از بدو حمله عراق به دشت آزادگان در سال اول جنگ، پنج عملیات آفندی با دامنه نسبتاً محدود توسط نیرو‌های مسلح جمهوری اسلامی ایران به منظور عقب راندن، انهدام نیرو و فرسایش دشمن، آزاد­سازی مناطق اشغالی و جلوگیری ازحالت رکود در جبهه‌ها و خارج شدن از لاک دفاعی اجرا شد که یکی از این عملیات­‌ها آزاد­سازی سوسنگرد است.

در این منطقه دشمن موفق شده بود تا اواخر آبان ­ماه شهر سوسنگرد را از چهار سمت شمال، جنوب، شرق و غرب مورد تهدید قرار داده و آن را محاصره کند و حتی در روز‌های بیست­ وچهارم و بیست ­و­پنجم آبان ماه وارد شهر شوند. دراین شرایط، قرارگاه نیروی زمینی در جنوب طرح عملیاتی سریعی تهیه و با به کارگیری یگان‌­های تیپ ۲ لشکر۹۲ زرهی، گروه رزمی۱۴۸ پیاده از لشکر۷۷ و نیرو‌های جنگ‌های نامنظم شهید چمران، اقدام به تک علیه دشمن کردند و حلقه محاصره سوسنگرد را شکسته و عناصر متجاوز را از داخل شهر بیرون کردند.

در ادبیات نظامی و در مباحث تاکتیکی، شهر‌ها برای حرکت نیرو‌ها مانع محسوب می­‌شوند، زیرا باعث کندی حرکت و تجزیه نیرو‌های مانوری می­‌گردند، اما از دیدگاه عملیاتی و راهبردی تصرف شهر‌ها می‌­تواند امتیازات سیاسی، نظامی، اقتصادی و تبلیغاتی زیادی را برای نیرو‌های فاتح به وجود آورد. بنا­براین، اگرچه شهر‌ها در برابر مانور تاکتیکی نیرو‌های تک کننده یک مانع محسوب می­‌شوند، اما در طرح کلی یک عملیات ممکن است به عنوان عارضه حساس در نظر گرفته شوند.

مثلاً در منطقه دشت آزادگان، شهر بستان و به خصوص شهر سوسنگرد که مرکز فرمانداری دشت آزادگان محسوب می­‌شود، با آن ادعای وحدت قومیت عرب که صدام حسین به راه انداخته بود و با توجه به عرب زبان بودن مردم این منطقه و پاره­ای آداب و سنن عربی که دارند، تصرف این شهر‌ها می­‌توانست از سوی رژیم بغداد به عنوان آزادسازی یک منطقه عربی و باز­گرداندن آن به دامن مادر عرب تبلیغ شود.

از آن گذشته افکار عمومی مردم کشور‌های درگیر در جنگ، چندان آشنایی به عوارض حساس و کلیدی زمین در مناطق عملیاتی مانند ارتفاعات یا تنگه­‌ها و ... نداشته و نه ارزش آن­ها را در درگیری­‌های عملیاتی می­‌دانند و نه غالباً نامی از آن­ها به گوششان خورده است، ولی در عوض با نام شهر‌ها آشنایی دارند و فتح یک شهر یا از دست دادن آن در نظر آنان حکم پیروزی یا شکست نیرو‌های نظامی را داشته و آنرا عامل تعیین کننده سرنوشت جنگ می­‌دانند.

به همین دلیل، حکومت­‌ها و گردانندگان جنگ به این مسئله توجه خاصی دارند. علاوه بر آن، ممکن است شهری از نظر ویژگی‌های خاص خود و امتیازاتی که برای نیرو‌های فاتح به وجود می­‌آورد، واقعاً یک برگ برنده در دست دیپلمات‌ها در میز مذاکرات و چانه زنی‌های سیاسی برای کسب امتیازات به حساب آمده و برای یک عارضه حساس به زبان نظامی تعریف شود. البته این وضعیت یک بار دیگر ثابت می‌­کند که عملیات نظامی می­‌بایست فقط بر اساس منطق نظامی طرح ریزی و اجرا شود و هرگاه این منطق فدای اهداف و اغراض سیاسی، اقتصادی یا سایر موارد شود، شانس موفقیت به میزان بسیار زیادی کاهش خواهد یافت.

عملیات غرورآفرین آزادسازی سوسنگرد در ۲۶ آبان ۱۳۵۹ علاوه بر ایجاد یک برتری برای جمهوری اسلامی ایران از لحاظ سیاسی و نظامی و خارج شدن اهواز، مرکز خوزستان، از محور تهدید عراق، باعث ایجاد اعتماد به نفس و امید به پیروزی‌های بعدی در عملیات‌های شکست حصرآبادن، فتح­ المبین، طریق ­القدس و بیت ­المقدس شد.

اهداف تجاوزکارانه صدام

اهداف تجاوزکارانه رژیم عراق، تنها به حاکمیت مطلق بر اروندرود و استرداد جزایر سه گانه خلاصه نمی­‌شد، بلکه دولت عراق نسبت به استان خوزستان نیز چشم طمع داشت و هر گاه دولت عراق اختلافاتش با دولت ایران تشدید می­ شد، در کنار سایر مسائل ادعایی، موضوع عربی بودن خوزستان را مطرح و آن را جزء جدا نشدنی کشور عراق می­‌دانست و حتی به طور رسمی به تغییر اسامی در نقشه­‌ها مبادرت می­‌کرد، تا این خواست توسعه­ طلبانه را منعکس کند.

ارتش رژیم عراق با اهداف از پیش تعیین شده، سرانجام تهاجم سراسری خود را علیه ایران در۳۱ شهریور ۱۳۵۹، از زمین، هوا و دریا آغاز کرد. این تجاوز اگر چه قابل پیش­بینی بود، اما با این حجم و گستردگی، غافلگیرانه و غیر قابل تصور بود. این تهاجم گسترده در استان خوزستان در سه محور عمده انجام گرفت. در محور میانی، جهت تصرف اهواز مقاومت سرسختانه نیرو‌های ایرانی که انسجام کاملی هم نداشتند، باعث شد تا عراق بار‌ها سمت حملات خود را تغییر دهد، ولی هیچ گاه نتوانست موفقیتی در این زمینه به دست آورد.

اسمی که صدام برای سوسنگرد انتخاب کرد

برای همین جهت حفظ روحیه نیرو‌های متجاوز خود، به تصرف شهر سوسنگرد اکتفا کرد تا بتواند با تغییر نام آن به «خفاجیه»، زمینه تبلیغاتی محدودی را فراهم آورد. این اقدام در۵۹/۸/۲۵ به نتیجه رسید. لشکر۹۲زرهی خوزستان بویژه تیپ۲ زرهی این لشکر، بلافاصله با هماهنگی یگان‌­ها و رزمندگان موجود در منطقه، اقدام به بازپس­ گیری سوسنگرد کرد و در ساعت ۶:۳۰ مورخه ۵۹/۸/۲۶ حمله خود را به طرف سوسنگرد آغاز کرد.

نتایج شکست حصر سوسنگرد

محور اصلی حمله در مسیر حمیدیه به سوسنگرد در جنوب رودخانه کرخه انتخاب شد و در شمال رودخانه نیز به طرف روستای سبحانیه و سوسنگرد حمله دیگری همزمان اجرا شد که نتایج زیر را در بر داشت:
⦁ شکل گیری مقاومت خودجوش مردم در راستای خط مشی دفاعی حضرت امام (ره).
⦁ تغییرشکل فرایند دفاع و در پیش گرفتن مشی تهاجمی توسط رزمندگان.
⦁ اهمیت قبول خطر حساب شده.
⦁ شکست سیاسی صدام در تحمیل مقاصد خود به ایران و بروز توان بالقوه رزمندگان به عنوان دغدغه جدی متجاوز.
⦁ آزاد شدن شهر سوسنگرد و متمایل گشتن مواضع پدافندی نیرو‌های عراق به رودخانه مالکیه.
⦁ آزاد شدن جاده حمیدیه- سوسنگرد و عقب نشینی ۱۵کیلومتری دشمن.
⦁ کشته و مجروح شدن ۷۵۰ نفر از عراقی­‌ها.
⦁ سرنگونی یک فروند هواپیما و یک فروند بالگرد، انهدام۴۰ دستگاه تانک و نفربر، چند قبضه توپ و مقادیر زیادی تجهیزات عراق و به غنیمت گرفتن تعدادی تانک و نفربر و مقادیر زیادی تجهیزات و وسایل مخابراتی.
⦁ امتیاز سیاسی، نظامی و تبلیغاتی برای نیرو‌های مسلح جمهوری اسلامی ایران.