آرش فهیم / «از آزادی تا آبادی» جدیدترین فیلم مستندی است که درباره «خرمشهر» ساخته شده است. معمولا به مناسبت سالگرد آزادسازی خرمشهر به این گونه آثار پرداخته می‌شود. اما این فیلم مستند تنها به سقوط و فتح خرمشهر محدود نیست، بلکه بخش اعظم روایت این فیلم به وضع خرمشهر و مردم آن در سال‌های پس از جنگ تا امروز پرداخته است. 

مستند «از آزادی تا آبادی» به کارگردانی محمد دیندار تازه‌ترین محصول گروه «روایت فتح» است که در قالب پژوهشی و حقیقت‌یابی به افشاگری درباره برخی خلل‌ها و موانع در راه بازسازی این شهر پرداخته است. سبک این مستند، به آثار قدیمی گروه روایت فتح شباهت دارد؛ به این ترتیب که زیبایی شناسی فیلم، کشف حقایق است. کارگردان، در جای جای فیلم نیز به بانی اصلی روایت فتح، یعنی سیدمرتضی آوینی ادای دین کرده است. هم‌چنانکه جای تردیدی نیست که اگر سید شهیدان اهل قلم امروز هم می‌زیست، دغدغه اصلی‌اش «عدالت» می‌بود و یک آن برای حمایت از حقوق مستضعفین از پا نمی‌نشست. 

مستند «از آزادی تا آبادی» نیز از ساختاری ساده برخوردار است و بدون هیچ اطوار هنری، به اصل مسئله توجه کرده است. یعنی مستندساز سعی کرده تا راوی صادق مردم و زیبایی‌ها و معضلات خرمشهر باشد. هم کارهای انجام گرفته را می‌گوید و هم درددل مردم آن شهر و رنج‌های آن را بازنمایی می‌کند و هم اینکه عوامل بروز مشکلات و راه‌حل‌ها را هم به طور مختصر معرفی می‌نماید.

 این فیلم با صحبت‌های خواهر شهید محمد جهان آرا، از قهرمانان فتح خرمشهر آغاز می‌شود. فاطمه جهان آرا که مدیر یکی از مدارس دخترانه تهران است برای دانش‌آموزان خود، از سه حماسه بزرگ خرمشهر سخن می‌گوید: حماسه اول، مقاومت 45 روزه این شهر در مقابل هجوم دشمن بود. آزادی خرمشهر در سوم خرداد سال 61 نیز حماسه دوم بود. در حین بازگویی این بخش‌ها، تصایری نیز از سقوط و فتح شهر نمایش داده می‌شود. اما به زعم خانم جهان آرا، سومین حماسه هنوز اتفاق نیفتاده است. این حماسه، آبادسازی خرمشهر است.

در ادامه، دوربین مستند به خرمشهر می‌رود تا این وضعیت را از نزدیک مشاهده و بررسی کند. مستندساز در گفت وگو با مردم، هنرمندان و مسئولان شهر، ابتدا به طرح مسئله می‌پردازد و سعی می‌کند عواملی که باعث شدند تا این مسئله یعنی عدم بازسازی کامل و اساسی شهر حل نشود را پیدا کند. اوائل دهه 70 تلاش‌هایی برای جبران بخشی از خسارت‌ها انجام شده بود. اما این خود مردم بودند که برای بازسازی شهرشان آستین همت بالا زدند. به خاطر نبود پشتیبانی کافی از سوی نهادهای دولتی وقت، این تلاش‌ها به نتیجه لازم نرسید. یکی از مسئولان شهر، از حجم بالای ویرانی و تخریب زیرساخت‌ها سخن می‌گوید. امام جمعه خرمشهر، یکی از منتقدان صریح وضع موجود این شهر است. وی نیز معتقد است که به رغم حضور برخی افراد دلسوز و پرتلاش اما تعدادی از مدیران نالایق در این شهر بر سر کار بوده‌اند و تأکید هم می‌کند که وضعیت امروز خرمشهر با پس از جنگ خیلی متفاوت است و کارهای بسیاری برای آبادی آن صورت گرفته، اما با نقطه مطلوب فاصله دارد.

اما اتفاق مهم درباره مستند «از آزادی تا آبادی» این است که تنها نظاره‌گر مشکلات نیست، بلکه به ریشه‌یابی آنها نیز می‌پردازد. یکی از مشکلات اساسی مردم خرمشهر، آب آشامیدنی است. استاندار از طرح‌هایی سخن می‌گوید که در آینده نزدیک در خرمشهر و آبادان اجرا خواهد شد و مشکل آب را در این دو شهر حل خواهد کرد. 

مسئله بهداشت و درمان، دیگر موضوعی است که در این مستند بررسی شده است. مردم شهر از کمبود بیمارستان و مراکز درمانی در این شهر سخن می‌گویند. سرگرد علیرضا خردمند، فرمانده بسیج خرمشهر در این بخش از فیلم به روایت مشکلات مردم در این زمینه می‌پردازد و کمبود نیروی متخصص را یکی از مشکلات اساسی می‌داند. هر چند که بسیج با اعزام گروه‌های پزشکی جهادی برای جبران بخشی از این کمبود تلاش می‌کند. 

غلامرضا رجایی، پژوهشگر دفاع مقدس، یکی از عوامل وضعیت امروز خرمشهر را تبدیل روحیه جهادی به روحیه اداری می‌داند و معتقد است برخی مسئولان برای تغییر چهره این شهر، جدی نیستند. یکی از راویان دفاع مقدس نیز نسخه شفابخش این شهر را فرهنگی می‌داند و اینکه تنها راه چاره تأکید بر فرهنگ جهاد است. وی یادآوری می‌کند که در دوران جنگ تحمیلی، جاده سیدالشهدا با مسافت 14 کیلومتر طی دو ماه و نیم ساخته شد، آن هم زیر شدیدترین آتش دشمن. 

خواهر شهید جهان‌آرا نیز وعده‌های حسن روحانی برای آبادی خرمشهر و آبادان را یادآوری می‌کند و فیلم نیز بخش‌هایی از سخنرانی‌های رئیس‌جمهور در این باره را نمایش می‌دهد.

اما مهم‌ترین بخش فیلم، ماجرای یک کشتی است که به دستگاه دیپلماتیک کشور نیز مربوط می‌شود. مستند «از آزادی تا آبادی» پس از مرور برخی از واقعیات و‌اشاره به مجموعه‌ای از عوامل و زمینه‌های وضعیت نامطلوب خرمشهر، راه‌حل‌هایی را هم برای خروج از این وضعیت نشان می‌دهد. اواخر فیلم، از قول کارشناسان گفته می‌شود که یکی ازاصلی‌ترین راه‌های بازگشت رونق اقتصادی به این شهر، فعال شدن دوباره بندر خرمشهر است. این بندر، محل تلاقی رودهای کارون و اروند و تنها بندر رودخانه‌ای کشور است که امکان صادر کردن محموله‌ها به بنادر همجوار از طریق آن امکان‌پذیر است. اما مشکل چیست و چرا این بندر فعالیت لازم را ندارد؟ مستند در قسمت پایانی به بررسی این مسئله پرداخته است. 

در این بخش، از موضوع باقی ماندن یک مغروقه از دوران جنگ پرده برداری می‌شود. البته در یکی از قسمت‌های مجموعه «روایت فتح» در سال 71 این موضوع، هدف ‌اشاره قرار گرفته بود که یک کشتی عراقی در آنجا منهدم شده که در مسیر کشتی‌های دیگر برای رفت و آمد به بندر خرمشهر مانع ایجاد کرده است. اگر این مغروقه از آنجا خارج شود، محدودیت این بندر برای پویایی اقتصادی از بین می‌رود. اما سؤال بعدی این است که چرا با گذشت حدود 30 سال از پایان جنگ، این کشتی شکسته همچنان سد راه فعالیت بندر خرمشهر است؟ متأسفانه این معضل ناشی از کم کاری وزارت خارجه و دستگاه دیپلماتیک است. چون یک پای لایروبی از اروندرود، دولت عراق است و هنوز مسائل دیپلماتیک در این زمینه حل نشده است! فقط کافی است که دستگاه دیپلماسی دولت، مدتی برای این موضوع وقت بگذارد. پس از رفع موانع از سر راه بندر خرمشهر، می‌توان بار دیگر شاهد رفت و آمد کشتی‌ها در این منطقه و در نتیجه، افزایش رونق تجاری در آن بود.

لای‌روبی از اروند، کلید توسعه تجاری و اقتصادی خرمشهر است. تنها از این طریق است که می‌توان امکان تردد کشتی‌های بزرگ به این شهر را ایجاد کرد تا از ظرفیت‌های منطقه آزاد خرمشهر استفاده شود. کلید باز شدن این قفل نیز در دست وزارت امور خارجه است.

مرجع / کیهان