خوزنیوز: کاهش تلفات از جمله مباحث عمیق و جدی در صنعت برق به شمار می‌رود. در سال‌های اخیر صنعت برق روند رو به رشدی داشته است، به طوری که امروز حتی محروم‌ترین و دورافتاده‌ترین مناطق شهری و روستایی کشور از نعمت برق برخوردار شده‌اند و طبیعی است به موازات این فرایند زیرساخت‌های مورد نیاز نیز افزایش یافته و تلفات انرژی برق نیز روند رو به رشدی داشته باشد.

تلفات برق را در شکل کلی می‌توان به دو دسته فنی و غیرفنی تقسیم‌بندی کرد. تلفات فنی تلفات ناشی از کاستی‌های فنی، تجهیزاتی و طراحی‌های غیراستاندارد است که در چشم‌انداز بلندمدت و میان مدت باید جهت کاهش آنها برنامه‌ریزی و هزینه کرد. اما تلفات غیرفنی تلفات ناشی از دخالت یا سوء استفاده انسانی در تاسیسات الکتریکی بوده و در چشم‌انداز کوتاه مدت باید برای کاهش آنها برنامه‌ریزی و هزینه کرد.

در این راستا هم اکنون برنامه‌های عملیاتی طرح ملی کاهش تلفات برق در کشور تدوین شده و درخواست اصلاح آیین‌نامه‌ تکمیلی تعرفه‌های برق با رویکرد کاهش تلفات، راه‌اندازی داشبورد مدیریت کاهش تلفات به‌منظور کنترل روند اقدام‌ها، تغییر سطوح ولتاژ خطوط طولانی شبکه، سنجش‌پذیری دقیق میزان تلفات هر شرکت از طریق نصب کنتورهای مدیریت شبکه، کنترل صحت سامانه اندازه‌گیری مصارف مشترکان دیماندی ازطریق نصب کنتورهای هوشمند و استفاده از ترانسفورماتورهای کم‌ظرفیت و کم‌تلفات برای کاهش و حذف شبکه‌های فشار ضعیف از دیگر تصمیمات این کمیته در دو بخش تلفات فنی و غیرفنی میباشند. همچنین توسعه استفاده از مولدهای تولید پراکنده و انرژیهای تجدیدپذیر نیز از دیگر راهکارهای مهمی است که وزارت نیرو در جهت طرح جهادی کاهش تلفات برق در سطح شبکه های توزیع برق دنبال می‌کند.

یکی از دلایل اصلی بالا بودن تلفات انرژی قدمت و فرسودگی شبکه و تجهیزات است. همچنین بخش قابل ملاحظه‌ای از تلفات صنعت برق کشور اختصاص به تلفات غیرفنی شبکه داشته و حذف برق‌های غیرمجاز بیشترین تاثیر را بر کاهش تلفات دارد. لذا اولین و موثرترین اقدام جهت کاهش تلفات، کمینه کردن تلفات غیرفنی در شبکه است. در این راستا، جمع‌آوری انشعابات غیرمجاز و همچنین اعمال قانون در مورد افرادی که بدون نصب لوازم اندازه‌گیری نسبت به‌سرقت انرژی برق و نیز دستکاری در لوازم اندازه‌گیری خود اقدام می‌نمایند، ضمن انکه باعث جلوگیری از ضرر به بیت‌المال میشود، باعث کاهش سرمایه‌گذاری برای احداث نیروگاه‌ها می‌شود. همچنین در مناطقی که انشعابات غیرمجاز زیاد است، علاوه بر تلفات غیرفنی، تلفات فنی نیز به دلیل بارگیری کنترل نشده و بیش از حد مجاز تجهیزات زیاد می‌شود که باعث افت ولتاژ شدید شبکه خواهد شد.

دین مبین اسلام بهره برداري مشروع از نعمت هاي الهی و امکانات زندگی را مباح،روا و اسراف و زیاده روي را حرام و ناروا می داند. این به این دلیل است که مسلمان به تناسب امکانات و توانایی و کارآیی خود، در برابر جامعه مسئولیت دارد.در این صورت، فرد اسراف کار به اجبار از اجراي مسئولیت و تعهدات اجتماعی خود بازمی ماند و از این رهگذر، بر پیکر جامعه ضربه میزند دین اسلام، دین اعتدال، میانه روي و دوري از افراط و تفریط است.

رهبرمعظم انقلاب اسلامی در رهنمود هایی که به مناسبت های مختلف ارائه شده است همواره بر لزوم اصلاح الگوي مصرف در جامعه تاکید نموده اند. ایشان در پیام نوروزی خود در سال 1388 اظهار داشتند : " اصلاح الگوي مصرف گامی اساسی در روند پیشرفت و عدالت است چرا که بیماري اسراف، از لحاظ اقتصادي، اجتماعی و فرهنگی، آسیب ها و مشکلات گوناگونی بوجود آورده و آینده کشور را تهدید می کند"ایشان، صرفه جویی را درست مصرف کردن و مصرف کارآمد و ثمر بخش خواندند.

با توجه به رهنمود های مقام معظم رهبری و توصیه های کلیه کارشناسان سیاست گذاران نظام، ضروری است تا با در پیش گرفتن راه های مدیرت مصرف، از منابع کشور صیانت کنیم. یکی از مشکلات کنونی کشور در بخش منایع، اتلاف انرژی است که به شکل های مختلف در زمینه های آب، برق و دیگر بخش ها وجود دارد. در صنعت برق، موضوع اتلاف انرژی ، یکی از چالش های اساسی دست اندرکاران این مجموعه است.

ایشان در یکی از سخنرانی های خود به موضوع مهم اصلاح شبکه های توزیع و انتقال برق اشاره کرده و می فرماید: اسراف فقط در زمینه‏ ی فردی نیست؛ در سطح ملی هم اسراف می‏شود. همین برق و انرژی که گفتیم اسراف می‏شود، بخش مهمی از این اسراف در اختیار مردم نیست؛ در اختیار مسئولین کشور است. این شبکه ‏های ارتباطاتی، شبکه ‏های انتقال برق، سیم های برق، این‏ها وقتی فرسوده بشود، برق هدر می‏رود. برق را تولید کنیم، بعد با این شبکه ‏ی فرسوده آن را هدر بدهیم، که بخش مهمی هدر می‏رود.

هزینه تولید یک کیلووات ساعت انرژی برق در نیروگاه حدود 600 ریال است. هزینه انتقال برق تا ایستگاه های توزیع 200 ریال  و از آنجا تا خانه های ما  نیز 200 ریال  برآورد می شود. 

32 میلیون و 846 هزار مشترک ایرانی در سال 1394 حدود 231 میلیارد کیلووات انرژی برق مصرف کردند.  اگر برای هر کیلوات ساعت انرژی برق، دستکم600 ریال یارانه پرداخت شده باشد، کل یارانه برق در این سال 13،860،000،000،000 تومان( 13 تریلیون و 860 میلیارد تومان)  برآورد می شود که معادل یک چهارم درآمد حاصل از صادرات نفت در همین سال است! 

برق، کالایی گران و ارزشمند است و برای تولید آن، منابع تجدید ناپذیر کشور به مصرف می رسد.

طراحی، ساخت، نصب و راه اندازی نیروگاه های جدید برق با توجه به قیمت جهانی به ازای هر مگاوات، حدود يك ميليون دلار سرمايه گذاري نیاز دارد. یعنی برای ساخت يك نيروگاه یک هزار مگاواتي به سرمایه ای معادل يك ميليارد دلار نیاز است. اگر قيمت هر دلار را 3200 تومان در نظر بگیریم براي ساخت يك نيروگاه ۱۰۰۰ مگاواتي باید 3200 ميليارد تومان هزینه کرد.

اما ایجاد ظرفیت جدید، فقط ساخت نیروگاه نیست، برای انتقال برق توليدي يك نيروگاه، به پست های برق، پست های فوق توزيع ، احداث و بهره برداری از هزاران پست توزيع و صدها كيلومتر خطوط انتقال فوق توزيع و توزيع برق نیز نیاز است که با احتساب این هزینه ها، برای ایجاد 1000 مگاوات ظرفیت جدید باید بیش از 5 هزار میلیارد تومان هزینه کرد.

تلفات انرژي الکتریکی در شبکه انتقال و توزیع برق ایران در سال 1392 بیش از 15 درصد بوده است که با توجه به هدف گذاري براي کاهش آن به 10 درصد، اقدامات بسیاري باید انجام پذیرد. با توجه به میزان مصرف انرژي در کشور، با هر یک درصد کاهش تلفات،  2.5 میلیارد کیلووات ساعت از هدر رفت انرژي جلوگیري می  شود. دستاوردهاي چنین امري قابل توجه بوده و می تواند دلیل موجهی براي اقدام سریع و سرمایه گذاري در کاهش تلفات باشد.

با توجه به راندمان فعلی نیروگاه هاي حرارتی کشور براي تولید 2.5 میلیارد کیلووات ساعت انرژي، بالغ بر 660 میلیون لیتر سوخت معادل نفت گاز مصرف می شود. بنابراین با کاهش هریک درصد تلفات، ارزش سوخت صرفه جوئی شده در نیروگاه ها با قیمت فوب خلیج فارس سالیانه بیش از 460 میلیون دلار است. با کاهش تلفات، ظرفیت نیروگاهی نیز متناسب با آن آزاد می شود، با توجه به اینکه تلفات در زمان پرباري شبکه بسیار بیشتر از زمان هاي کم باري است، تاثیر کاهش تلفات بر آزادسازي ظرفیت نیروگاهی در ساعات پیک چشم گیر است. در پیک بار 50 هزار مگاواتی کشور با کاهش هر  یک درصد تلفات، حدود یک هزار مگاوات از پیک بار کاسته می شود.

با توجه به آمادگی و ظرفیت عملی نیروگاه ها در تابستان،تامین 1000 مگاوات بار شبکه به احداث 1500 مگاوات نیروگاه نیاز دارد. به این ترتیب با هر 1 درصد کاهش تلفات، 1500 مگاوات از ظرفیت نیروگاهی کشور آزاد می شود. این امر به معناي عدم نیاز به سرمایه گذاري 2100 میلیون دلاري براي احداث نیروگاه و شبکه انتقال و توزیع آن است.

این تنها سویه اقتصادي دستاوردهاي کاهش تلفات است.با جلوگیري از هدر رفت انرژي الکتریکی از انتشار آلاینده هاي زیست محیطی جلوگیري می شود. تولید هر کیلووات ساعت برق درکشور حدود 720 گرم دي اکسید کربن در هوا منتشر می کند و با کاهش 1 درصد از تلفات ( 2.5 میلیارد کیلووات ساعت) سالیانه حدود 1.8 تن دي اکسیدکربن کمتر در هوا منتشر می شود.

در سال 1384 تلفات برق در 12 شهرستان بزرگ استان از 30 تا 80 درصد گزارش شد که در این میان شادگان با 80 درصد تلفات و آبادان، خرمشهر، اروند و سوسنگرد افزون بر 60 درصد تلفات در شبکه برق، بیشترین آمار را در این زمینه به خود اختصاص دادند.

بر این اساس، کاهش تلفات برق به عنوان یکی از اقدامات اساسی شرکت توزیع نیروی برق خوزستان در راستای پیشرفت و پایداری صنعت برق استان تعریف گردید. بنا بر آمار موجود، در طول یک دهه از سال 1384 تا پایان 1395، این شرکت با جمع آوری بیش از یک میلیون انشعاب غیر  مجاز، گام بلندی را در جهت کاهش تلفات غیر فنی و ایمنی شبکه برق استان برداشته است.

یکی از مهمترین نتایج بدست آمده پس از تامین برق مطمئن و پایدار، برگشت میلیارد ها ریال از سرمایه های شرکت وصنعت برق بوده است. طبق برآوردها و تجزیه و تحلیل اطلاعات مربوط به تحویل انرژی و فروش آن، در سال 1392 ، 16میلیارد و 230میلیون مگاوات ساعت انرژی به این شرکت تحویل داده شد که 11میلیارد و 730 میلیون مگاوات ساعت آن به فروش رفته است .

اما در سال 93 علیرغم تحویل انرژی کمتر، فروش بالاتری بدست آمده است به این ترتیب که مقدار 16 میلیارد و 185میلیون مگاوات ساعت انرژی در شبکه تحويل گرفته شده و 13میلیارد و 390میلیون مگاوات ساعت آن به فروش رفته است و تلفات انرژی از 22.04 درصد در سال92به 17.27 درصد در سال 93 کاهش یافته است.

یکی از افتخارات این شرکت در اجرای طرح جهادی کاهش تلفات و جایگزینی کابل های خود نگهدار با کابل های مسی است که با احداث حدود 5 هزار و 400 کیلومتر کابل خود نگهدار تا پایان سال 1394، در شمار پنج شرکت موفق کشور قرار گرفت.

با تلاش بی وقفه مدیران و کارکنان شرکت توزیع برق خوزستان تلفات انرژی برق در پایان سال 1395 به 13.29 درصد رسید به طوریکه اين شركت در نظر دارد تا با برنامه ريزي دقيق و استفاده از ظرفيت هاي موجود و همچنين تحقق پروژه ها در بخش های مختلف اعم از بهره برداری، مشترکين و مهندسی تحت عنوان طرح جهادی کاهش تلفات، تلفات انرژي را به 11درصد كاهش دهد. از دیگر اهداف برنامه ریزی شده آن است که نرخ انرژي هاي توزيع نشده بخش توزيع به 1.3 در هزار و مدت زمان خاموشي هر مشترك ، ناشي از خاموشي هاي توزيع به 1.5 دقيقه در روز كاهش يابد.

همچنین اقدامات فرهنگی با هدف گسترش مدیریت مصرف برق، از فعالیت های مهم یک دهه گذشته برای کاهش تلفات و استفاده بهینه از برق بشمار می رود. ارتباط کارشناسان شرکت به اقشار، گروه ها و شخصیت های نخبه اجتماعی در کنار  تعامل سازنده با سازمان ها و ادارت استان، تاثیر بسزایی در شیوع فرهنگ صحیح مصرف برق داشته است. برگزاری ده ها جلسه آموزش مدیریت مصرف برق در شهرهای مختلف استان، انتشار  صدهاهزار برشور مدیریت مصرف و آگاهی بخشی در ارتباط به انشعابات غیرمجاز و ساخت فیلم ها و برنامه های آموزشی در سال 1395 و 1396 از جمله فعالیت های فرهنگی انجام شده در زمینه کاهش تلفات برق هستند.

تجربه چند سال اجرای موفق طرح کاهش تلفات انرژی در شرکت توزیع برق خوزستان حاصل اتخاذ شیوه ای مبتنی بر اصول علمی و عملی بوده است . چهار شاخص اصلی پایداری شبکه، کاهش تلفات ، مدیریت مصرف  و فعالیت های فرهنگی با هدف کلی کاهش تلفات این مهم آغاز گردید.

بازدید خطوط و پست ها و مشخص کردن معایب و اشکالات ، برنامه ریزی و اجرای اورهال شبکه ها و پست های برق، اورهال ترانس ها در کارگاه ، کاهش بار فیدرها و خطوط پربار، تعویض سیستم ها و یراق آلاتی که به  دلیل استفاده غیرمجاز از برق دچار فرسودگی شده اند، اصلاح گراندها و نصب تجهیزات ساعت پایداری شبکه و افزایش قدرت مانور بر روی شبکه برق ، تشکیل گروه های  خط گرم یا و اگذاری تعمیرات پیشگیرانه و اورهال به گروه های خط گرم پیمانکار و نیز استفاده از دوربین های ترموویژن برای عیب های اتصالات فرسوده مورد توجه و رسیدگی جدی قرار گرفت.

جمع آوری برق های غیرمجاز به صورت هفتگی که کاهش تعداد آن در یک هفته حتی به هزاران فقره می رسد تشکیل پرونده قضایی ، جمع آوری انشعاب غیرمجاز ادارات ، جمع آوری لامپ های پر مصرف اصناف از جمله مواردی است که در جهت کاهش تلفات برق اجرا می گردد .

حذف شبکه های فشار ضعیف با نصب ترانسفورماتورها کم ظرفیت و کابل خود نگهدار از دیگر روش های ابتکاری بوده که در مناطقی که استفاده غیرمجاز از برق در آنجا شیوع دارد، مورد استفاده قرار می گیرد. تست و بازرسی و اصلاح مستمر لوازم اندازه گیری و تعویض کنتورهای معیوب با اولویت مشترکین تجاری و دیماند از دیگر موارد  است .  اصلاح سیستم های روشنایی معابر با توجه اینکه تا پیش از این بخش عمده انرژی به صورت غیر لازم از طریق روشنایی بی مورد معابر هدر می رفت، از دیگر اقدامات بوده است.

 مواردی چون استفاده از خازن هوشمند فشار ضعیف و متوسط در نقاط مورد نیاز و جمع آوری و حذف باس بار زیر ترانس های اختصاص و تامین برق از روی بوشینگ ترانس و همچنین اصلاح اتصالات مسی از دیگر تدابیر فنی در بخش کاهش تلفات و یکی از موارد چهارگانه ای است که شرکت برای نیل به هدف اصلی یعنی کاهش تلفات انجام داده است.

کامران حدادی / مدیر روابط عمومی شرکت توزیع نیروی برق خوزستان