پس از مصوب شدن طرح‌ مقابله با ریزگردها از طریق کشت نهال، مالچ پاشی، تأمین حقابه و.. عملیات اجرایی این اقدامات از زمستان سال 95 و بهار 96 آغاز شد اما اعتراضات فعالان محیط زیستی از پاییز سال 96 و همزمان با آغاز عملیات اجرایی تثبیت 10 هزار هکتار از شنزارهای غرب خوزستان از طریق مالچ پاشی آغاز شد.

مالچ یکی از مشتقات مواد نفتی است که می‌تواند به تمام جانداران و گیاهانی‌ که با آن تماس برقرار کنند آسیب بزند؛ به طوری که برخی معتقدند به دنبال مالچ‌پاشی در شنزارهای خوزستان بسیاری از حشرات، خزندگان و پستانداران کوچک این مناطق آسیب جدی دیدند و برخی دیگر از جانداران از جمله آهوها این مناطق را برای همیشه ترک کردند.

آثار مخرب مالچ پاشی

یک فعال محیط زیستی در گفت‌وگو با فارس با بیان اینکه جانوران و پستانداران کوچک نخستین قربانیان مالچ‌پاشی در شنزارهای خوزستان هستند، می‌گوید: پوشش گیاهی مناطق مالچ پاشی شده هم تأثیر منفی از این پدیده دیده‌اند و این موضوع را می‌توان در درختان کهور، گزشاهی، اسکنبیل و گونه‌های گیاهی دیگر که خواستگاه کویری دارند، مشاهده کرد.

محمدامین مهدوی می‌افزاید: مالچ پاشی شاید در کوتاه مدت بتواند گرد و خاک‌های موسمی را بخواباند اما پس از مدتی تبدیل به آفتی بزرگ برای کشور می‌شود و از نظر محیط زیستی، اقتصادی و گردشگری تأثیر مخرب و جبران ناپذیری دارد.

او ادامه می‌دهد: برای تهیه مالچ نفتی ابتدا باید نفت به قیر تبدیل شود. بعد قیر، شل شود و سرانجام در کارخانه، مالچ نفتی با استفاده از 48 درصد قیر، 50 درصد آب و دو در صد ماده ممزوج کننده (یا آنیون یا کاتیون یا رس) تهیه شود تا قابلیت پاشیده شدن را پیدا کند.

راه جایگزین مالچ

این فعال محیط زیستی با اشاره به مضرات اقتصادی مالچ پاشی بیان می‌کند: تبدیل کردن نفت به قیر در یک فرآیند هزینه بر، شل کردن قیر برای تبدیل شدن به مالچ در کارخانجاتی با هزینه بالا، تهیه ماشین‌های مالچ پاشی و استفاده از آنها در دوماه از سال و دوام کوتاه مدت آن سبب می‌شود که هزینه‌های اضافی به اقتصاد تحمیل شود.

او ادامه می‌دهد: بنا بر اظهارات کارشناسان، گازی که از مالچ نفتی بلند شده و با وزش باد به هر سو می‌رود بوی نفت سوخته دارد و استشمام آن سرطان‌زاست. همچنین رنگ سیاه مالچ نفتی، ضریب حرارتی زمین را بالا می‌برد و باد گرم ایجاد می‌کند که همین عامل در دراز مدت رطوبت خاک را از بین می‌برد.

مهدوی عنوان می‌کند: کوچ حشرات، پرندگان، خزندگان و سایر حیوانات از منطقه از جمله عوامل اثبات شده مالچ نفتی است، همچنین چون مالچ غیرقابل نفوذ است، آب باران امکان نفوذ به خاک را ندارد و همین مسئله سبب می‌شود که خاک حداقل در یک دوره سه ساله خشک بماند که این موضوع وضعیت کانون‌های بحرانی را تشدید می‌کند.

وی درباره راهکار جایگزین برای مهار کانون‌های ریزگرد می‌گوید: بهترین راه تأمین حقابه این اراضی است؛ شاید در نگاه اول خیلی‌ها معتقد باشند که سیلاب‌ها مخرب هستند اما اگر سازمان آب و برق این سیلاب‌‌ها را به سمت شنزارها هدایت کند، نیازی به مالچ پاشی نیست.

مالچ پاشی تجربه موفق بیابان زدایی در 5 دهه گذشته

اداره کل منابع طبیعی خوزستان اما به صدور بیانیه‌ای معتقد است که تجربه پنج دهه مالچ پاشی موفق در استان خوزستان، بیانگر این واقعیت است که یکی از شیوه‌های موفق و کارآمد تثبیت شن زارها استفاده از مالچ نفتی است.

همچنین در ادامه این بیانیه آمده که تبدیل شن زارهای متحرک و فعال در استان که تاسیسات اقتصادی، راه های مواصلاتی و شهرها و روستاها و اراضی کشاورزی مورد هجوم و خسارات هنگفتی وارد می‌کند با اجرای برنامه‌های مالچ پاشی به عرصه‌های جنگلی و سرسبز و تثبیت شده تبدیل شده که گواه و شاهد آن عرصه‌های جنگلی و سرسبز در منطقه الباجی، ام الدبس دشت آزادگان، امیدیه و نقاط دیگر است که علاوه بر کنترل شن زارها، محیط های مناسبی جهت گذران اوقات فراغت شهروندان فراهم کرده است.

اداره کل منابع طبیعی خوزستان بر این باور است که در صورت ایجاد اختلال در انجام فعالیت‌های مالچ پاشی و تثبیت شن در سطح استان خوزستان قطعاً شاهد افزایش روز افزون و مهار نشدنی پدیده گرد وغبار و به خطر افتادن سلامتی مردم و کودکان و گروه‌های آسیب پذیر خواهیم بود و مالچ پاشی با هدف حفظ منافع زیست محیطی، اجتماعی، اقتصادی انسانی و جلوگیری از تخریب اکوسیستم‌ها از طریق مهار و کاهش فرسایش و حفظ و احیاء حیات و زیستگاه گونه‌های گیاهی و جانوری و همچنین نجات بقای زندگی جوامع محلی بوده است.

براساس بیانیه منابع طبیعی خوزستان همه عرصه‌های طبیعی و به‌ویژه عرصه‌های شنی ممکن است نقاطی حسب شرایط اکولوژیکی دارای لکه‌هایی با پوشش گیاهی محدود باشد که در برنامه‌های اجرایی صرفاً نقاط بدون پوشش گیاهی ضعیف و غیر موثرایجاد در گرد و خاک مالچ پاشی می‌شود و به‌طور معمول درختان و در ختچه‌های محدوده موجود در عرصه‌های مالچ پاشی نمی‌شود.

  مضر بودن مالچ نفتی ثابت نشده است

براساس بیانیه منابع طبیعی، ادعای نابودی طبیعت با اجرای مالچ پاشی بدون ارائه ادله علمی و میدانی و صرفاً به‌صورت احساسی بیان شده و تا کنون هیچ دلیل علمی و میدانی ارائه نشده است ولی بر اساس پژوهش‌های علمی و آکادمیک و میدانی چندساله گذشته توسط معتبرترین موسسات تحقیقاتی، مالچ نفتی مؤثرترین ماده شناخته شده جهت تثبیت شن های روان و تبدیل آن به جنگل های سرسبز است و در طی پنجاه سال گذشته هیچ گزارشی از آثار زیان بار کاربرد مالچ نفتی توسط مدعیان و حتی سازمان محیط زیست کشور به‌عنوان متولی حفاظت از محیط زیست کشور ارائه نشده است.

اداره کل منابع طبیعی معتقد است که سازمان حفاظت از محیط زیست تاکنون هیچگونه اعتراض خاصی به مالچ پاشی نفتی که مبنای علمی و حقیقی داشته باشد، نکرده است و اخیراً ما هم توضیحات لازم را برای فعالان حوزه محیط زیست ارائه داده‌اند تا به‌صورت واقعی با موضوع آشنا شوند. همچنین اجرای پروژه های مالچ پاشی خارج از محدوده مناطق حفاظت شده محیط زیست و با رعایت حریم آن صورت می­گیرد. همچنین نهایت وقت و نظارت جهت پاشش در مناطق بدون پوشش گیاهی و فعال و بحرانی صورت می‌­گیرد.

به گزارش خبرگزاری فارس، هرچند اظهارات کارشناسان و فعالان محیط زیست با اداره کل منابع طبیعی همخوانی ندارد اما سازمان حفاظت از محیط زیست به‌عنوان متولی حفاظت از عرصه‌های زیست محیطی باید با حضوری فعالانه در این باره اظهار نظر کند تا سردرگمی‌ها و اظهارات غیرکارشناسی در این زمینه به پایان برسد.