یک پژوهشگر و فعال محیط زیست، با تاکید بر تامین نیاز آبی رودخانه کارون برای تداوم حیات جلگه خوزستان، گفت: اجرای طرح‌های انتقال آب کارون برای توزیع عادلانه آب در کشور، ناشی از نبود فهم بوم‌شناختی است و نتیجه‌اش برهم خوردن رژیم هیدرولوژیکی رودخانه‌ است.

محمد درویش شامگاه شنبه در پنل بررسی و گفت وگو درباره نخستین اکران فیلم مستند کارون در سالن همایش‌های بین المللی گیت بوستان، اظهار داشت: جریان‌های فکری در مرکز کشور می‌گویند چرا وقتی ما در بی‌آبی باشیم، باید میلیاردها مترمکعب آب در کارون و کرخه هدر برود؟ اما باید گفت آورد طبیعی کارون سالانه ۱۴ میلیارد مترمکعب، در مقایسه با دجله با ۱۷ میلیارد مترمکعب، فرات ۳۰ میلیارد مترمکعب، ولگا ۲۶۰ میلیارد مترمکعب، نیل یک هزار و ۱۷۰ مترمکعب و آمازون ۶ هزار و ۷۰۰ میلیارد مترمکعب، چیزی نیست، این طبیعت اکوسیستم است و به طور مثال ما نمی‌توانیم بگوییم به دلیل آب اضافی در آمازون باید آن را منتقل کنیم.

وی افزود: جلگه خوزستان برای تداوم حیات و زیست پالایی و احیای خود نیاز به تامین نیاز آبی خود دارد تا بتواند یکی از مهمترین عوامل امنیت غذایی کشور باشد.

درویش با بیان اینکه باید به مردم بیاموزیم که با توان بوم‌شناختی سرزمین خود زندگی کنند، اضافه کرد: نمی‌توانیم بگوییم برای اینکه همه کشور را به توزیع عادلانه آب برسانیم، حق داریم طرح انتقال آب کارون را اجرا کنیم و رژیم هیدرولوژیکی آن را برهم بزنیم، این تفکر به این معنی است که فهم بومشناختی نداریم و داریم تیشه به ریشه خودمان می‌زنیم.

وی با اشاره به اثرات منفی طرح‌های انتقال آب برا افزایش مصرف در حوضه‌های مقصد، گفت: یزد که پیش از این به قنات و قناعت مشهور بود، اکنون رتبه ۲۷ کشور را از نظر هدرروی آب دارد زیرا به امید طرح‌های انتقال آب، نگرانی از اسراف ندارند، این شرایط در اصفهان هم اینگونه است و می‌خواهیم در سمنان نیز وضعیت مشابهی را بوجود بیاوریم.

درویش با بیان اینکه طرح‌های انتقال بین حوضه ای برای مشکلات مناطق کم آب مانند مسکن است، افزود: در زمان اجرای طرح کوهرنگ یک (انتقال آب کارون به اصفهان) استاندار وقت در روزنامه‌های آن زمان (اطلاعات) اعلام کرده بود که با اجرای این طرح همه مشکلات اصفهان مرتفع می‌شود، اما دیدیم که با اجرای طرح کوهرنگ ۲ و چشمه لنگان، مشکلات اصفهان همچنان ادامه دارد و اکنون قرار است طرح انتقال آب گلاب و بهشت آباد نیز اجرا شود.

عضو هیات علمی موسسه جنگل‌ها و مراتع کشور همچنین با انتقاد از اجرای طرح‌های نیشکر در خوزستان، تصریح کرد: در هیچ نقطه‌ای از دنیا با بارندگی کمتر از ۵۰۰ میلیمتر، کشت نیشکر انجام نمی‌شود، اما شاهد هستیم نیشکر در خوزستان در سطح وسیع کشت شده در حالی که مصرف آب آن بیش از ۲۵ هزار مترمکعب در هکتار است و ۲ برابر شوری سد گتوند را برای کارون موجب شده است.

وی با بیان اینکه مخالف کشاورزی نیستیم، افزود: کشاورزی باید متناسب با واقعیت‌های بوشناختی سرزمین باشد، در سرزمینی که بارندگی یک سوم متوسط جهانی و تبخیر ۵۰ درصد بیشتر است، باید برای محصولات استراتژیک خود (گندم، جو، ذرت و برنج) فکر کنیم و نباید با صادرات آب مجازی و کشت محصولاتی همچون سیب و هندوانه، خودزنی کنیم.

به گفته وی در تحلیل مشکلات کارون به بارگذاری‌ها در بالادست که منجر به کاهش زیست پالایی رودخانه شده، کمتر توجه شده است.

نغمه حزین کارون

درویش همچنین درباره مستند کارون، گفت: این فیلم بازخوردهای بسیاری خوبی به دنبال داشته و خیلی‌ها را متوجه اهمیت رودخانه کارون و زندگی‌هایی که در طول آن جریان دارد، کرده است.

وی افزود: مستند کارون یک شعر حزن انگیز درباره رودخانه‌ای است که مردم با آن خاطره دارند، فیلم با نمایش یک زوج بختیاری در کوهرنگ (سرشاخه کارون) شروع می‌شود، این زوج تا اواسط فیلم همراه ما هستند.

درویش با اشاره به بخش دیگری از فیلم در گورستان مخصوص قوم بختیاری اضافه کرد: این گورستان که در گذشته محل نصب شیرهای سنگی به نشانه قهرمانان بوده، اکنون محل تردد گوسفندان شده و فیلم آشکارا نشان می‌دهد که چگونه یک سرزمین غرورآفرین به بدترین شکل نابود می‌شود.

وی اظهار داشت: در بخش‌های انتهایی فیلم یک زن عرب مساله مهمی را مطرح می‌کند «در بیری که آب هست، نباید سنگ انداخت» باید توجه داشت که علاوه بر طرح‌های انتقال آب، اتفاقاتی دارد رخ می‌دهد که با فرهنگ گذشته مردم این منطقه، که قدر آب را می‌دانستند، همخوانی ندارد، از جمله هدرروی آب در بخش کشاورزی.

تا کنون ۱۰ طرح انتقال آب از سرشاخه های کارون بزرگ (کارون و دز) به فلات مرکزی با حجم بیش از ۲ میلیارد مترمکعب اجرا شده یا در حال اجراست. پیش از این سازمان حفاظت محیط زیست، سازمان بازرسی کل کشور و مرکز پژوهش های مجلس مخالفت خود را با اجرای طرح های انتقال آب اعلام کرده اند. ماه گذشته استاندار چهارمحال و بختیاری در جریان بازدید وزیر نیرو از طرح‌های انتقال آب از سرشاخه‌های کارون از فعال شدن طرح‌های کوهرنگ ۳، ونک سولگان و بهشت آباد خبر داده است.

آواز کارون؛ از هلهله تا مویه

کارگران فیلم مستند کارون نیز در این نشست با اشاره به نخستین اکران این فیلم در خوزستان و اهواز گفت: ساخت این فیلم بیش از یک سال طول کشیده و این فیلم جزو مستند های محیط زیستی با زمینه اجتماعی است که به آسیب‌ها و زندگی‌های همجوار این رودخانه از سرشاخه تا انتهای حوضه اشاره دارد.

محمد احسانی درباره برخی اشکالات کارشناسی درباره مطالب علمی ارائه شده در فیلم، اظهار داشت: فیلمسازی بیشتری به هنر و شاعرانگی تصاویر و جریان یافتن روح زندگی در آن می‌پردازد، با این نگاه چیزی که بیشتر اهمیت می یابد فیلم از لحاظ بصری و تصویری و تاثیری است که حس زیباشناختی روی مخاطب می‌گذارد.

وی اضافه کرد: در مستند کارون هم با مساله محیط زیست و هم اجتماعی مواجه هستیم که ایجاد تعادل میان آنها دشوار بود اما تلاش شد که به این سمت و سو برویم.

احسانی اظهار داشت: انسان‌ها در این فیلم هم نماد مردم و هم نمادی از رود کارون بودند که در ابتدای فیلم با هلهله و جشن شروع می‌شود، این نشان می‌دهد که رود از سرشاخه با شور و زندگی جریان می‌یابد ولی در پایان به مویه و آهنگ غم انگیزی تبدیل می شود که دیگر شاد نیست، فیلم نشان می‌دهد اگر این رفتار را نداشتیم شادی رود ادامه می یافت.

مستند ۵۲ دقیقه‌ای «کارون» در ارتباط با رودخانه کارون و آسیب‌های زیست محیطی و اجتماعی این رود بر اثر دخالت‌های انسانی و نیز با نگاهی به پیشینه تاریخی و تمدنی رود کارون است. تصویربرداری آن از سرچشمه کوهرنگ تا خلیج فارس در استان‌های چهارمحال و بختیاری و خوزستان انجام شده است.

مستند کارون تاکنون در جشنواره‌هایی چون «اکو زینه»، «زاراگوزا» اسپانیا، تلاش برای حفظ و نجات زمین روسیه، رد آیلند آمریکا، جشنواره فیلم‌های ایرانی در کلن، جشنواره سینما حقیقت و جشنواره «بوزکادا» ترکیه به نمایش درآمده است.

محمد احسانی کارگردان «کارون»، پیش از این نیز مستندهای «بانوی ارومیا» درباره دریاچه ارومیه، «دود» درباره آلودگی هوای تهران و «روزگار هامون» درباره دریاچه هامون را با موضوع محیط زیست ساخته است.