تاریخ انتشار: ۱۵ بهمن ۱۳۹۰ - ۱۹:۳۷
کد خبر: ۱۴۲۱۵
نسخه چاپی ارسال به دوستان ذخیره
نقدی بر بازسازی و نگهداری آثار باستانی خوزستان
دکتر محمود دهقانی
دکتر محمود دهقانی
 پس از آنکه با دسته ای از دوستداران دانشنامه "ایرانیکا" توانستیم از دکتر "خاویر آلبارز-مون" استاد باستان شناس دانشگاه سیدنی، برای سخنرانی در سالن دانشگاه دعوت کنیم، در مورد تاریخ ایلام که رشته تخصصی اوست سخنرانی مبسوطی با نمایش اسلاید و فیلم برگزار نمود. ایشان چند بار به ایران سفر کرده و مدتی را در خوزستان، ایذه و ممسنی برای پژوهش به سر برده است. پس از سخنرانی بر سر میز شام به من که راهی ایران بودم توصیه اش این شد تا از آثار باستانی خوزستان بویژه معماری منحصر بفرد زیگورات چغازنبیل که رشته تخصصی او در باستان شناسی است بازدید کنم. تاکید و سخنرانی ایشان من را بیشتر به وسوسه انداخت و در تیرماه گرم تابستان، در هوای تب دار پر شرجی به اهواز رسیدم. مشکل عمده ای که من در هنگام سفر به ایران شاهد آن بوده ام، گرما و سرما نیست بلکه، نبود نظم و تاخیرهای حوصله سوز در امور هوائی و زمینی است. بر این باورم که تا این مهم به سرانجام نرسد امور گردشگری در ایران پایش لنگ است و ره به جائی نخواهد برد.

اهواز مرکز استان خوزستان با وجود رود کارون که از دل شهر می گذرد یکی از زیباترین شهرهای جنوبی ایران است که زیبائی خود را مدیون طبیعت بکر بوده و این امر ربطی به دانش دولت ها و مسئولان شهری در گذشته و حال نداشته و ندارد. مسئولان امور بدلیل نداشتن آگاهی در امور شهر سازی، بویژه در عصر الکترونیک از این واقعیت غافلند که با هجوم روستائیان به اهواز و نداشتن برنامه های سنجیده و حساب شده در امور شهرسازی چهره این شهر عبوس و غمزده و رنج آور شده است.

چه در گذشته و چه در روزگار کنونی هرمسافری غروب های دل انگیز اهواز، بویژه در حاشیه رود کارون را به خاطر می آورد. اگر دولت آستین بالا زده و دستی بر سر و روی این شهر بکشد، اهواز با گذر کارون از دل دم کرده خود، از نظر زیبائی می تواند خواهر خون گرم اصفهان و زاینده رود بشود.

از سوی دیگر یکی از مشکلات عمده ای که نه تنها اهواز، بلکه همه شهرهای ایران در حال حاضر با آن دست به گریبانند تقلید های چشم و گوش بسته معماران و شهر سازان است. این موضوع بیشتر از هر چیزدر امور ساختمان سازی به چشم می خورد. در امور پل سازی نیز در شهری مثل اهواز با وجود کارون و گسترده گی بدون ملاحظه شهر و نیاز به پل های جدید، این تقلید ها مشاهده می شوند.

باید به یاد داشت که سه رود کرخه، کارون و دز به جلگه خوزستان سرازیر هستند. از این رو این استان نیاز به پل های بیشتری دارد. پل های جدید در اهواز بیشتر تقلیدی چشم و گوش بسته از پل ها ی شهرهای برخی از کشورهاست که معماران و شهر سازان خودی از وضعیت منطقه ای و جغرافیائی غافلند.

از شمایل ناتمام یکی از پل ها در اهواز چنین پیدا بود که تقلید نمائی از پلی در سیدنی استرالیاست که "انزاک بریج" نامیده می شود. ولی واقعیت این است که با در نظر گرفتن آب و هوا از نظر مقاومت مطمئنا پل اهواز به پای " انزاک بریج" نخواهد رسید.

چمبره شاهراه های اطلاعاتی الکترونیکی و ماهواره ها در عصر کنونی، جهان را شبیه به یک دهکده کرده است. مسئولان شهر سازی و شهرداران ما ، نا آشنا به امور شهر سازی مثل کبک سر در برف فرو برده اند. بی خیال از آن که شاهکارهای مضحکشان بر سر بازار جهان در حال نمایش است و دیده می شود.

از طرف دیگر در خرمشهر یکی از شهرهای این استان نیز شاهد ساختمانی بودم که به تقلید از "اوپرا هاوس" سیدنی با قیافه ای بسیار زشت و خنده آور ساخته شده بود و لابد شهردار وقت، آن را یکی از عجایب هفت گانه خرمشهر به ثبت رسانده تا از دولت مربوطه خود در پایتخت تشویق نامه بگیرد!

اشتباهات مسئولان در مورد شهر سازی و بازسازی شهرها در خوزستان بویژه پس از پایان جنگ عراق با ایران، نابخشودنی است، چرا که پس از ویرانی خرمشهر نظارت محکم و علمی بر نوسازی شهرهای جنگ زده استان خوزستان صورت نپذیرفت. خرمشهر و آبادان تا مدتی پس از جنگ از سکنه خالی بودند، با این وجود پیش از آنکه شهروندان به شهر ویران شده خود برگردند، دولت ها یکی پس از دیگری می توانستند با کمک شهرسازان برجسته آبادان ویران را دوباره با اسلوب، آباد کنند. این کار را نکردند و با سپردن مسئولیت فاضلاب به نور چشمی های ناشی و بی خبر از امور شهر سازی حدود سه بار عده ای آمدند و بودجه گرفتند و فرار کردند و فاضلاب شهر آبادان تا همین امروز هم دچار اشکال فنی و تخصصی است.

اگر در همان روزگار شهردار و شهر سازانی دلسوز و کارآمد بر سر کار گمارده بودند، شهرخرمشهر در نزدیکی آبادان را نیز یکی از زیباترین شهرها نه تنها در استان خوزستان و سراسر ایران، بلکه زیباترین شهر جهان می کردند.

خرمشهر با وجود طبیعت بکر خود، شایستگی زیبا روئی داشته و دارد. ولی صد حیف که پس از خونین شهر شدن و تلاش خستگی ناپذیر فرزندان این خاک و زدودن رخت ماتم از اندام این عروس ماتم نشسته در آتش جنگ ابلهانه صدام، مسئولان ناشی نتوانستند روح و روان شهر را خرم کنند.
با این که سال ها جنگ پایان یافته اما هنوز چهره این شهر عبوس است. علم و تجربه ثابت کرده که شهرهای عبوس کودکان و شهروندانی غمزده و روان پریش به بار خواهد آورد. استان خوزستان که به مدت یک قرن بر روی طلای سیاه نشسته است حال و روزش نباید این چنین باشد.

http://s1.picofile.com/file/7237519244/_%D8%B1_%D8%B2_%D8%AF_%C3%AA_%C3%AE_%D8%AA_%D8%B0_%D8%AF_%C3%A0_%C3%AA_%D8%B0_%D8%AF_%D8%B0_%D8%AF_%D8%B0_%D8%B2_%C3%AE_%D8%AF_%C3%AE_1.jpg

خوزستان از استان های پرآوازه جنوب کشور، با پل های کارون همراه با آثارهای باستانی هفت تپه و چغازنبیل، کاخ آپادانا و دژ تپه اگروپل و آثارهای منحصر بفرد در شهرهای شوشتر و دزفول، دارای جاذبه های گردشگری است. حال که دریای نفت رو به خشکیدن است و درآمد آن نتوانست به داد این استان برسد، حداقل بگذاریم صنعت گردشگری در آن رونق بگیرد. چرا که خوزستان در تاریخ و فرهنگ ایران نیز نامی برجسته دارد. نه تنها آرامگاه دانیال نبی در شوش، بلکه آثار به جا مانده از ایلامی ها، هخامنشی ها و سنگ نبشته ها و آثار حیرت انگیز این استان همگی بازتاب دهنده فرهنگ و تاریخ ایران در آیینه جهان نمای نخستین فرهنگ تمدن بشری "میان رودان" (بین النهرین) است. ولی قبای ژنده روزگار، را باید به کجای این شب تیره آویخت که آثار باستانی خوزستان نیز همچون همه استان های کشور از نگهداری و مرمت دلسوزانه و علمی برخوردار نبوده و متاسفانه پس از انقلاب مورد هجوم سوداگران تاراج دهنده یادگارهای تاریخی کشوربوده است.

مسئولان در برابر نابود کنندگان آثار باستانی این خاک، سستی می کنند. این واقعیت تلخ باعث شده تا دست سوداگران و دشمنان فرهنگ را برای هر تاراجی باز بگذارند. از نداشتن دوربین های مدار بسته و دیوارهای سیمی اطراف آثار باستانی گرفته تا زنگ زد گی تابلوهائی که سازمان میراث فرهنگی در سال های نخست انقلاب نصب کرده و هم اکنون نوشته تابلوها پاک شده اند و خوانا نیستند گرفته تا ساعات اجازه ورود به بازدید کنندگان آنقدر ضعیف و اسفبار است که روح و روان بازدید کننده این آثار در غمی جانکاه فرو می رود.

http://s2.picofile.com/file/7237518816/_%D8%B2_%C3%AA_%C3%AA_%D8%B2_%C3%A7_%D8%B2_%C3%AA_%D8%B1_%D8%AF_%D8%AA_%D8%AF_%D8%AF_%D8%AF_5.jpg

در کنار کیوسک نگهبانی در هوای دم کرده و پر شرجی دستگاه آب سرد کن برای بازدید کنندگان نصب نیست. سطل آشغال آبرومندانه ای برای پلاستیک شکلات و "پفک" کودکان وجود ندارد و با وزش باد، پلاستیک های ویلان بر فراز آثار باستانی به پرواز در می آیند. فروشگاه کوچک آبرومندانه ای در نزدیکی در ورودی نیست تا با عرضه محصولات فرهنگی از جمله عکس و "سی دی" چکیده ای از تاریخ آثار باستانی برای بیننده مشتاق نمایش داده شود و بازدید کننده را با بروشور آگاهی بدهند تا بداند پا به کجا گذاشته و از گذشته سرزمین خود آگاهی بیشتری داشته باشد.

http://s1.picofile.com/file/7237518381/_%D8%AF_%D8%B0_%C3%AE_2.jpg

نصب یک آب سرد کن و عرضه محصولات فرهنگی در ورودی به چغازنبیل بسیار ضروری است چرا که پرستشگاه چغازنبیل یکی از آثار مهم باستانی است که در چهل و پنج کیلومتری شوش، دور از شهر و بازار قرار دارد. این اثر معماری که خود نادرترین شناسنامه معماری جهان است آئینه تاریخ معماری و تمدن چند هزار ساله است. پرستشگاه چغازنبیل در قلب شهر "دارنتاش" به دستور "اونتاش گال" پادشاه روزگار ایلام میانه در بین سال های ۱۲۷۵ تا ۱۲۴۰ پیش از میلاد مسیح ساخته شده و در پیش از اسلام یک جایگاه نیایش نیاکان ما بوده که نه تنها در روزگار آشور بنی پال از نینوا سپاهیان او آن را مورد هجوم قرار دادند و ویران شد، بلکه در تیر رس موشک های صدام  نیز قرار داشته است. در روزگار کنونی و با پشت سر گذاشتن توفان های تاریخی این بار نباید مورد بی مهری دولت ها ی خودی در ایران قرار بگیرد.

http://s2.picofile.com/file/7237518923/_%D8%B0_%D8%B2_%C3%A7_%D8%AF_%D8%B0_%C3%AE_3.jpg

حفاری و سر و سامان دادن به زیگورات چغازنبیل که از میراث جهانی است به عهده "رومن گریشمن" بوده که با همسرش "تانیا" سال ها در ایران بودند. پرستشگاه باستانی چهار گوش چغازنبیل ویژه خدای "اینشو شینک" چند طبقه و ارتفاع آن در اصل ۵۰ متر بوده که در حال حاضر از آن فقط ۲۵ متر باقی مانده است. از نظر تزیینات معماری نیز نه تنها قدیمی ترین کاشی دنیا در این جا بدست آمده بلکه دارای قدیمی ترین تصفیه خانه آب بوده است. بر گل نبشته و آجرهائی در این پرستشگاه نوشته هائی به خط ایلامی کشف شده است.

از دیدنی های برجسته دیگر در شوش آرامگاه دانیال نبی است که نه تنها برای ایرانیان بلکه در باور پیروان ادیان ابراهیمی نیز دارای ارج و احترام است. از زیبائی های منحصر بفرد معماری آرامگاه دانیال گنبد چرخوکی (مخروطی) آن است.

شهر شوش که مقر ایلامی ها و جایگاه فصلی هخامنشیان بود و روزگاری تمدن ایلام و میان رودان را بهم گره زده بود، در حال حاضر با وجود شهرداران و شهر سازان مبتدی و بی خبر از تاریخ، نمای یک روستای زهواردررفته دارد که تمدن آن را فقط در کتاب های تاریخ باید خواند و نمای کنونی آن خسته و رنجور گویای عظمت دیرینه آن نیست.

http://s1.picofile.com/file/7237519030/_%D8%AF_%C3%AE_%D8%AF_%D8%B0_%C3%AE_%C3%AA_8.jpg

بر فراز تپه مشرف به آرامگاه دانیال شوش دژ زیبائی قرار دارد که به سبک دژهای ایرانی-اروپائی ساخته شده. این دژ تا حدودی به گونه دژ سپهر سپهران در خرم آباد لرستان بوده که آن نیز در روزگار قاجار ساخته شده است. دژ شوش از ویرانه های به جا مانده تختگاه آپادانا داریوش، در سال ۱٨٩۷ میلادی توسط " ژاک د مورگان" سرپرست گروه باستان شناسی فرانسوی بر فراز تپه "اگروپل" ساخته شد. نقشه این دژ اقتباسی از قلعه های روزگار فئودالی سده های میانی فرانسه است. یافته های قابل ملاحظه ای از کاوش های گروه فرانسوی در آپادانا به اروپا منتقل و هم اکنون نیز در موزه "لوور" پاریس از آن ها نگهداری می شود.

http://s2.picofile.com/file/7237519565/7_%D8%A1_%C3%AA_%C3%AA_%D8%AF_%C3%A9_%D8%AF_%D8%B4_%D8%AF_.jpg

با این که دژ شوش همچون نگینی درچشم انداز شهر می درخشد ولی به این ساختمان هم خوب رسیدگی نشده و در انبار آن گربه های ماده ویلان زایمان کرده اند. به درختان "گز" اطراف آن که به آب هم نیازی ندارند، اهمیت داده نشده و سقف و ناودان ها به مرمت و بازسازی فنی و مهندسی نیاز دارند. از سوی دیگر در بستر کاخ آپادانا نیز پرچین های سیمی چون زنگ زده اند، برخی از بازدید کنندگان نا آگاه برای گرفتن عکس از روی آن می گذرند و بر گرده اسب های سنگی دو سر، که صدمه دیده اند، می ایستند و عکس می گیرند. نگهبانی نیز در آنجا نیست تا از این کار جلوگیری کند. هر چند که بوته های "لگجی" ( کاپربری) سر سبزی به پیرامون داده است ولی حرس این بوته ها حداقل در کنار ستون ها و ته ستون های کاخ باید انجام بپذیرد. از سوئی دوربین های مدار بسته بر فراز دژ شوش نیز می توانند نگهبانان الکترونیکی خوبی برای پی گیری خطاها باشد.

http://s2.picofile.com/file/7237518602/_%C3%AE_%C3%AA_%D8%B1_%D8%AF_%D8%AA_%D8%AF_%D8%AF_%D8%AF_4.jpg

http://s2.picofile.com/file/7237519458/_%D8%B2_%C3%A7_%D8%B2_%C3%AA_%D8%B1_%D8%AF_%D8%AA_%D8%AF_%D8%AF_%D8%AF_6.jpg

آثار بی شماری در خوزستان از جمله گستره آبشارهای شوشتر، پل دیلمیان، تاق پیروزی ساسانی (تاق نصرت)، دژ داوودلور، گور هرمز ساسانی، آتشکده ها، بافت های تاریخی غار اشکفت سلمان و سنگ نبشته ها نیاز مبرم و فوری به نگهداری دلسوزانه دارند.

متاسفانه به هر جا پا گذاشتم بر سنگ و دیوارهای تاریخی یادبود نوشته اند. باید در دبستان ها و دبیرستان ها به نوجوانان و جوانان یاد داده شود تا قدر آثار باستانی کشور خود را دانسته و بر سنگ نگاره ها یادبود ننویسند. در سایه آموزش نگهداری از آثار باستانی است که این برگ های زرین تاریخ ایران مخدوش نخواهند شد.
:
:
:
آخرین اخبار