کارشناسان و اعضای هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز اجرای طرح انتقال آب بهشت آباد را سبب گسترش فقر، بروز معضلات زیست محیطی در استان های مبدا و تنش های اجتماعی میان ۲ حوضه مبدا و مقصد عنوان کردند.

 نشست علمی بررسی پیامدهای انتقال آب از تونل بهشت آباد روز دوشنبه باحضور اساتید حوزه آب، گروه جامعه شناسی، وکیل پایه دادگستری، اصحاب رسانه و فعالان حوزه محیط زیست در دانشکده علوم آب دانشگاه شهید چمران اهواز برگزار شد.

رئیس دانشکده علوم آب دانشگاه شهید چمران اهواز در خصوص طرح انتقال آب بهشت آباد گفت: تجارب تمام کشورهای اجرا کننده طرح‌های انتقال آب نشان می‌دهد که این طرح‌ها هیچ توجیه علمی ندارند اما در صورت تاکید بر اجرای آنها، باید اصول تعیین شده رعایت شود درحالی که در طرح بهشت آباد هیچکدام از اصول علمی رعایت نشده است.

مهدی قمشی ادامه داد: یکی از اصول مورد تاکید در طرح‌های انتقال آب توجه به مدیریت منابع آب، مدیریت مصرف و تقاضا در حوضه مقصد است اما درحال حاضر در استان‌هایی نظیر اصفهان، کرمان و یزد مصرف آب بسیار بالا است، باید نیاز بخش صنعت از آب‌های غیر متعارف تأمین شود و الگوی کشت در کشاورزی تغییر کند اما درحال حاضر آب مورد نیاز بخش صنعت و کشاورزی بر دوش منابع آب شیرین است.

طرح‌های انتقال آب به اصفهان شکست خورده اند

وی تاکید کرد: نکته مهم دیگر در بحث انتقال آب توجه به حوضه مبدا است، انتقال آب نباید هیچ مشکلی در شرایط فعلی و آینده این حوضه ایجاد کند، همچنین رعایت اصول محیط زیستی و عدم بروز مشکل برای آبراهه‌ها از دیگر مؤلفه‌های مهم در بحث انتقال آب است.

قمشی یادآور شد: حتی اگر به لحاظ علمی طرح‌های انتقال آب هیچ مشکل زیست محیطی برای ۲ حوضه مبدا و مقصد ایجاد نکنند باید به مؤلفه مهم دیگر که همان بروز مشکلات اجتماعی است توجه شود، طرح‌های انتقال آب نباید میان مردم ۲ حوضه اختلاف ایجاد کند زیرا در این صورت مضرات آن بسیار بیشتر از منافع آن است.

وی گفت: باوجود انتقال آب با حجم یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون متر مکعب از خوزستان به استان اصفهان هنوز مشکل آب در این استان حل نشده و این نشان می‌دهد که طرح‌های انتقال آب شکست خورده اند و هرکس گمان می‌کند که با طرح‌های انتقال آب مشکل آب استان اصفهان حل می‌شود سخت در اشتباه است.

به گفته قمشی با تعیین اردکانیان به عنوان وزیر نیرو باتوجه به تخصص وی، امیدواری نسبت به تجدیدنظر در طرح‌های انتقال آب بیشتر شد و حتی در ابتدا طرح انتقال آب از بهشت آباد هم متوقف شد اما به تازگی بار دیگر زمزمه‌هایی مبنی بر اجرایی شدن این طرح به گوش می‌رسد.

وی ادامه داد: این درحالی است که اساتید و کارشناسان حوزه آب بارها درخصوص مضرات طرح‌های انتقال آب صحبت کرده اند اما تاکنون تأثیری بر توقف اجرای این طرح‌ها نداشته است انتظار می‌رود مسئولان نیز یکبار به صورت علمی دلایل اصرار خود بر اجرای این طرح‌ها را عنوان کنند.

قمشی اظهار داشت: همانطور که گفته شد عدم بروز مشکل در حوضه مبدا یکی از ضرورت‌ها در بحث انتقال آب است اما درحال حاضر حوضه‌های کرخه، کارون و دز دچار مشکلات زیست محیطی بسیاری به دلیل کاهش آورد آب هستند، وضعیت کانون‌های گرد و خاک، عدم تأمین حقابه تالاب‌های شادگان و هورالعظیم و کیفیت کم آب در پایین دست رودخانه‌ها از مواردی است که به آنها بی توجهی شده است.

کوک شدن ساز انتقال آب در میان مشکلات محیط زیستی

وی تصریح کرد: مردم اهواز با مشکل کمی و کیفی آب شرب مواجه هستند اما در استان اصفهان آب با کیفیت بسیار بالا برای توسعه کشاورزی موجود است، دقیقاً در استانی که با مشکلات زیست محیطی بسیاری مواجه است ساز انتقال آب کوک می‌شود.

قمشی گفت: سیلاب سال ۹۸ نباید مبنای تصمیم گیری ها برای مباحث انتقال آب باشد در هیچ کشوری برنامه ریزی های بلند مدت را بر مبنای حوادث ناگهانی قرار نمی‌دهند بلکه باید میزان متوسط آورد بلند مدت یک حوضه استخراج شود و سپس تنها ۴۰ درصد از این مقدار مصرف شود.

وی ادامه داد: درحال حاضر آب با کیفیت مطلوب از بالا دست رودخانه کارون منتقل می‌شود که همین امر سبب کاهش کیفیت آب در پایین دست خواهد شد، این مشکل در زمان خشکسالی به مراتب نمود بیشتری دارند.

این استاد دانشگاه یادآور شد :۹۰ درصد آب کشور برای مصارف کشاورزی است و طبعاً برداشت بیش از اندازه از آب در بالادست سبب کم شدن سهم بخش کشاورزی می‌شود، درحال حاضر سالانه ۱.۲ میلیارد مترمکعب آب از سرشاخه‌های خوزستان منتقل می‌شود و حدود ۱.۲ میلیارد مترمکعب دیگر نیز در ستور کار است.

طرح‌های انتقال آب، منتقل کننده محل مصرف آب

وی با اشاره به اینکه اجرای طرح‌های انتقال آب تنها منتقل کننده محل مصرف آب هستند گفت: هیچ توسعه بیشتری در منابع آب کشور ایجاد نمی‌شود، درحال حاضر در هیچکدام از حوضه‌های آبی کشور مشکلی برای تأمین آب شرب وجود ندارد و آب منتقل شده به اسم شرب و به کام صنعت و کشاورزی است.

قمشی درخصوص پیامدهای اجتماعی طرح‌های انتقال آب یادآور شد: مسئولان استان کرمان از همین الان برای توسعه باغات پسته این استان با استفاده از طرح انتقال آب ونک-سولگان برنامه ریزی کردند، حال اگر کشاورزان این منطقه با صرف هزینه‌های بالا در صدد توسعه باغات خود برآیند و پس از چند سال امکان رساندن آب به این منطقه به وجود نیاید باید منتظر پیامدهای اجتماعی آن باشیم، از همین رو بهترین کار مدیریت مصرف آب در استان‌های مقصد است.

اصرار بر اجرای طرحی با تجربه شکست از گذشته

در بخشی دیگر از این میزگرد یکی از اعضای هیأت علمی دانشگاه شهید چمران گفت: تعداد زیادی از کارشناسان حوزه آب در کشور با ارائه دیدگاه‌های علمی مخالفت خود با طرح‌های انتقال آب را بیان کرده اند، این همه اصرار برای اجرای یک طرح اشتباه که پیامدهای ناگواری به همراه دارد عجیب است و مسئولان باید در این خصوص پاسخ دهند.

علی محمد آخوندعلی ادامه داد: بررسی‌ها نشان می‌دهد میزان آورد آب رودخانه کارون تا ۶۰ سال پیش ۲۰ میلیارد مترمکعب در سال بوده از حدود ۱۷ سال پیش به ۱۴ میلیارد مکعب کاهش یافته است و حتی سال گذشته به حدود هفت میلیارد مترمکعب رسید که مشکلات بسیاری نیز برای مردم خوزستان به ویژه در پایین دست ایجاد کرد.

وی گفت: برخی مسئولان دوره بازگشت سیل در خوزستان را ۵۰۰ الی هزار ساله عنوان کرده اند درحالی که در مباحث علمی این مساله جای شبهه دارد اما حتی با پذیرفتن این ادعا باید گفت که در یک کشور نباید برنامه ریزی بلند مدت برای طرح‌های انتقال آب بر مبنای رخدادی همچون سیل باشد.

آخوند زاده اظهار داشت: در سیل اخیر به دلیل مسائل بسیاری از جمله برابر شدن سطح کف رودخانه با دشت‌ها امکان مدیریت آب وجود نداشت حال آنکه باید پیش از این با یکسری راهکارها مانند لایروبی رودخانه‌ها مانع از بروز چنین شرایطی می‌شدند.

وی افزود: برخی مسئولان از جمله وزیر نیرو از شروع دوره ترسالی سخن گفته اند اما از نظر علمی نمی‌توان این مساله را پیش بینی کرد همانطور که ۱۲ سال پیش از شروع دوره ترسالی خبر دادند و اتفاقاً شاهد بروز خشکسالی بودیم.

این استاد دانشگاه یادآور شد: حجم سد تونل بهشت آباد ۱.۶ میلیارد متر مکعب در سال است که ۵۰۰ میلیون مترمکعب آن غیر قابل دسترس و مابقی منتقل می‌شود با آبگیری این سد عملاً تمام آب سرشاخه‌های کوهرنگ و بهشت آباد منتقل می‌شود و حتی یک قطره از آب به پایین دست نخواهد رسید مگر آنکه در شرایط غیر طبیعی مانند سیل رخ دهد.

بروز فقر و ناهنجاری از مهم‌ترین پیامدهای انتقال آب خوزستان

عضو هیأت عملی گروه جامعه شناسی دانشگاه شهید چمران اهواز نیز در این میزگرد راه حل مشکلات زیست محیطی استان خوزستان را مطالبه گری مردم عنوان کرد و افزود: مردم باید نسبت به مسائل پیرامون خود احساس مسئولیت کنند و حتی نمایندگان خود در مجلس شورای اسلامی را درخصوص پیگیری‌هایشان مورد سوال قرار دهند.

عبدالرضا نواح گفت: مشکلات اساسی خوزستان در چهار دهه گذشته بیش از هرچیز از ۲ صنعت ملی نفت و طرح‌های وزارت نیرو نشأت می‌گیرد این طرح‌ها تاکنون جز مشکلات زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی هیچ منفعتی برای استان خوزستان به همراه نداشته اند.

وی از دست رفتن شغل کشاورزان را از پیامدهای مهم طرح‌های انتقال آب دانست و بیان کرد: در گام نخست روستاییان شغل خود را به دلیل نبود آب برای کشت از دست می‌دهند و به حاشیه شهرها مهاجرت می‌کنند سپس در شهر جای متن و حاشیه عوض می‌شود، ساکنان شهرهای بزرگ استان از جمله اهواز به دلیل مشکلات فرهنگی و بروز برخی ناهنجاری‌ها خوزستان را ترک می‌کنند و در گام بعد سطح مطالبه گری در استان کاهش می‌یابد.

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه یکی دیگر از عوامل عدم انسجام مردم استان برای مقابله با طرح‌های انتقال آب مباحث قومیتی است اظهار داشت: درگیر شدن مردم با مساله قومیت سبب می‌شود که هرکس به دنبال منافع خود باشد.

نواح در ادامه تاکید کرد: در کشور فرد یا گروهی به عنوان مرجع مردم وجود ندارد، از همین رو در استان اصفهان ابتدا مردم درخصوص انتقال آب مطالبه گری کردند و سپس مسئولان وارد میدان شدند اما در خوزستان این مطالبه گری از سوی مردم وجود ندارد.

مدیران تصمیم گیر دیدگاه ملی به مسائل ندارند

عضو هیأت علمی گروه سازه‌های آب دانشگاه شهید چمران اهواز نیز هزینه اجرای طرح انتقال بهشت آباد را بسیار سنگین خواند و گفت: بجای هزینه اجرای این طرح باید به دنبال راه‌هایی برای افزایش راندمان آب در استان‌های مقصد باشیم، برای اجرای هر طرح باید پیامدهای اقتصادی ان مدنظر قرار گیرد.

سید محمود کاشفی پور دزفولی با اشاره به اینکه مسئولان دید ملی ندارند ادامه داد: در استان خوزستان ۲ میلیون زمین زراعی قابل کشت وجود دارد اما برای تأمین آب آنها دچار مشکل هستیم، برخی برای توجهی انتقال آب از خوزستان به جاری شدن آب شیرین به سمت دریای خلیج فارس اشاره می‌کنند درحالیکه اگر این حقابه تأمین نشود بخشی از نمک دریا وارد آب‌های شیرین می‌شود.

وی بیان کرد: ۲ تالاب هورالعظیم و شادگان جز تالاب‌های مهم خوزستان هستند و تعداد زیادی از ساکنان به لحاظ اقتصادی و زیست محیطی به این تالاب‌ها وابسته هستند اما عدم تأمین حقابه آنها در سال‌های گذشته مشکلات بسیاری ایجاد کرده است.

کاشفی با اشاره به اینکه اجرای طرح انتقال آب تونل بهشت آباد فرصت‌های موجود در پایین دست را می‌سوزاند گفت: حتی اگر تصور کنیم که استان اصفهان هیچ منبع تأمین کننده آبی ندارد، آب انتقال یافته از طرح‌های کوهرنگ یک، کوهرنگ۲ و کوهرنگ سه نیاز کل این استان به آب شرب را تامی ن می‌کند.

وی افزود: ظرفیت تونل بهشت آباد ۲.۵ برابر کل نیاز مصرف شرب و بهداشت است و بی شک این آب برای کشاورزی و صنعت منتقل می‌شود.

این استاد دانشگاه یادآور شد: درحال حاضر استان‌های یزد و اصفهان بر سر آب منتقل شده از سرشاخه‌های کارون دچار تنش هستند، نباید معضلات اجتماعی را از یک نقطه به نقطه دیگر منتقل کرد.

وی ادامه داد: یکی از توجیهات مسئولان برای طرح‌های انتقال آب رونق اشتغال است درحالی که باید ظرفیت‌های هر استان در نظر گرفته شود استان‌های مرکزی مانند اصفهان، سمنان و کرمان دارای معادن بسیاری هستند و بهتر است به جای توسعه کشاورزی به دنبال توسعه معادن و در نتیجه رونق اشتغال در این استان‌ها باشند.

هیچ شکایتی از طرح‌های انتقال آب نشده است

وکیل پایه یک دادگستری در ادامه این میزگرد تصریح کرد: در علم حقوق برای هر عملی که باعث ورود خسارت به دیگران شود مسئولیت مدنی تعریف شده است برخی تصمیمات و اقدامات از روی بی احتیاطی و بی پروایی صورت می‌گیرد که علاوه بر مسئولیت مدنی، مسئولیت کیفری نیز به همراه دارد.

بدر سودانی ادامه داد: اما در مساله انتقال آب باوجود مخالفت‌های اساتید دانشگاهی و جامعه علمی کشور نمی‌توان به بی احتیاطی استناد کرد بلکه بنظر می‌رسد برخی بخاطر تأمین منافع استان‌های متبوع خود دست به چنین اقداماتی می‌زنند.

وی با بیان اینکه ریاست جدید قوه قضائیه اهتمام ویژه ای به حل مسائل و مشکلات زیست محیطی دارد گفت: تأثیر مشکلات محیط زیستی کمتر از فسادهای اقتصادی در جامعه نیست از همین رو فعالان حوزه محیط زیست و اساتید دانشگاه باید در نامه به ریاست قوه قضائیه خواستار برخورد با این مسائل شوند.

سودانی یادآور شد: از دیگر مشکلات این حوزه نبود قانون انتقال آب و برخورد با مخلان محیط زیست است، باید تلاش کنیم تا یک قانون جامع در این خصوص نوشته شود تا برای طرح‌های انتقال آب شاخص‌هایی در نظر گرفته شود.

وی ادامه داد: پرونده‌های زیاد در دادگاه‌ها و پر شدن زندان‌ها از متخلفان علت‌های مختلفی دارد اما یکی از علت‌های آن در خوزستان گسترش فقر و حاشیه نشینی است، ریشه برخی از این موارد به بیکار شدن روستاییان به دلیل طرح‌های انتقال آب باز می‌گردد.

این وکیل دادگستری اظهار داشت: وجود ثروت عظیمی همچون آب، در یک وزارتخانه باعث برخی سو استفاده‌ها می‌شود از همین رو برخی از کارشناسان پیشنهاد می‌کنند آب به عنوان یک سرمایه ملی در اختیار فردی چون رهبر یک کشور قرار گیرد تا براساس مصلحت جمعی و نه استانی مدیریت شود.

وی ادامه داد: تاکنون هیچ شکایتی از سوی فعالان محیط زیست و مردم خوزستان برای طرح‌های انتقال آب در دادگاه مطرح نشده است اما می‌توان در قالب نشست‌هایی مسئولان طرفدار طرح‌های انتقال آب را توجیه کرد.

تاکنون ۱۲ طرح انتقال آب از سرشاخه‌های کارون بزرگ (دز و کارون) اجرایی شده و یا در مراحل مطالعاتی است. طرح‌های انتقال آب کوهرنگ یک و ۲ و ۳، قمرود یک و ۲، چشمه لنگان، خدنگستان، سد کمال، ماربر، رفسنجان، کوگان، تنگه سرخ و بهشت آباد با هدف انتقال آب از سرشاخه‌های کارون به فلات مرکزی برنامه ریزی شده است.

از نیم قرن گذشته که انتقال آب از کارون آغاز شده، طرح بهشت آباد پرچالش ترین طرح بوده است. بزرگترین طرح انتقال آب کارون برای سالانه یک میلیارد و ۱۰۰ میلیون مترمکعب برنامه ریزی شده و به گفته کارشناسان بیشترین آسیب‌های زیست محیطی را به استان‌های چهار محال و بختیاری (سرچشمه) و خوزستان (پایین دست) وارد می‌کند. مرکز پژوهش‌های مجلس، سازمان محیط زیست و سازمان مدیریت منابع آب با اجرای بهشت آباد مخالف بوده اند.