اظهارات اخیر «بیژن نامدار زنگنه» وزیر نفت در پاسخ به موج اتهامات وارد شده به این وزارتخانه در خصوص ممانعت از ورود آب به تالاب هورالعظیم و بررسی های تیمی از کارشناسان دانشگاه شهید چمران اهواز، تا اندازه زیادی به شایعات و بحث های غیرکارشناسی در این زمینه پایان داد.
وزیر نفت در گفت و گویی تلویزیونی ادعای منتقدان مبنی بر ممانعت این وزارتخانه از آبگیری هورالعظیم برای جلوگیری از آسیب به تاسیسات نفتی را «یک دروغ بزرگ» و «جنگ روانی» هدایت شده از سوی دشمنان خواند؛ دروغی که در مواردی از سوی دوستان و رسانه های داخلی هم بازنشر می شود.
اطمینان بخشی وزیر نفت به مردم مبنی بر اینکه «هرگز در مورد هدایت سیلاب دخالتی نداشتیم و نداریم» و «هرگز نمی‌پذیریم به قیمت تولید چند هزار بشکه نفت بیشتر خسارتی به مردم وارد شود» افکار عمومی را تا اندازه ای از گرفتاری در دام شایعات رهانید.
قاطعیت وزیر در اعلام آمادگی برای راستی آزمایی اظهاراتش به واسطه تحقیقاتی کارشناسانه، زمینه ورود و بررسی میدانی این مساله از سوی جمعی از استادان دانشگاه شهید چمران اهواز را فراهم کرد.
این بررسی ها نشان داد که دریچه های ورودی آب به تالاب که ادعا می شد مسدود است، باز هستند و روند ورود آب به تالاب، جریان طبیعی خود را طی می کند. هر چند برخی هنوز بر این باورند که این انتقال می توانست زودتر و سریعتر انجام شود.
اثبات علمی این مساله که وزارت نفت نقشی در تشدید بحران سیل در خوزستان نداشته است، تا اندازه زیادی به شایعات و ادعاهای بی اساس در خصوص عملکرد وزارت نفت پایان داده است. با این حال برخی می کوشند همچنان بر مبنای اطلاعات تایید نشده و نادرست در این خصوص به جنجال سازی رسانه ای ادامه دهند.

** سیل انتقادات از کجا آغاز شد؟
موج بارش های سیل آسایی که از روزهای نخست فروردین بسیاری از شهرها و روستاهای کشور در مناطق شمالی و مرکزی را درنوردید، با پایان تعطیلات به استان های جنوب غربی رسید. خوزستان پس از لرستان در معرض سیلاب قرار گرفت و اقدامات پیشگیرانه برای مقابله با این بارش های سیل آسا آغاز شد.
با وجود تلاش گسترده گروه های مردمی و تیم های امدادی برای ایجاد سیل بند و انجام اقداماتی برای ایمن سازی و افزایش تاب آوری شهرها در برابر موج سیلاب، حجم آب گرفتگی ناشی از بارش های شدید، بسیاری از شهرهای استان خوزستان را درگیر کرد.
شدت آب گرفتگی در شهرهایی چون حمیدیه، سوسنگرد و بستان موجب شد از همان ابتدا برخی انگشت اتهام را به سوی شرکت ملی نفت نشانه بگیرند. طغیان کرخه، نه تنها شهرهای دشت آزادگان را با آب گرفتگی روبه رو کرد بلکه سیل انتقادات را هم به سوی شرکت نفت روانه ساخت.
شرکت ملی نفت به جلوگیری از ورود آب به تالاب هورالعظیم و انتقال سیلاب به مناطق مسکونی متهم شد. فضای مجازی به یکباره پر شد از تصاویر و فیلم هایی از آنچه «خشکی» بزرگترین تالاب خوزستان بیان می شد.
زیست بومی که زمانی حیات در آن جاری بود در سال های دهه 80 به منظور استقرار تاسیسات نفتی خشکید. تالابی که بعدها به یکی از مهمترین کانون توفان های گرد و غبار در استان های جنوبی بدل شد، این بار به ایجاد سیلاب در شهرهای دشت آزادگان متهم شد.
اظهارات چند باره مسوولان شرکت نفت در آگاه سازی افکار عمومی مبنی بر مداخله نداشتن در هدایت جریان سیلاب موثر نیفتاد تا اینکه وزیر نفت روز جمعه 23 فروردین ، خود راهی اهواز شد و امور را از نزدیک پیگیری کرد. همچنان که اشاره شد، مطالعات کارشناسی واقعیت هایی را در مورد سیل خوزستان آشکار کرد.

**واقعیت آنچه در کرخه و هورالعظیم گذشت
اعلام نتیجه مطالعات کارشناسی موج شایعات را فرونشاند ولی افکار عمومی همچنان با سوال های متعددی در خصوص چرایی وقوع سیلاب در شهرهای دشت آزادگان و کندی آبگیری تالاب هورالعظیم روبه رو است.
پاسخ این سوال را باید در واقعیت استقرار تاسیسات نفتی در هور جست؛ تاسیساتی که نه در دولت روحانی، که در دولت های پیش از آن بنا نهاده شد تا با بهره گیری از ذخایر نفتی، باری از دوش اقتصاد کشور بردارد.
تالاب هورالعظیم به پنج حوضچه مجزا با ارتفاعات مختلف تقسیم بندی شده و هر یک از تاسیسات نفتی مستقر، متناسب با سطح ارتفاع حوضچه ها از دریا نصب شده اند.
سطح ارتفاع حوضچه ها از یک به پنج، افزایش می یابد به طوری که در صورت ورود دبی کافی، یکی پس از دیگری آبگیری می شود. در جریان طغیان اخیر کرخه هم این حوضچه ها به ترتیب در صف آبگیری قرار گرفتند. زمانی که شهرهای بالادست کرخه با سیلاب روبه رو شدند، تنها حوزه های اول و دوم و سوم در حال آبگیری بوده و آب به سطح ارتفاع لازم برای تخلیه به حوضچه چهارم و پنجم نرسیده بود.
تصاویری که در فضای مجازی از خشکی هوزالعظیم همزمان با آب گرفتگی در دشت آزادگان منتشر می شد، مرتبط با حوضچه های چهارم و پنجم بوده است. از همان ابتدا هورالعظیم در حال آبگیری بود، ولی مهندسی خاص این سازه ها که بر اساس مطالعات کارشناسی صورت گرفته است، حجم ورودی آب از کرخه به هور را کنترل می کند. بنابراین مداخله وزارت نفت در ممانعت از آبگیری هور، امری مطرود است.
نکته مهمی که در مورد سیل اخیر خوزستان نباید از نظر دور داشت، این است که ظرفیت ورودی آب به حوضچه های هورالعظیم و ظرفیت تبادلی بین مخازن آن با سال عادی و آورد نرمال کرخه تطابق دارد، نه شرایط سیلابی. متوسط آورد رود کرخه در طول سالیان طولانی به طور متوسط 5.2 میلیارد متر مکعب در ثانیه بوده است. این ورودی در جریان سیل اخیر به هشت هزار متر مکعب در ثانیه رسید.
بنابراین نباید این نکته را نادیده گرفت که سیل اخیر در دشت آزادگان، سیلی بسیار نادر در طول دهه های گذشته بوده است، چنانکه سیل استان گلستان در دهه های گذشته بی سابقه بود و شهرهای شمالی را با بحران روبه رو کرد.

**امکانات نفتی در خدمت سیل زدگان
راستی اظهارات زنگنه که گفته بود اکنون همه چاه‌های نفت در منطقه غرب کارون در آب محاصره شده‌اند و به جز یک محدوده چند صد متری حفاظت شده اطراف چاه‌ها، در آب هستند، با بررسی های کارشناسی به اثبات رسید.
بنابراین و با وجود برخی مخاطرات زیست محیطی، وزارت نفت نه تنها مانع انتقال طبیعی سیلاب به هور نشده، بلکه دریچه های بیشتری را برای تسریع انتقال آب از کرخه به هور گشوده است.
هم اکنون، حجم بالای ورودی آب، اختلاف ارتفاع فاحشی را میان مخزن دوم و سوم ایجاد کرده است. شرکت نفت در روزهای اخیر برای افزایش حجم تبادلی از مخازن دوم به سوم و کاهش سطح ارتفاع بین دو مخزن، به جز پل «شط علی»، هشت مقر دیگر را بازگشایی کرده که دبی انتقالی را به حد نرمال رسانده است.
اکنون آبگیری از مخزن دوم به سوم تسریع شده و از مخزن سوم به چهارم و پنجم در حال آبگیری است. در همین راستا بخشی از جاده بین حوضچه های چهارم و پنجم هم تخریب شده است.
وزارت نفت به جز مداخله مثبت در افزایش ورودی آب به تالاب، همه امکانات نفتی خود را هم در خدمت مناطق سیل گیر و مردم گرفتار در سیل به خدمت گماشته است. وزیر نفت به همه شرکت‌های نفتی دستور داده تا کمک‌ لازم را زیر مدیریت ستاد بحران استان برای کاهش درد و رنج مردم خوزستان که گرفتار سیل شده‌اند ارایه دهند.
اکنون تولید نفت در خوزستان جریان دارد و تنها در مناطقی که خطر زیست‌محیطی متوجه مناطق سیل‌زده است، وزارت نفت ‌تصمیم به بستن چاه‌ها و تخلیه خطوط لوله کرده تا مشکلی ایجاد نشود.
اگرچه آبگیری همه مخازن هورالعظیم ممکن است روند استخراج و صادرات نفت را مختل و به همین واسطه اقتصاد کشور را با تنگناهایی رو به رو کند، ولی از دید دولت، محافظت از زندگی مردم و حمایت از آنان در اولویت نخست دولت و نهادهای اجرایی قرار دارد. از این رو است که همه امکانات کشور به ویژه وزارت نفت در راستای خدمت رسانی به مردم خوزستان به کار گرفته شده است.
در شرایط سخت و بحرانی که فضا برای دروغ پراکنی، شایعه سازی، اتهام زنی و ایجاد بی اعتمادی میان مردم بیش از همیشه مهیا است، تلاش دشمنان برای شایعه سازی باید با نگاه تیزبین و هوشیارانه رسانه های داخلی خنثی شود. همراهی با موج شایعات و انتشار اطلاعات غیر دقیق، غیر کارشناسی و البته تایید نشده از سوی رسانه های داخلی می تواند آسیب هایی به مراتب گسترده تر و بلندمدت تر از سیلاب به جا بگذارد.