دزفول، دیار خانه های قدیمی است و یکی از پایتخت های معماری و شکوه هنر ایرانی- اسلامی است. معماری در دزفول آدمی را با دنیایی از ظرافت ها و زیبایی ها آشنا می کند که شاید همانند آن در کمتر جایی ازاین مرز و بوم وجود داشته باشد. بافت تاریخی دزفول که تلاقی فرهنگ و تاریخ مردمان این دیار کهن است، شامل ۲۸ محله قدیمی و در هم تنیده است که تزئینات معماری بی نظیر آن، دزفول را به «شهر آجری» معروف کرده است. در محدوده بافت تاریخی دزفول بیش از ۱۴۰ اثر تاریخی ثبت ملی شده شامل مسجد، حمام، گذر و بقعه وجود دارد.

علاوه بر ساباط ها، حمام ها، گذرها و مساجد و سایر اماکن تاریخی موجود در بافت، خانه های تاریخی که به نام صاحبان بنا ازدوره های گذشته در این بافت به جای مانده هر کدام به تنهایی دارای ارزش فرهنگی، مذهبی و تاریخی هستند.

وجود بیش از ۱۰۰ خانه تاریخی همچون خانه تیزنو، قلمبر و قلمبر ۱ و ۲، مستوفی، محسنی، قصاب، معزی، سهرابی، گلچین، نیلساز، مهدوی، سیدصدر، کلک چی، جوکار، قلق چی، سعادت، ضیایی و صنیعی سبب شده تا بافت تاریخی دزفول نسبت به سایر آثار و مجموعه های تاریخی این شهرستان متمایز باشد به طوری که دزفول با برخورداری از این خانه ها، می تواند به عنوان یک شهر توریستی با ردپایی از گذشته های زیبای معماری این مرز وبوم به جهانیان معرفی شود.

این خانه های تاریخی به عنوان ظرفیتی منحصربه فرد در قالب بافت تاریخی دزفول قرار گرفته اند به گونه ای که باوجود تمام تغییراتی که در چهره شهرهای امروزی پدید آمده اما بافت قدیم و کهن این شهرستان همچنان حکایت زیبایی از معماری ایرانی- اسلامی را روایت می کند.

بی توجهی متولیان ادامه دارد 

کم توجهی و بعضا بی توجهی متولیان میراث فرهنگی شهرستان و استان به برخی آثار تاریخی و فرهنگی در خطر نابودی در چند سال اخیر و بیان جملات تکراری و دم زدن از نبود اعتبارات برای سبک کردن بار هجمه ها، دل دوستداران میراث فرهنگی را به درد آورده است به گونه ای که بدون اغراق باید گفت این بی توجهی ها به تخریب و آسیب دیدگی آثار و بناهای تاریخی موجود در استان و به ویژه دزفول که نوعی بی توجهی به پیشینه و هویت شهرستان محسوب می شود، مدتهاست که به یک بحران جدی تبدیل شده، بحرانی که گویا بسیار غریب است.

واقعیت این است که بی سرپناهی خانه های تاریخی دزفول هرروز خطر ریزش این برگ های تاریخی را بیشتر می کند.

خبرگزاری مهر از چندوقت گذشته تاکنون در گزارش های متعددی به بیان وضعیت برخی از این خانه های تاریخی شهر آجری دزفول پرداخته است. یکی دیگر ازاین بناها، خانه تاریخی شاهرکنی است که با وجود برخورداری از ظرفیت و زیبایی های عظیم، سایه بی توجهی و ویرانی  همانند بسیاری از خانه های تاریخی بافت کهن دزفول بر سر آن سنگینی می کند.

بافتی تاریخی با قدمت هزارساله 

در همین رابطه عضو انجمن دوستداران و پژوهشگران شهرستان دزفول اظهار می کند: بافت تاریخی شهر دزفول یکی از سرمایه های ملی و ارزشمند در جنوب کشور است که  با قدمتی بیش از هزار سال و پشتوانه تمدنی چند هزار ساله منطقه در مرکز شهر و در کنار رودخانه دز شکل گرفته است.

نجمه مورث نوری می افزاید: خانه های قدیمی بزرگ و باشکوه از جمله عناصری هستند که به زیبایی در محلات ۲۸ گانه این شهر بنا شده اند که هر کدام با معماری زیبا و اصیل خود نشان از هویت تاریخی شهر دزفول را دارند.

وی تصریح می کند: خانه تاریخی شاهرکنی یکی از آثار ثبت ملی بافت تاریخی دزفول است که بر اساس شواهد بنا قدمت این خانه به دوره قاجاریه  می رسد.

عضو انجمن دزپارس ادامه می دهد: دلیل نام گذاری این اثر، نام مالک قبلی آن است.

موقعیت قرارگیری بنای شاهرکنی 

مورث نوری توضیح می دهد: این بنای باشکوه از نظر موقعیت قرارگیری در خیابان طالقانی بین خیابان امام خمینی و مانده نژاد کوچه ۱۷ شهریور واقع شده است.

وی با بیان اینکه مالکیت بنا به صورت خصوصی و ورثه ای بوده و کاربری بنا در گذشته مسکونی بوده است، می گوید: مساحت آن به ۴۳۵ متر می رسد ضمن اینکه به دلیل آجرکاری های بی نظیر و معماری خاص آن، خانه شاهرکنی در آبان ماه سال ۱۳۸۶ با شماره ۲۰۱۴۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

مورث نوری عنوان می کند: از جمله مشخصات خانه شاهرکنی یک طبقه بودن بنا و دارا بودن حیاط مرکزی و طاق های متنوع آجری شامل طاق های پنج و هفت و هلالی است. سردر، هشتی و دالان این بنا در اثر اصابت موشک در جنگ تحمیلی تخریب شده است. 

این عضو انجمن دوستداران و پژوهشگران شهرستان دزفول همچنین یادآورمی شود: کشیدگی بنا در راستای شرقی، غربی بوده و تقریباً در تمام جهات دارای ساخت و ساز معماری است ضمن اینکه فضاهای قابل سکونت بیشتر در جبهه شرقی احداث شده اند در دیگر جبهه ها نیز فضاهای با فاصله ای مناسب از فضاهای مسکونی بنا شده است. 

وجود تزئینات آجری زیبا 

مورث نوری یکی دیگر از قابلیت های این خانه تاریخی را وجود ایجاد ایوان برمی شمرد که در جلوی اتاق ها از تابش مستقیم نور خورشید به آنها جلوگیری می کند.

وی تزئینات آجری متنوع و زیبارا از دیگر ویژگی های خاص معماری خانه تاریخی شاهرکنی دزفول عنوان می کند و می افزاید: این ویژگی در نماهای داخلی بنا مشهود است.

نبود رویکرد مرمتی در بنای شاهرکنی

این فعال میراث فرهنگی با اشاره به اینکه در معماری بومی منطقه دزفول آجر «۳×۲۰×۲۰» عمده ترین مصالح به وجود آورنده یک بنا است، توضیح می دهد: معمار با کارگذاردن آن به شیوه های مختلف چه در شالوده بنا و چه در تزئینات آن مجموعه زیبایی از انواع طاق و قوس ها و تزئینات آجری خلق می کرده است بدین ترتیب نمونه زیبا و بی بدیلی از این آجرکاری ها با اشکالی که مشابه آن در بناهای دیگر دیده نشده در نماهای داخلی  بنای شاهرکنی خودنمائی می کند. 

مورث نوری  اظهار می کند: با توجه به قدمت بالای بنا، این اثر در طول عمر خود نیازمند مرمت بوده که به دلیل نبود رویکرد مرمتی و آموزش های لازم در بافت تاریخی دزفول دخل و تصرف ها و تعمیراتی غیر اصولی در دهه های اخیر انجام شده است با این همه بنا از ایستایی مناسب برخوردار بوده و چهره بنا هویت و اصالت سنتی خود را از دست نداده است اما تزئینات آجری آن دچار آسیب جدی شده اند. 

وی اضافه می کند: بنای مذکور دو حیاط اندرونی و بیرونی داشته است که اندرونی آن نیز در اثر اصابت موشک از بین رفته است. بنا دارای شوادان و دو شبستان  بسیار زیبا است که به دلیل عدم توجه لازم، قسمت های اندرونی در یکی از شبستان ها تخریب شده است. 

خانه شاهرکنی نیازمند توجه جدی است 

عضو انجمن دوستداران و پژوهشگران شهرستان دزفول هشدار می دهد: بنای خانه شاهرکنی به دلیل قدمت زیاد دچار آسیب هایی شده به گونه ای که در قسمت دالان ورودی بنا به دلیل استفاده ساکنان از آن به عنوان محل شست و شو و نظافت خطر رطوبت زدگی را احساس می کند. یکی از دیوار ها نیز در اثر نفوذ رطوبت دچار آسیب و ریزش لایه های کاهگل و سفیدکاری روی آن شده است.

مورث نوری با بیان اینکه بام بنا نیز نیازمند توجه و رسیدگی جدی است، عنوان می کند: در غیر این صورت به ایستائی بنا در سالهای آتی ضربه خواهد زد.

آجرکاری های بنا در حال ریزش است 

وی در ادامه می گوید: به دلیل عدم توجه و رسیدگی، تزئینات بنا نیز که جزو منحصر به فردترین آجرکاری های بافت تاریخی دزفول بوده نیز در سال های اخیر تخریب شده و فرو ریخته است. 

 عضو انجمن دوستداران و پژوهشگران دزفول پیشنهاد می دهد: شایسته است که این اثر ملی با معماری خاص و کم نظیر خود توسط سازمان ها و نهادهای مربوطه مورد حمایت قرار گیرد و با اختصاص دادن بودجه لازم جهت بهسازی و مرمت آن این بنای ویژه را برای نسل های آینده حفظ کنند.

در این سالها شاهد هستیم که در شهرهایی همچون کاشان، اصفهان و تبریز، خانه های تاریخی با دید مثبت مسئولان متولی و ورود بخش خصوصی به هتل، سفره خانه، رستوران، نگارخانه، آتلیه سنتی و یا مرکز فرهنگی تبدیل شده اند و موجب تحول شگرف در حوزه گردشگری این شهرها و به طبع شکوفایی اقتصادی و اشتغالزایی شده اند این در حالی است که شهرستان دزفول با وجود این همه گنجینه منحصربه فردی که در خود دارد و با وجود  اصرارها، انتقادها و پیشنهادهای مکرر و همیشگی انجمن های مردم نهاد به ویژه انجمن دوستداران وپژوهشگران شهرستان دزفول، تاکنون از اجرای چنین طرح هایی بی نصیب بوده گویا مسئولان آنقدر به بیان بهانه هایی نظیر کمبود اعتبار عادت کرده اند که به کلی از ظرفیت بخش خصوصی و دعوت آنها برای رونق گردشگری دزفول غافل شده اند.

در حالی که به عنوان مثال همین خانه شاهرکنی با توجه به متراژ بالای آن می تواند به عنوان مهمانخانه سنتی برای پذیرایی از گردشگران و یا مرکز فرهنگی مورد استفاده قراربگیرد و یا سایر خانه های تاریخی بافت کهن دزفول که هرکدامشان با توجه به موقعیت قرارگیری، متراژ و ظاهرشان می توانند به عنوان مراکز سنتی و گردشگری شهرستان مورد استفاده قرار گیرند.

به هرحال امید است در آینده نزدیک شاهد توجهات بیشتر به ظرفیت های تاریخی و گردشگری دزفول از سوی متولیان امر باشیم موضوعی که قطعا فواید زیاد آن به ویژه در بحث سرمایه گذاری، و جذب گردشگر و به طبع اجرای پروژه های پرسود و اشتغالزا، نه تنها در دزفول بلکه عاید تمام استان خواهد شد.