در استان خوزستان با اجراء طرح توسعه نیشکر و همزمان با فعالیت کارخانجات شکر، مقادیر زیادی از ملاس، فیلتر کیک و باگاس تولیدی کارخانه‌ها به همراه برگ و سرشاخه نیشکر می‌تواند در نتیجه فعالیت‌های میکروبی به راحتی به کمپوست تبدیل شود و به عنوان کود آلی زیست محیطی با بهره‌وری بسیار مطلوب مورد استفاده قرار گیرد.
کمپوست تهیه شده از باگاس نیشکر غنی از مواد غذایی لازم برای رشد گیاه است و با استفاده از قارچ‌ها، آکتینومیست‌ها و باکتری‌های سلولزخوار، ماده‌ای مناسب برای بستر گیاه بوده و حاوی اغلب عناصر غذایی و ماکرو و میکروالمنت‌های مورد نیاز گیاه است.
این گونه نه تنها مواد غذایی مورد نیاز گیاه را در طول رشد تامین می‌کند، بلکه حاوی میکروارگانیسم‌های مفیدی است که مانع از رشد و تکثیر خیلی از قارچ‌های بیماریزای گیاهی می‌گردد.
قارچ‌های مورد استفاده در تهیه این کمپوست، حل‌کننده فسفر بوده و همچنین قدرت تجزیه دیواره سلولی قارچ‌های سلولاز را دارا هستند و حتی اسپور‌های قارچ‌ها را از طریق پارازیته کردن از بین برده و با تولید کیتیناز مانع از رشد و تکثیر این قارچ‌ها می‌گردند و در مدت کوتاهی کمپوستی با کیفیت عالی برای انواع زراعت‌ها تهیه می‌کنند.
به منظور آشنایی بیشتر با این ماده و مراحل تولید آن به سایت تولید کود کمپوست در مجتمع کشت و صنعت امیرکبیر رفتیم و با کارشناس گفت‌وگو کردیم.
فعالیت بزرگترین سایت خاورمیانه در خوزستان
حسین شریفی کارشناس محیط زیست هولدینگ توسعه نیشکر و صنایع جانبی در گفت‌وگو با خبرنگار گروه استان‌های باشگاه خبرنگاران جوان از اهواز، گفت: سایت کشت و صنعت نیشکر امیر کبیر، بزرگترین سایت تولید کود کمپوست با تناژ ۸۰ هزار تن از پسماند‌های نیشکر است و در کشور و خاورمیانه چنین سایتی با این وسعت وجود ندارد.
او افزود: باگاس یا همان تفاله نیشکر ماده اولیه تولید کمپوست است که ماده آلی خاک را افزایش داده و باعث افزایش تولید محصولات کشاورزی می‌شود، که در گذشته به این محصول ارزشمند توجهی نمی‌شده و بعنوان پسماند و ضایعات غیر قابل استفاده بود.
شریفی بیان داشت: از سال ۹۵ تا ۹۸ توانستیم ۱۸۵ هزار تن کمپوست با کیفیت مناسب و مورد تایید استاندارد ملی تولید کنیم که این کمپوست در کشت و صنعت به میزان ۴۰ تن در هکتار توزیع و پاشیده شده است، ضمن اینکه از پارسال موفق به استفاده از فاضلاب تصفیه شده در مرحله تولید و حذف کود‌های شیمیایی شدیم.
این مقام مسئول با بیان اینکه قبل از راه اندازی مجموعه سایت کمپوست، ۳۰۰ هزار تن باگاس شرکت امیرکبیر بدون استفاده دفع می‌شد، تصریح کرد: مواد تولید شده به دلیل داشتن مقداری الکل دچار خودسوزی شده و منجر به بروز مشکلاتی و آلودگی محیط زیست می‌شوند.
نیشکر یک گیاه جادویی است
کارشناس محیط زیست هولدینگ توسعه نیشکر امیر کبیر ادامه داد: نیشکر یک گیاه جادویی است که توان تولید بالایی نسبت به بقیه گیاهان داشته و می‌تواند تا ۱۰ تن در هر هکتار نیشکر و با توجه به سرشاخه‌ها و توده تولیدی در زیر زمین حدود ۱۴۰ تن محصول گیاهی تولید می‌کند که همه تولیدات این گیاه قابل استفاده هستند.
شریفی اذعان داشت: یکی از مشکلات اراضی جنوب، فقر ماده آلی است که هدف این سایت رساندن ماده آلی خاک از ۳ دهم درصد به نیم تا یک درصد طی برنامه‌ای ۵ و ۱۰ ساله است.
افزایش ۴۰ درصدی تولید باگاس
این مقام مسئول اضافه کرد: تولید کمپوست نیازمند زمان ۴ تا ۵ ماه است و شرکت نیشکر عملکرد تولید را از ۵۰ تن در پارسال به ۸۰ تن افزایش داده و هم چنین شکر و باگاس تولیدی ۴۰ درصد رشد داشته است.
او در ادامه گفت: علاوه بر استفاده داخلی در بازاریابی این کود نیز موفق شدیم ۳ هزار تن را به کشت و صنعت‌های مجاور، هزار تن به شرکت اماکو فروخته و با شهرداری اهواز، کشاورزان محلی، باغداران و کشاورزان دزفول انتقال و نمونه‌هایی را به کشور‌های عمان و کویت ارسال کردیم که در صورت تایید، صادرات صورت می‌پذیرد.
شریفی با بیان اینکه از پسماند‌های نیشکر در ساخت انواع و اقسام زغال نظیر زغال اکتیو و زغال معمولی استفاده می‌شود، بیان داشت: زغال‌های تولیدی به دلیل خودسوزی مناسب و شکل جدیدشان، در کشور‌های شرق آسیا و کشور‌هایی که که توسعه نیشکر در آن‌ها افزایش داشته، بازار خوبی دارند.
این کارشناس محیط زیست ادامه داد: برنامه کشت و صنعت نیشکر تولید سالانه یک میلیون تن نیشکر است که اگر این امر تحقق یابد ۳۳۰ هزار تن باگاس تولید می‌شود و با راه اندازی و توسعه سایت کمپوست توانستیم ۵۰ هزار تن از این باگاس تولیدی را استفاده کنیم که نتایج مثبتی در پی داشت.
الکل موجود در باگاس، عامل خودسوزی آن
او با اشاره به ناخواسته بودن خودسوزی باگاس افزود: تفاله نیشکر خود به خود به دلیل وجود الکل دچار خودسوزی می‌شود که اگر مشکل کارخانه ام دی اف حل شود دیگر باگاسی باقی نمی‌ماند که به آتش کشیده شود. ضمن اینکه اتفاء حریق، کنترل خودسوزی و آلودگی محیط برای سایت پر هزینه است.
حسین شرفی افزود: در مجموع ۳۰ نفر در این سایت مشغول به کار بوده، که ۱۲ نفر از آن‌ها در سایت وبرخی به عنوان کودپاش و سایر نیرو‌ها در حمل، توزیع و تولید کمپوست نقش دارند.
او در پایان با بیان این نکته که پارسال، سال خوبی برای کشت نیشکر نبوده، گفت: در پی خشکسالی، سیل و آفت ملخ شرکت نیشکر از نظر محصولات عملکرد پایینی داشت، ولی با توجه به بارندگی‌های خوب، امسال انتظار برداشت ۸۰ تنی داریم که گاماس تولیدی نیز ۲۵۰ هزار تن خواهد بود.
کشت و صنعت امیرکبیر پیشقدم در تولید و فرآوری کمپوست
موسوی تکنسین و سرپرست تولید کمپوست شرکت نیشکر گفت: شرکت کشت و صنعت امیر کبیر در تولید و فرآوری کمپوست پیش قدم شده که با تولید سالانه ۸۰ هزار تن کمپوست، حائز رتبه اول در کشور شده است.
او افزود: تولید و فرآوری کمپوست شامل باگاس یا تفاله نیشکر و گِل تصفیه شده است که به این سایت منتقل شده و با بیل و بلدوزر مواد مخلوط می‌شوند و سپس کمپوست با کیفیت تولید می‌شود.
موسوی بیان داشت: با توجه به فعالیت تمام طرح‌های کشت و صنعت نیشکر در تولید کمپوست، کشت و صنعت امیر کبیر تولید خود را از ۴ هزار تن آغاز کرده و به ۸۰ هزار تن رسانده که از کمپوست تولیدی در مزارع و فضای سبز در کشت و صنعت این شرکت استفاده شده است.
سرپرست و ناظر سایت تولید کمپوست اظهار کرد: ظرفیت تولید کمپوست در کشت و صنعت نیشکر ۸۰ هزار تن بوده که باتوجه به مساحتی که در اختیار داریم انتظار می‌رود این ظرفیت سالانه به ۱۰۰ هزار تن افزایش یابد.
تولید محصولات ارگانیک و نئوپان با کمپوست
او در ادامه با اشاره به اینکه کمپوست کودی طبیعی است که می‌توان با استفاده از آن محصولات ارگانیک تولید کرد، بیان کرد: اگر هر طرحی بتواند ۸۰ هزار تن تولید کمپوست داشته باشد از ورود کمپوست تا حد زیادی به کشور جلوگیری می‌شود.
موسوی با اشاره به احداث کاراخانه نئوپان اذعان داشت: علاوه بر استفاده از محلول فیلتر، باگاس و ویناس، ملاس نیز بصورت مایع به وسیله تانکر مخصوص آب پاش روی کمپوست پخش می‌شود، حتی اضافات غذای رستوران‌ها را در تولید ریسه‌ها استفاده کردیم که این عملیات باعث زود عمل آمدن کمپوست شده و به عملیات تجزیه فیلتر و باگاس سرعت می‌بخشد.
او در خصوص فروش کمپوست اظهار کرد: با توجه به داخلی بودن تولید این کود، غنی بودن از نظر مواد آلی و نیازمندی زمین‌ها به این مواد آلی استقبال خوبی در زمینه فروش این محصول صورت پذیرفته است.
موسوی افزود: کمپوست فرآوری شده در شرکت ملی حفاری برای جلوگیری از ریزش چاه‌های نفت در حین مته گذاری که حالت فیبرمانند دارد، استفاده می‌شود.
این تکنسین کمپوست ادامه داد: علاوه بر استفاده از محلول فیلتر، باگاس و ویناس، ملاس نیز بصورت مایع توسط تانکر مخصوص آب پاش روی کمپوست پخش می‌شود، حتی اضافات غذای رستوران‌ها را در تولید ریسه‌ها استفاده کردیم که این عملیات باعث زود عمل آمدن کمپوست شده و به عملیات تجزیه فیلتر و باگاس سرعت می‌بخشد.
باگاس چه استفاده‌هایی دارد؟
امیر حریر فروش کارشناس محیط زیست هولدینگ شرکت نیشکر و صنایع جانبی گفت: باگاس پسماندی ارزشمند و با کربن ۵۴.۷۲ بوده، که از تفاله نیشکر تولید می‌شود و قابلیت مناسبی برای تولید کارخانجات صنایع جانبی از جمله؛ نئوپان، ام دی اف، خوراک دام را دارد که در شرکت‌های کشت و صنعت و صنایع جانبی استفاده می‌گردد.
او ضمن اشاره به مراحل احداث کارخانه کاغذسازی با همکاری ستاداجرایی فرمان امام و توجه خاص به مقوله محیط زیست پاک اظهار داشت: باگاس با پتانسیل بالای بافتش می‌تواند در تولید ماده فرفورال، انواع پلاستیک، باگاس فشرده مورد توجه پژوهشگران و سرمایه گذاران باشد.
حریر فروش در خصوص دیگر تولیدات نیشکر بیان کرد: پسماند دیگری که گیاه جادویی نیشکر تولید می‌کند ملاس است که از مراحل انتهایی تولید شکر خام بدست می‌اید که قبل از تاسیس کارخانجات صنایع جانبی از ملاس به عنوان یک معضل نام برده می‌شد، ولی با بهره برداری کارخانه خمیر مایه و الکل سازی رازی این شرکت توانست ضمن رفع معضل موجود در مسیر رونق تولید قدم بردارد.
این کارشناس محیط زیست ادامه داد: شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی با تولید الکل طبی و صنعتی، روغن الکل و خمیر مایه توانست برگ زرین دیگری را ورق زده و به محصولات با ارزش افزوده شرکت بیافزاید.
او با اشاره به مهم بودن محیط زیست افزود: می‌توان به جای قطع درختان جنگل‌های شمال برای تولید کاغذ از این محصول جانبی کم هزینه استفاده کرد و ناجی جنگل‌های شمال شد.
امیر حریر فروش گفت: شرکت نیشکر توانسته ۱۸ هزار نیروی بومی را مشغول به کار کند که درصورت احداث کارخانجات کاغذ سازی این تعداد نیز افزایش خواهد داشت.
کارشناس محیط زیست تصریح کرد: شرکت نیشکر توانسته با ۷۰ هزار کشت سطح سبز برای استان ۴۰ درصد شکر کشور را تامین کرده و هم چنین توانسته کمربند سبز مناسبی برای جلوگیری از ورود گرد و غبار به اهواز ایجاد کند.
او با بیان اینکه زمین‌هایی که کاملا شور بودند در حال حاضر به زمین‌هایی قابل استفاده تبدیل شده اند، بیان داشت: امید است با حمایت از این صنعت در استان توسط مدیران مربوطه بتوان این افتخارات بزرگ را حفظ کرد.
باتوجه به توانایی صنایع کشت و صنعت نیشکر در خوزستان، از خروج ارز به سبب واردات این محصول جلوگیری شده، همچنین امکان صادرات نیز وجود دارد و برای کشور ارزآوری می‌شود و بر اقتصاد کشور اثری مثبت برجای می‌گذارد.
