خوزنیوز:مرضیه شکیبا نسب / ریزگردها مواد جامد بسیار ریزی هستند که در اثر باد و طوفان در هوا معلق می شوند. این مواد می توانند مسافت های طولانی را طی کنند و با کم شدن سرعت باد، براساس وزن مخصوص خود بتدریج رسوب نمایند. جنس ریزگردها می تواند از ذرات بسیار ریزرس ،سیلت ، شن ،نمک ها، بقایای گیاهی، مواد تولیدی از کارخانه ها و صنایع، یا مخلوطی از آنها باشد. ریز گردها می توانند مواد سمی و شیمیائی باشند.

ریزگردها می توانند خسارات جبران ناپذیری از جمله تهدید سلامتی انسان و سایر جانداران ،خسارت به محصولات زارعی ،باغات ،مراتع و جنگل ها ،آلودگی های محیط زیست (آب ،خاک ،هوا) ،تعطیلی مدارس ،کارخانجات و موسسات ؛ خسارت به صنایع ،ماشین آلات ،کارخانجات و ساختمان ها و... وارد سازند.

عوامل اصلی و مستقیم ایجاد ریزگردها خشکسالی ،از بین رفتن پوشش گیاهی و کم آبی است و یکی از مهمترین عوامل تولید ریز گردها کویر زایی (بیابان زایی) و گسترش کویر ها و بیابان ها ناشی از احداث بندها و سدها و انحراف جریان آبها از مسیر طبیعی خود بدون در نظر گرفتن شرایط اکوسیستم ها است. همچنین بهره برداری بی رویه در مسیرهای بالا دست رود خانه هاست. و اما بررسی عامل ریزگردها در جنوب ایران همچنان ادامه دارد؛ در حالي كه عده‌اي معتقدند تلاش‌هاي دولت ايران براي بيابان‌زدايي در عراق بي‌نتيجه است - چرا كه منشا ريزگردها را شمال آفريقا و عربستان مي‌دانند- حال بسياري از متخصصان محيط زيست منشا توليد ريزگردها را تالاب‌هاي نابود شده بين‌النهرين حد فاصل مرز بين ايران و عراق مي‌دانند. تالابي كه در ايران از آن به عنوان هورالعظيم ياد مي‌شود.

تالاب هورالعظیم در طول 4 دهه گذشته تا 90درصد نابود شده و اكنون به كانوني از شن‌هاي روان تبديل شده است و آزمایشات متعددی که با میکروسکوپ الکترونیکی صورت گرفت، نشان داد داخل ریزگردها ، دیاتوم  ،نوعی جلبک که در آبهای شور و شیرین دیده میشود وجود دارد. علاوه بر این ریزگردها حاوی نوعی زئوپلانكتون به نام استراكد است. این یافته ها ثابت می کند ریز گردها منشا تالابی دارند نه بیابانی.

و اما ترکیه در تولید این ریزگردها در ایران نقش بسیاری داشته؛ رودخانه های دجله و فرات شاهرگ های حیاتی عراق  محسوب می شوند. یکی از برنامه های ترکیه همواره مهار آب رودخانه های فرات و دجله بوده است. جنگ های مختلف (جنگ ایران و عراق ، جنگ خلیج فارس،.....) فرصت های مناسبی را برای ترکیه بوجود آورده اند تا برنامه های خود مبنی بر مهار هرچه بیشتر آب رودخانه های دجله و فرات را به اجرا در آورد. ظهور گروه های تروریستی و درگیر شدن دولت های سوریه و عراق در مبارزه با آنان، فرصت دیگری برای ترکیه پیش آورده است تا بر این منابع آبی که نقش تعیین کننده ای در زندگی مردم سوریه و عراق دارند هرچه بیشتر کنترل داشته باشد و همچنین تعدادی از بزرگترین طرحهای سدسازی ترکیه بر روی رودخانه های دجله و فرات به اجرا گذاشته شده است. ترکیه نیاز خود را از آب رودخانه های دجله و فرات تأمین می کند، آب باقیمانده به سوی سوریه و عراق سرازیر میشود. این کاهش شدید آب ورودی به عراق موجب خشک شدن باتلاق ها(هورها) ( فاجعه زیست محیطی) و ایجاد شرایط برای تولید گرد و غبار و هجوم آن به ایران شده است. 

اما کانون های داخلی ریزگردها در ایران: کانون داخلی : 15 تا 20% از ریزگردها از کویر ها و بیابان ها یا باتلاق های خشک شده داخلی بوجود می آیند .علت این امر را می توان در عواملی نظیر کاهش شدید نزولات جوی و خشکسالی های پی در پی و طولانی مدت در سال های اخیر ؛ احداث سد ها در بالادست رودخانه های خوزستان و هدایت آب به مناطق دیگر ؛ خشک شدن تالاب ها و باتلاق های داخلی در نتیجه احداث سدها و انحراف آب رودخانه های بالادست و تخریب و یا نابودی پوشش گیاهی منطقه ( جنوب ایران) بخصوص پوشش گیاهی زاگرس دانست. پوشش جنگلی این ناحیه در معرض نابودی است. این امر خود موجب کاهش نزولات جوی و تشدید خشکسالی در جنوب ایران شده است.  فعالیت شرکت های نفت و گاز و سایر شرکت های داخلی و خارجی از دیگر عوامل در بروز این پدیده است.

بنا بر شواهد بحران ریز گردها کم کم به یک مشکل جدی برای کشور تبدیل می شود و لازم است برای آن چاره ای اندیشید: در این رابطه عامل بیش از 80 درصد ریزگردها در جنوب ایران، کشورهای مانند ترکیه، عراق، عربستان سعودی، کویت،یمن اردن و..............می باشند. لذا

1.بخش عمده ای از مشکل فرا ملی و در واقع منطقه ای است که لازم است با مذاکره با کشورهای درگیر موضوع به روش مسالمت آمیز حل شود.

2.در صورت لزوم موضوع در سازمان های جهانی ذیربط مطرح گردد تا حقابه های کشورها از رودخانه ها مورد مناقشه تأمین شود (برای نجات تالاب های خشک شده شمال عراق...........)

3. از طریق سازمان ها و موسسات بین المللی از کشورهای منشأ ریزگردها، خواسته شود که اقدام عاجل و جدی برای مهار کانون های تولید ریزگرد به عمل آورند.