یک پژوهشگر حوزه مهندسی شيمی از ساخت پایلوت پلنت (MTO) - تبدیل متانول به الفین‌های سبک - پس از حدود پنج سال تلاش، برای اولین‌بار در کشور خبر داد و گفت: این طرح هفته آینده در منطقه ویژه پتروشیمی ماهشهر راه‌اندازی می‌شود.

دکتر رضا مسیبی‌بهبهانی پژوهشگر برتر کشور و مجری این پروژه  با حضور در دفتر این خبرگزاری، به تشریح ابعاد مختلف اجرای این طرح پرداخت و با اشاره به نامگذاری امسال به نام "اقتصاد مقاومتی - تولید، اشتغال" اظهار کرد: کار ما در راستای اقتصاد مقاومتی است، زیرا یکی از اولویت‌های اقتصاد مقاومتی این است که بتوانیم تکنولوژی‌ها را بومی‌سازی کنیم و به خارج از کشور محتاج نباشیم و این کار نمونه بارز اقتصاد مقاومتی است.

اهمیت استراتژیک فرآیند MTO برای کشور

وی با بیان اینکه کشور ما دارای منابع غنی گاز طبیعی است، گفت: کارخانه‌های بسیاری در کشور راه‌اندازی شده‌اند که این گاز طبیعی را به متانول تبدیل می‌کنند، تبدیل متانول اضافی موجود به فرآورده‌های پتروشیمی مانند اتیلن و پروپیلن یک مساله مهم برای کشور است.

مسیبی بهبهانی افزود: اتیلن و پروپیلن نیز در مرحله بعد به پلی‌اتیلن و پلی‌پروپیلن تیدیل می‌شوند که مهم‌ترین پلیمرهای پتروشیمی و نقطه آغاز تمام زنجیره‌های پتروشیمی هستند؛ چراکه وقتی این فرآورده‌ها را داشته باشید، می‌توانید انواع محصولات پتروشیمی را بسازید. ما نیز به‌دلیل اهمیت استراتژیک این فرآیند، در راستای تدوین دانش فنی آن تلاش بسیاری کردیم.

بومی‌سازی کاتالیست (SAPO-34) در اولین گام

این عضو هیأت‌علمی دانشگاه صنعت نفت گفت: برای شروع کار ابتدا باید کاتالیست (SAPO-34) به‌عنوان کاتالیست صنعتی فرآیند (MTO)- تبدیل متانول به الفین‌های سبک - تأمین می‌شد که این کاتالیست در ایران وجود نداشت. در فاز اول طرح باید به دانش فنی ساخت کاتالیست دست پیدا کرده و آن را بومی‌سازی می‌کردیم که پس از حدود 2 سال مطالعات گسترده، ترکیب ژل کاتالیست با تغییر پارامترهای اصلی سنتز مانند افزودن مواد، شرایط هیدروترمال، پیرسازی و کلسینه کردن، با بهترین روش سنتز به‌دست آمد.

مسیبی بهبهانی خاطرنشان کرد: به‌طور کلی در مطالعات ما برای رسیدن به روش ساخت کاتالیست فرآیند تولید الفین‌های سبک - یعنی ترکیبات دو کربنه (اتیلن)، سه کربنه (پروپیلن) و چهار کربنه (بوتادین و بوتیلن) - از متانول با استفاده از فرآیند بستر ثابت کاتالیستی، کلیه روش‌های تولید کاتالیست (SAPO-34) بررسی شدند؛ همچنین مطالعه تأثیر نوع و اختلاط الگو (template) در کیفیت کاتالیست سنتزی به‌صورت دقیق مطالعه شد. عملیات تست راکتوری برای کلیه نمونه‌های سنتزی با استفاده از (PILOT) آزمایشگاهی استاندارد نیز انجام شد.

کاتالیست بومی کاملا منطبق با نمونه خارجی

وی تصریح کرد: ساختار اولیه کاتالیست شامل یک (template) است که ساختار کاتالیست را هدایت کرده و شکل می‌دهد. به‌عنوان (template) کاتالیست از TEAOH، Morpholine، DEA، TEA و ترکیب آن‌ها با TEAOH استفاده شد. تمام نمونه‌های سنتزشده پس از تست راکتوری موفق، تحت تست‌های تعیین‌شده مشخصات کاتالیست مانند XRD،BET، TPD و SEM قرار گرفتند.

این پژوهشگر نمونه کشور ادامه داد: سپس کاتالیست بهینه با عملکرد مناسب فرآیندی و با درصد تبدیل بالای متانول به الفین‌های سبک با عمر مناسب به دست آمد. در نهایت عملکرد فرآیندی کاتالیست در دما و سرعت فضایی بهینه برای حداکثر کردن تولید الفین بررسی و تغییرات محصولات، درصد تبدیل و انتخاب‌پذیری به الفین‌ها با گذشت زمان مشخص شد. در نهایت نشان داده شد که کاتالیست‌های مختلف (SAPO-34) بر اساس قدرت اسیدی مختلف می‌توانند دمای بهینه و عملکرد متفاوتی داشته باشند.

مسیبی بهبهانی گفت: کاتالیست ساخته‌شده برای مقایسه با نمونه خارجی خود آزمایش شد و آزمایش‌ها همان نتیجه نمونه خارجی را داشتند و می‌توان گفت این کاتالیست قطعاً مانند نمونه خارجی است. درحال حاضر برای راه‌اندازی دستگاه پایلوت پلنت لازم است که در راکتورهای آن 2 کیلوگرم از کاتالیست مذکور قرار دهیم. پس از راه‌اندازی دستگاه آزمایش‌های مختلف در دما، غلظت، فشار و دبی‌های متفاوتی انجام می‌شود.

ساخت پایلوت پلنت و راه‌اندازی آزمایشی تا هفته آینده

وی با بیان اینکه پس از ساخت کاتالیست، مرحله ساخت پایلوت پلنت (MTO) آغاز شد، اظهار کرد: انجام این فاز از پروژه نیز حدود سه سال طول کشید و امروز پس از حدود پنج سال از آغاز کار، طرح به اتمام رسیده است و تا هفته آینده دستگاه پایلوت پلنت در منطقه ویژه پتروشیمی ماهشهر به‌صورت آزمایشی راه‌اندازی می‌شود؛ بعد از 6 ماه کار و انجام آزمایش‌های مختلف می‌توانیم با قطعیت بگوییم که دانش فنی این طرح کسب شده است.

این عضو هیأت‌علمی دانشگاه صنعت نفت در خصوص اجرای فاز صنعتی این طرح، افزود: زمانی که کاملاً بر فرآیند مسلط شدیم و پس از کسب دانش فنی، شرکت ملی صنایع پتروشیمی می‌تواند برای ساخت واحد صنعتی این فرآیند اقدام کند؛ البته شرکت‌های دیگری نیز احتمالا حاضر به سرمایه‌گذاری در این حوزه خواهند شد، چراکه قطعا هرشرکتی که در این طرح سرمایه‌گذاری کند، سود بزرگی خواهد کرد.

استراتژی آینده ایران بر روی گاز متمرکز خواهد بود

وی در خصوص هزینه‌های انجام‌شده برای عملیاتی‌کردن این پروژه نیز گفت: هزینه پژوهشی ساخت کاتالیست حدود 200 میلیون تومان و هزینه طراحی، ساخت و نصب پایلوت پلنت نیز تقریباً یک میلیارد تومان بود؛ درحالی که اگر این پروزه به یک شرکت خارجی واگذار می شد هزینه آن برای ما چند برابر می‌شد.

این پژوهشگر برجسته با بیان اینکه دانش فنی این کار در ایران منحصر بفرد است، افزود: استراتژی آینده ایران بر روی گاز متمرکز خواهد بود؛ چراکه ذخایر نفت ممکن است تا حدود 80 سال آینده به اتمام برسد، اما کشور ما تا حدود 300 سال آینده گاز دارد.

وجود دانش فنی MTO در چند کشور معدود

مسیبی بهبهانی ادامه داد: این طرح حاصل همکاری و جلسات تخصصی دانشگاه و شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی است. کارهای تحقیقاتی توسط دانشگاه انجام شده و سرمایه‌گذاری نیز از سوی پتروشیمی صورت گرفته است. دانش فنی این فرآیند تنها در چند کشور معدود وجود دارد و در حال حاضر کشور چین در این زمینه فعالیت زیادی دارد. اگر این طرح انجام نمی‌شد، به‌طور اجباری باید دانش فنی آن را با صرف هزینه‌های میلیاردی از کشورهای دیگر وارد می‌کردیم. خرید دانش فنی این فرآیند میلیاردها تومان هزینه دارد؛ درحالی‌که حالا ما خود صاحب این دانش فنی خواهیم شد.

وی ضمن تشکر و قدردانی از مسولان شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی، درباره همکاران خود در این پروژه گفت: در این طرح مهندس قوی‌پور، مهندس صمدی، خانم مهندس خزلی از دانشگاه صنعت نفت و دکتر قنبری، دکتر روزبهانی، دکتر پژوهان، دکتر مظفری، مهندس علایی، مهندس برزگر، مهندس واعظی و مهندس مشهدی‌زاده از طرف شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی همکاری موثری داشته‌اند.

مشکلاتِ بر سر راه، اقتصاد مقاومتی و ساخت بومی

این عضو هیأت‌علمی دانشگاه صنعت نفت خاطرنشان کرد: مشکل بزرگ ما در طول کار تأمین قطعاتی بود که از خارج از کشور تأمین می‌شدند که موجب طولانی شدن برخی مراحل طرح می‌شد؛ البته بیشتر قطعات را با همکاری نیروهای پتروشیمی ساختیم، اما قطعاتی که بسیار تخصصی بودند را از خارج از کشور وارد کردیم. با این وجود مهم‌ترین بخش دستگاه که راکتور است، با بهره‌گیری از تجربه‌هایی که در مرکز تحقیقات دانشگاه صنعت نفت به‌دست آورده بودیم، کاملاً توسط خودِ ما ساخته شده است.

مسیبی بهبهانی در خصوص لزوم حرکت به سمت اقتصاد دانش‌بنیان و تحقق شعار امسال، عنوان کرد: کار ما در راستای اقتصاد مقاومتی است، زیرا یکی از اولویت‌های اقتصاد مقاومتی این است که بتوانیم تکنولوژی را بومی‌سازی کنیم و به خارج از کشور محتاج نباشیم و این کار نمونه بارز اقتصاد مقاومتی است.

تولید 25 مقاله ISI و ثبت یک اختراع در جریان پروژه

این پژوهشگر برجسته تصریح کرد: 95 درصد قطعات استفاده‌شده در دستگاه بومی هستند و با توجه به اختلاف قیمت زیاد متانول با اتیلن و پروپیلن این طرح می‌تواند برای کشور ازنظر اقتصادی، بسیار به‌صرفه باشد.

وی درباره برون‌دادهای علمی این پروژه نیز گفت: در طول این پنج سال، از فعالیت‌ها و تحقیقات انجام‌شده روی این طرح، حدود 25 مقاله در مجلات معتبر ISI به چاپ رسیده است؛ همچنین یک ثبت اختراع انجام شده و یک ثبت اختراع نیز در دست اقدام است.

دانشگاه صنعت نفت می‌توانست قطب خاورمیانه باشد ...

این پژوهشگر نمونه کشور همچنین در خصوص ارتباط دانشگاه و صنعت در دانشگاه صنعت نفت، گفت: ارتباط دانشگاه صنعت نفت با صنعت خوب است، اما می‌تواند بسیار بهتر باشد؛ به نظر من از پتانسیل‌های دانشگاه به اندازه کافی استفاده نمی‌شود و این ارتباط هنوز به اندازه کافی قوی نشده است. دلیل آن می‌تواند برخی تنگ‌نظری‌هایی باشد که نسبت به این دانشگاه وجود دارد.

مسیبی بهبهانی ادامه داد: علی‌رغم اینکه وزارت نفت دانشگاه صنعت نفت را اداره می‌کند، این دانشگاه باسابقه و بسیار مهم در چند سال اخیر مورد بی‌مهری این وزارتخانه قرار گرفته است؛ در صورتی‌که با حمایت‌های مورد نیاز، دانشگاه صنعت نفت می‌توانست به قطب نفت و گاز خاورمیانه تبدیل شود.

تنها دانشگاه دارای گروه مهندسی گاز، محروم از کلان‌پروژه‌های گاز

وی افزود: در خصوص میدان‌های نفتی، مانند دیگر دانشگاه‌ها به این دانشگاه نیز مطالعه یک میدان نفتی واگذار شد ولی در یک اقدام بی‌سابقه و عجیب، در حوزه‌های پایین‌دستی و میان‌دستی، وزارت نفت با تمام دانشگاه‌های معتبر کشور به‌جز دانشگاه صنعت نفت تفاهمنامه منعقد کرد. به‌عنوان مثال، دانشگاه صنعت نفت تنها دانشگاه دارای گروه مهندسی گاز در کشور است اما در خصوص واگذاری پروژه‌های کلان حوزه گاز به این دانشگاه، هیچ اقدامی صورت نگرفته است؛ امسال نیز این دانشگاه از سوی مرکز رده‌بندی برترین دانشگاه‌های جهان (CWUR) در حوزه نفت، در رتبه هفتم دنیا قرار گرفت.

مسیبی بهبهانی مهم‌ترین چالش‌های حال حاضر دانشگاه صنعت نفت را عدم اجرای بخشنامه وزارت علوم در خصوص جلوگیری از بازنشستگی اساتید برجسته، عدم استخدام فارغ‌التحصیلان ممتاز بر اساس تعهدات قبلی و معطل ماندن چندین ساله پروزه احداث مرکز تحقیقات نفت و گاز دانشگاه عنوان و اظهار امیدواری کرد که در آینده نزدیک شاهد مهربانی این وزارتخانه و اعتلا و سربلندی هرچه بیشتر این دانشگاه با حمایت‌های بی‌دریغ وزیر نفت باشیم.

دکتر رضا مسیبی بهبهانی پژوهشگر برتر کشور در سال 1395، عضو هیأت‌علمی گروه مهندسی گاز دانشگاه صنعت نفت، دارای 135 مقاله علمی، پژوهشی در نشریات معتبر بین‌المللی و کنگره‌های پژوهشی داخل و خارج از کشور و همچنین 15 طرح مهم پژوهشی خاتمه‌یافته است؛ وی همچنین مؤسس پنج شاخه فناوری مصوب معاونت پژوهشی وزارت نفت و مولف 12 کتاب تخصصی نفت و گاز به زبان فارسی و انگلیسی است. دکتر بهبهانی خود نیز فارغ‌التحصیل رتبه اول دانشکده نفت اهواز بوده است.