خوزستان برای هزاران سال نه تنها زیستگاه بسیاری پرندگان بوده، بلکه جایگاه کوچ بسیاری از آنها هم بوده ولی در سالهای اخیر رفتار مردم استان و عملکرد مسئولان کشور در برابر محیط زیست شرایطی را به وجود آورده که پرندگان کمترین سهم را در زیست یا اقامت موقت خود در استان دارند.

مهاجرت پرندگان از آغاز تاریخ همواره مورد توجه بشر بوده و از کتاب های هومر و ارسطو تا افسانه های ایران و چین باستان به آن پرداخته و درباره آن سخن گفته شده است.

نقاط مختلف ایران از جمله خوزستان از دیرباز مقصد نهایی بسیاری از پرندگان مهاجر بوده به شکلی که از 535 گونه پرنده موجود در کشور، 320 گونه آن مهاجر هستند.

وجود تالاب های متعدد، دمای مناسب و شرایط زیست بومی خوزستان برای هزاران سال این منطقه را به یکی از مقاصد مهم پرندگان مهاجر تبدیل کرده اگرچه در سال های اخیر، تغییرات اقلیمی، افزایش جمعیت و شکارهای بی رویه این مهاجرت ها را کاهش داده است.

همان اندازه که ترک مبدا در کوچ پرنگان به دلیل اجبار شرایط زیستی آن ها رخ می دهد، گزینش مقصد با اختیار و بسته به زیست بوم آن صورت می گیرد.

بیش از یک هزار و 600 گونه پرنده در سراسر جهان وجود دارد که یک سوم آن به صورت بومی یا فصلی در ایران ساکن هستند و همین موضوع اهمیت آشنایی مردم را با پرندگان به ویژه پرندگان مهاجر و حمایت و حفاظت از آن ها نشان می دهد.

در سال 2006 با توجه به اهمیت جهانی موضوع پرندگان مهاجر توافقنامه ای امضا و هرسال با تکیه بر شعاری به عنوان هدف آن سال، برگزار می شود. 

این روز با هدف تشویق مردم به مشارکت در حفاظت از پرندگان مهاجر، آگاهی عمومی نسبت به این مقوله و هشدارهای لازم درخصوص گونه های پرنده برگزار می شود.

معاون محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان این استان را پرتنوع‌ ترین استان از لحاظ گونه‌ های پرنده دانسته و افزود: 259 گونه از 530 گونه شناسایی شده کشور که معادل 52 درصد گونه های پرنده کشور بوده، در خوزستان است.

وی افزود: اکوسیستم متنوع و وجود چهار اقلیم متفاوت در خوزستان همچنین وجود آبگیرها و رودخانه ها و تالاب های متعدد باعث شده تنوع گونه های پرونده را اعم از پرندگان آب های شیرین، آب های شور و آب های لب شور استان شاهد باشیم. 

معاون محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان با انتقاد از عدم تخصیص آب به تالاب های خوزستان در شش ماهه دوم سال 96، گفت: به آینده تالاب‌ها خوشبین نیستیم زیرا وضعیت تالاب ها برای مسئولان آبی استان هیچ اهمیتی ندارد.

سید عادل مولا ادامه داد: در حال حاضر وضعیت هر چهار تالاب استان شامل هورالعظیم، شادگان، بامدژ و به ویژه میانگران که هیچ رودخانه ای هم آن را تغذیه نمی‌کند در وضعیت خطرناکی قرار گرفته است.

وی بیان کرد: هر سال حداقل 40 درصد گونه‌های پرنده به تالاب میانگران مهاجرت می‌کردند اما در سال گذشته مهاجرت و مشاهده هیچ گونه ‌ای در آن به ثبت نرسیده است زیرا بیشتر آن خشک شده است.

رفتار انسان در برابر محیط زیست،مشکلات محیط زیستی،عدم تخصیص حق آبه تالاب ها، تغییرات اقلیمی و مواردی از این دست باعث شدن تا خوزستان مانند گذشته مقصد محبوب پرندگان مهاجر نباشد.

معاون محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان با اشاره به خطر انقراض برخی گونه های پرنده دراستان تصریح کرد: از پرنده های ثبت شده در خوزستان 2 گونه در لیست گونه های بحرانی، پنج گونه در فهرست گونه های در خطر انقراض و 10 گونه در فهرست گونه های آسیب پذیر قرار دارند.

معاون محیط ‌زیست طبیعی اداره ‌کل حفاظت محیط ‌زیست خوزستان با انتقاد از تجارت پرندگان در این استان بیان کرد: آگاهی پایین شهروندان در زمینه پرندگان باعث تجارت پر رونق آن ها در استان شده است.

وی ادامه داد: این انتقاد بر سازمان محیط زیست وارد است که اولویت آن در برخورد با شکارچیان قهوه قهریه است در حالی که این نباید تنها روش ما باشد.

مولا عنوان کرد: لازم است شناسایی گونه ها و آموزش‌های لازم از سوی محیط زیست انجام شود، مردم را با این گونه های متنوع یا در حال انقراض آشنا کنیم و میان مردم و حیات وحش ارتباط برقرار کنیم اما سازمان محیط زیست نسبت به این کار اقدامی نکرده و تنها از افرادی مسلح برخوردار هستیم که از برخورد فیزیکی استفاده می کنند.

معاون محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان تاکید کرد: آموزش به مردم باید در سطح استان با بودجه مشخص انجام شود به عنوان مثال در سالهای گذشته برای حفظ گوزن زرد فرهنگ سازی و آموزش انجام شد که در این زمینه موفق بودیم و گزارش شکار این گونه را تاکنون نداشته ایم. 

وی اظهار کرد: برای گونه آهویی که زیستگاه آن در رامهرمز است چند سال کار آموزشی انجام شد و الان شاهد هستیم این گونه توسط مردم حفاظت می‌شود و مردم منطقه اجازه نمی‌دهند کسی به زیستگاه آنها آسیب برساند. 

مولا همچنین با تاکید بر فرهنگسازی و آموزش جوامع محلی برای حمایت از پرندگان کمیاب گفت: یکی از برنامه های طرح مدیریت تالاب بین المللی شادگان، آموزش به مردم و جوامع محلی برای حمایت از گونه های کمیاب بوده که البته کافی نیست و باید همه از جمله دوستداران محیط زیست و سمن ها در ارتقای آگاهی جامعه همکاری کنند.

مولا با اشاره به اهمیت خوزستان به عنوان یکی از کریدورهای پروازی پرندگان مهاجر و توقفگاه نهایی آن ها در کشور گفت: پنج سایت پرنده نگری در تالاب های خوزستان شامل تالاب شادگان (2 سایت)، تالاب بامدژ، تالاب هورالعظیم و تالاب میانگران پیش بینی شده و طرح آنها تحت عنوان 'برج پرنده نگری' در سازمان حفاظت محیط زیست مصوب شده است اما به دلیل محدودیت منابع مالی تا کنون نتوانسته ایم برای جذب گردشگر برای این سایت ها جایگاهی به وجود بیاوریم.

معاون محیط زیست خوزستان با اشاره به تاثیر راه اندازی برج های پرنده نگری در بازدارندگی شکارچیان متخلف گفت: این برج ها مانند چشم بینا به صورت شبانه روزی می توانند محل استقرار پرنده ها را پایش کنند. 

وی تاکید کرد: ایجاد محیط امن برای پرندگان و راه اندازی سایت های پرنده نگری، علاوه بر جذب گردشگر، می تواند بر اقتصاد مردم محلی بسیار موثر باشد.

به گفته وی محققان و دانشجویانی که برای طرح های خود به تالاب های استان مراجعه می کنند، به دلیل نبود امکانات و زیرساخت لازم، با استفاده از دوربین های شخصی و دستی کار می کنند.

فرمانده یگان حفاظت محیط زیست خوزستان نیز موثرترین راه جلوگیری از شکار پرندگان در هورالعظیم را فرهنگ سازی و آموزش به شکارچیان عنوان کرده و گفت: تنها روشی که در کاهش شکار پرندگان در هورالعظیم جواب می دهد فرهنگ سازی است در غیر این صورت هر چقدر که شکارچیان غیرمجاز جریمه شوند باز هم اثری ندارد.

حسن آقا شیرمحمدی افزود: شکارچی باید آگاه باشد و قبول کند که در فصل زاد و ولد پرنده کمیاب را شکار نکند. 

وی با بیان این که خوزستان رتبه یک کشور را در کشف سلاح غیرمجاز به خود اختصاص داده گفت: بسیاری از این افراد برای چندمین بار دستگیر می شوند لذا ضرورت دارد به علت تکرار جرم برخورد شدیدتری با آن‌ها صورت گیرد. 

آقاشیرمحمدی با انتقاد از قوانین کنونی حوزه محیط زیست عنوان کرد: قوانین این حوزه حمایت خوبی از محیط زیست نمی کند برای مثال وقتی که برای متخلفی که چند بار یک جرم را تکرار کرده نامه ای به منظور حبس آن ها به دادگاه ارسال می کنیم، به دلیل قابل خرید بودن زندان دستگیری نیز بی اثر می شود.

وی بیان کرد: با توجه به وسعت زیاد تالاب ها، تعداد کم نیروی انسانی و نبود امکانات کافی کنترل همه تالاب میسر نیست برای همین همیشه عده ای موفق به شکار غیرمجاز پرندگان می شوند و آنها را در بازارهایی مثل بازار کیان اهواز به فروش می رسانند. 

فرمانده یگان حفاظت محیط زیست خوزستان گفت: شکارچیان به سه نوع شکارچی گردشگر ، شکارچی دام گذار و شکارچی معیشتی تقسیم می شوند که موفق شده ایم شکارچیان غیرمجاز گردشگر را به صفر برسانیم.

وی افزود: اگرچه تجهیزات شکارچیان دام گذار و شکارچیان معیشتی را در حد امکان توقیف می کنیم اما به صفر رساندن آن فعلا غیرممکن است.

هر سال دو نوع مهاجرت تابستانه و زمستانه پرندگان در خوزستان صورت می گیرد که در نوع تابستانه آن قمری و کبوتر سانان در بیشه های جنگلی برای جوجه آوری و در نوع زمستانه آن مرغابی سانان در تالاب ها ساکن می شوند.

انواع پرندگان آبزی و کنار آبزی از جمله مرغابی سانانی مانند خوتکا، نوک پهن، گیلار، مرمری، بلوطی، تنجه، فیلوش، آنقوت، غاز خاکستری، انواع حواصیل ها، انواع آبچیلیکیان، سلیمیان، باکلان ها، پلیکان، چنگر، لک لک و درنا به تالاب های خوزستان مهاجرت می کنند.

سال گذشته بیش از 250 هزار قطعه پرنده در خوزستان شمارش شد که نسبت به تعداد 235 هزار و 580 قطعه در سال 95، رشد قابل توجهی را نشان می دهد.

بر اساس آمارهای سازمان محیط زیست استان نزدیک به200 هزار قطعه پرنده در هورالعظیم ونزدیک به 50هزار قطعه در تالاب شادگان وجود دارند که در نوع خود بی نظیر بوده و البته مسئولیت های این سازمان را نیز در برابر حفاظت از این گونه ها و محیط زیست آن ها بیشتر می کند.

اگرچه در سال 96 از 795 متخلف خوزستانی انواع جانداران از جمله 130 قطعه پرنده زنده گیری ورهاسازی شده با این وجود یک هزار و 827 قطعه پرنده نیز از سوی شکارچیان متخلف مورد حمله قرار گرفته و جان خود را از دست دادند.

شکار، کابل های فشار قوی، تخریب زیستگاه های چرندگان، ورود پساب و فاضلاب، کمبود آب و تامین نشدن حقابه تالاب ها از جمله عوامل آسیب زننده به پرندگان عنوان شده و ممانعت از شکار پرندگان، حفاظت از مناطق و ممانعت از تخریب زیستگاه آنان، ارائه راهکارهای اجرایی برای کاهش اثرات سوء بر زیستگاه ‌های پرندگان، اجرای طرح ‌های ارزیابی زیست‌ محیطی در مناطق مهم تجمع پرندگان و یا مسیرهای اصلی پرواز آن ها از جمله راهکارها برای حفاظت از پرندگان و زیستگاه های آن ها محسوب می شود.

امید است در کنار تلاش های سازمان محیط زیست در آموزش، فرهنگ سازی،نظارت دقیق تر وبرخورد با شکارچیان غیر مجاز، تامین حق آبه محیط زیستی زیست گاه های پرندگان و تغییر رفتار مردم خوزستان با پرندگان بومی ومهاجر، شاهد احقاقحق زیست پرندگان در این استان باشیم.