم پی برده‌اند که وزارت تغییر اقلیم دارند و برنامه‌ها در راستای مدیریت تغییر اقلیم برنامه‌ریزی می‌شوند.

به صورت عملیاتی این طرح قابلیت اجرایی شدن دارد؟

نتایجی که در ارتباط با علم به دست می‌آید به قدری ارزشمند است که قدم‌های بعدی را مشخص می‌کند. مسئولان می‌توانند نتایج کسب شده را در تصمیماتشان در نظر بگیرند.

نتایجی که از طرحتان کسب کرده‌اید درباره خوزستان چه چیزی را نشان می‌دهد؟

نشان می‌دهد که بارش‌های حدی از سال 1951 تا 2015 دارای روند افزایشی بوده به طوری که شدت این بارش‌ها بیشتر شده و این مسئله در اثر تغییر اقلیم اتفاق افتاده که می‌تواند پیامدهای دیگری از جمله تغییر الگوی بارشی برف به باران را داشته باشد، این موضوع برای برنامه‌ریزی منابع آبی بسیار مهم است به گونه‌ای که اگر این روند ادامه یابد آب قابل ذخیره سدها به صورت کنونی را نخواهیم داشت. اگر سهم برف منطقه کمتر شود ذخایر برف در تابستان کاهش می‌یابد و ریسک بحران آب را در پی خواهیم داشت که این مسئله خطرناک است.

به عنوان یک اقلیم شناس آینده رودخانه کارون را چگونه می‌بینید؟

در صورتی که کارون از بین برود منابعی را از دست خواهیم داد که هیچ وقت باز نمی‌گردند. با مطالعه در تاریخ به استان سیستانی برمی‌خوریم که قطب کشاورزی ایران بوده ولی بعد از احداث سد هیرمند و تخصیص آب به افغانستان و نیز با قطع شدن شریان این رود و نرسیدن آب به دشت سیستان وضعیتی را امروزه ایجاد کرده که فقط مردم سیستان به ناچار مجبور به تحمل طوفان‌های شن 120 روزه هستند؛ امیدوارم این اتفاق برای خوزستان نیفتد.

پرفسور کردوانی همواره هشدارهای زیادی که اکنون در حال وقوع هستند را داده به طور مثال بارها درباره رفسنجان و پسته‌اش و نیز احداث چاه‌های عمیق و نیمه عمیق هشدار داده بود که چنین کاری را نکنید چرا که با این کار این منطقه را از بین خواهید برد ولی کسی گوش نداد. متاسفانه به هشدارها، نظرات و فریادهای دانشمندانی که برای کشور احساس مسئولیت می‌کنند، بی توجه هستند.

نظرتون درباره طرح های انتقال آب چیه و آیا اجرای این طرح‌ها می‌توانند موقعیت منابع آبی استان را تغییر و یا تحت تاثیر قرار دهد؟

البته متخصصان بین حوزه‌ای باید در این زمینه اظهار نظر کنند و من در این رابطه جدای از پروژه خودم و به عنوان یک پژوهشگر صحبت می‌کنم.

صد در صد منابع آبی با اجرای این طرح‌ها تحت تاثیر قرار می‌گیرند و آسیب می‌زند. افراد صاحب نظر باید در این رابطه با اعداد و رقم صحبت کنند؛ شعار دادن و بدون پشتوانه علمی و دانش صحبت کردن ممکن است نه تنها فایده‌ای نداشته باشد ضرر هم برساند و یا اینکه فرصت دفاع مناسب را از مردم خوزستان بگیرد پس اگر کسی می‌خواهد از این قضیه دفاع کند بر اساس مستندات و مدارک صحبت کند تا مسئولان نیز مجاب و توجیه شوند.

به عنوان یک پژوهشگر و اقلیم شناس مدیریت منابع آبی را در کشور چطور ارزیابی می‌کنید؟

احساس می‌کنم جای کار زیادی داریم و خیلی از مسائل را باید بازنگری کنیم و نیز با همکاری تصمیم‌های عاقلانه و مناسبی بگیریم. اهمیت به این موضوع را در کشور نیازمندیم و نیز اساتید بزرگی دلسوزانه درباره لزوم مراقبت از آب‌های سطحی، زیرزمینی و ذخایرآب هشدار می‌دهند چرا که بحث آب نه فقط کمی بلکه کیفی نیز هست.

باید صرفه جویی را در مدیریت منابع آبی در نظر بگیریم. بحث بهره‌وری مناسب آب در کشاورزری صنعتی، پساب‌ها و استفاده از مدیریت‌نوین که موضوعی اثبات شده در جهان است، می‌توانند کمک کننده باشند.

چگونه می‌توان از طرح شما برای عدم تکرار اشتباهات گذشته استفاده کرد؟

می‌توان به نتایج استناد کرد و آسیب پذیر بودن حوزه را نسبت به فعالیت‌های انسانی و تغییر اقلیم مطرح کرد که نباید بیش از این دستخوش تغییرات قرار بگیرد.

حوزه کارون بزرگ نسبت به تغییر اقلیم حساس است و نتایج ایده من بین تغییراتی که حاصل شبیه سازی نیروهای خارجی است که در بارش های حدی نشانی از هماهنگی را می‌بینیم به طوری که تغییر اقلیم بر روی رفتار بارش‌های حدی تاثیر داشته است.

 جایگاه پژوهشگران و محققان را در کشور مناسب و مطلوب می‌دانید یا فکر می‌کنید که در این زمینه با دیگر کشورها فاصله زیادی داریم؟

ضرب المثلی داریم که می‌گوید" قدر زر زرگر شناسد، قدر گوهر گوهری"   سوال اینجاست که قدر زر را چه کسی بهتر می‎داند ما یا دیگران.

هوش و استعداد ایرانیان در دنیا زبان زد است و گواه آن حضور تعداد زیادی از ایرانیان در مجامع علمی از جمله پرفسور سروش سروشیان که در زمینه آب حرف اول را در آمریکا می‌زند و پروفسور سمیعی کسی که به خاطر وجودش آلمانی‌ها برای ایرانی‌ها احترام خاصی قائل هستند.

در کره چیزی که در همه حال مشاهده می‌کردم ارزش قائل بودن برای علم بود به گونه‌ای که اگر کسی سوالی علمی می‌پرسید اساتید کار خود را رها کرده و نیز از افراد برجسته می‌خواستند تا جلسه پرسش و پاسخ برگزار کنند. کاری که کمتر در جاهای دیگر می‌توان دید.

علم و دانشی که بسیاری از ایرانیان دارند به دلیل عدم حمایت و پشتیبانی و نیز عدم به وجود آوردن شرایط مناسب برای پرورش و توسعه استعدادهایشان در برخی موارد یا سرکوب و خاموش می شود و یا اگر برای آنها در خارج از کشور شرایطی فراهم شود به آنجا می‌روند پس چه بهتر است که از این فرصت در جهت خدمت به کشور و مردم خودمان استفاده کنیم.

بزرگترین مشکل محققان و پژوهشگران کشور را چه می دانید؛ محققان از چه چیزها و کمبودهایی رنج می‌برند؟

باید زمینه برای محققان و پژوهشگران مناسب باشد؛ وقتی ارزش پژوهشگران و محققان در جامعه حفظ شود جامعه مترقی و پیشرفته خواهد شد.

ارزشمندترین و گرانبهاترین سرمایه هر کشوری نیروی انسانی آن است نه نفت نه پول و نه حتی منابع طبیعی به اندازه نیروی انسانی مهم نیست.

ژاپن را نگاه کنید؛ چه دارد؟ نه تنها منابع ما را ندارد بلکه یکسری بحران‌های طبیعی مثل زلزله دارد ولی اگر از نیروی انسانی متفکرش استفاده نمی‌کرد هرگز ژاپن امروزی نمی‌شد.

اگر برنامه‌ریزی شود که هر متفکری در جهت تخصصش کار کند بدون اینکه دغدغه‌هایی مثل اشتغال و مسائل مادی و رفاهی داشته باشد می‌توان از نیروی دانش وی در راستای منافع مملکت استفاده کرد. این شرایط عزمی ملی و برنامه‌ریزی بسیار دقیقی می‌خواهد که در کشور فراهم نیست.

شاید سوالی که می‌پرسم به تخصص شما مرتبط نباشد ولی فکر می‌کنم به عنوان یک اقلیم شناس بتوانید تا حدودی پاسخ دهید؛ یکی از موضوعاتی که خوزستان از آن رنج می‌برد کاهش بارش‌ها و در نتیجه ایجاد کانون‌های ریزگردها است؛ بنا بر گفته برخی از مسئولان بارور کردن ابرها انجام شدنی نیست آیا این موضوع در دیگر کشورها انجام می‌شود؟

البته این موضوع تخصص خاصی را می‌طلبد که متخصصان امر باید درباره آن صحبت کنند ولی در کل این کار انجام شدنی است ولی باید شرایطش فراهم شود. این قضیه خیلی هزینه‌بر است و ممکن است باروری ابرها انجام شود ولی چیزی که مد نظر است اتفاق نیفتد اگر چه سهم موفقیت این اقدام کم است ولی باز هم کشورها ترجیح می‌دهند که این کار ار انجام دهند.

طرح شما در زمینه اقتصاد مقاومتی چه نقشی دارد؟

این طرح در زمینه اقتصاد مقاومتی مطمئنن مهم است. همین که هشدارها را برنامه‌ریزان جدی بگیرند و به سیستم مدیریت آب کارون توجه کنند می‌تواند منجر به اجرای اقتصاد مقاومتی شود و از هزینه‌های اضافی بکاهد. طرح من مدرکی برای نشان دادن حساسیت پذیری منطقه در رابطه با تغییر اقلیم است. اقداماتی در جهان در این زمینه انجام می‌شود تا از خسارات و هزینه‌های اضافی جلوگیری کند.

به عنوان سوال پایانی بفرمایید شرکت در این برنامه چه تاثیری در زندگی شما می‌تواند داشته باشد؟

این برنامه دید من را نسبت به دانش اقلیم شناسی بهتر کرد به طوری که اگر این برنامه را شرکت نمی‌کردم چنین تجربه‌ای را کسب نمی‌کردم. ارتباطاتی که با بزرگان این علم به دست آوردم می‌تواند در جهت خدمت به مردم و کشورم استفاده شود که اگر شرایط مناسب برایم فراهم شود می‌توانم خدمت بزرگی انجام دهم.

سخن پایانی؛

امیدوارم شرایط برای همه پژوهشگران در کشور فراهم باشد تا بتوانیم در مملکت خودمان به مردم خدمت کنیم. در آخر از خدای متعال و پدر و مادرم و نیز اساتید بزرگوارم دکتر پرویز کردوانی، علیرضا مساح بوانی و استاد بهلول علیجانی تشکر و قدردانی می‌کنم.