استاد اقتصاد دانشگاه شهید چمران اهواز با اشاره به شیوع ویروس کرونا و تاثیر آن بر بازارهای بین‌المللی مرزی به خصوص عراق گفت: محدودیت‌های اعمال شده به دلیل شیوع ویروس کرونا در مرز خوزستان به شدت بر اقتصاد مردم و استان تاثیر داشته است که به نظر می رسد این بحران در کوتاه مدت باعث از دست رفتن برخی از بازارهای صادراتی استان بخصوص در کشور عراق شود.

ابراهیم انواری با اشاره به همه گیری کرونا و تاثیرات آن در سطح استان خوزستان اظهار داشت : احتمال تغییر شرایط ورود کالا به کشورهای همسایه به دلیل پروتکل‌های بهداشتی و چرخش تقاضا به سمت عرضه کنندگان کشورهای دیگر وجود دارد ؛ اگر در بلند مدت تمهیدات خاصی انجام نشود این نکته نیز مزید بر علت بیکاری‌های تاریخی استان و مهاجرت سرمایه ها به استان ها و کشورهای دیگر خواهد بود.

این اقتصادان اظهار داشت: برای تحلیل اثرات اقتصادی کرونا در استان خوزستان نیاز به تحلیل علمی با استفاده از جدول داده و ستاده و شناسایی زنجیره های تولیدی کالا و خدمات است، ویروس کرونا اقتصاد حدود ۱۶۰ شرکت درون و برون استانی را به شدت متاثر کرده است ، شرکت های تعاونی تولیدی و خدماتی استان به عنوان اجزای خرد تولیدی به شدت از این بحران متاثر شده اند. البته  اثرات کرونا در استان و کشور برای  برخی از صنایع و خدمات مانند تولیدات شیمیایی و الکلی و خدمات فروش الکترونیکی و اینترنتی باعث  رشد و توسعه چشمگیری بوده است.

عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز افزود: این استان  با ظرفیت‌های عظیم تولیدی در بخش های صنعت، تولیدات نفتی، پتروشیمی و کشاورزی و حمل و نقل، یکی از قطب های اقتصادی کشور است ، این استان با وجود این توانایی‌های بالقوه در سالهای اخیر شاهد رشد بیکاری و کاهش سرمایه گذاری بوده است.

وی با بیان اینکه بخش دولتی به دلیل ماهیت صنایع بزرگ در این استان همواره رقیب بخش خصوصی بوده است، ادامه داد : در حالی که اغلب بنگاه‌های کوچک در کنار بنگاه‌های بزرگ رشد و توسعه پیدا می کنند ، برای بررسی اثرات اقتصادی کرونا بر اقتصاد خوزستان بین تولیدات بخش دولتی و بخش خصوصی باید تفاوت قائل شد.

انواری افزود : در بنگاه های کوچک و خرد مانند کل کشور شاهد تعطیلی بخش خدمات و صنایع کوچک بودیم به طوری که حدود ۳۰هزار نفر به طور موقت یا دائم از کار بیکار شدند ، با توجه به شرایط خاص استان خوزستان و تجمیع اغلب امکانات و تولید در مرکز استان، رفت و آمد و حمل و نقل بین شهرهای استان با مرکز دارای گستردگی خاصی است که این بحران بر این بخش اثرات بسیار زیادی داشته است .

تاثیرات همه گیری کرونادر سطح ملی

انواری در تحلیل اثرات کرونا بر اقتصاد کشور گفت : اقتصاد کشور از ابعاد مختلفی قابل بررسی است ، تحلیل هایی که تنها بر یک جنبه تاکید داشته باشند گمراه کننده خواهند بود ؛ نکته و بخش اول در نظر گرفتن شرایط موجود اقتصاد کشور قبل از شیوع کرونا است و بخش دوم منظور کردن این شرایط در تحلیل های کرونایی و پسا کرونایی است.

وی افزود : قبل از شیوع کرونا اقتصاد کشور متاثر از تحریم های شدید بین المللی بود به طوری که فروش نفت به حداقل میزان ممکن رسید و امکان نقل و انتقالات مالی بین المللی با مشکلات زیادی روبرو شده که در حال حاضر نیز وجود دارد ، در این شرایط مبادلات منطقه ای نقش زیادی در رونق تولید و مبادلات کشوری داشته است.

این استاد دانشگاه اظهار داشت : در بررسی اثر اقتصادی کرونا به عنوان یک بحران بر اقتصاد کشور نیز باید شرایط اقتصادی داخلی، شرایط مراودات بین المللی و شرایط کسب و کار داخلی در نظر گرفته شود ، دولت در سال های اخیر تلاش زیادی برای کاهش تصدی‌گری انجام داده است اما هنوز با شرایط ایده آل برای کاهش موانع تولید و امنیت سرمایه گذاری فاصله زیادی وجود دارد.

انواری خاطرنشان کرد :در شرایطی که جذابیت برای تولید خصوصا برای بنگاه‌های کوچک وجود ندارد و تورم و نوسانات اقتصادی، نااطمینانی برای سرمایه گذاری را افزایش می دهد، حجم زیادی از نقدینگی از مسیر تولید منحرف می شود که نمونه های آن در تاریخ اقتصادی کشور و نوسانات بازار دلار و سکه قابل بررسی است که با توجه به شرایط تحریم و تمرکز به برنامه های کوتاه مدت برای رونق تولید، در بلندمدت شرایط مناسبی برای توسعه صادرات غیر نفتی فراهم نمی شود.

عضوهیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز با اشاره به میزان و چگونگی اثرگذاری این بحران بر اقتصاد کشور گفت : با توجه به وجود تحریم و قطع ارتباط مالی کشور با اقتصاد جهانی، بخش مالی تاثیر زیادی از تحریم بر نداشت و شاخص بورس کاهش چشمگیری را شاهد نبود ، البته در زمینه جنبه مثبت و منفی این مطلب نکات زیادی وجود دارد، به عبارت دیگر تجربه نشان داده که عدم تاثیر بخش مالی کشور از بحران های جهانی طولانی مدت نیست و قطعا اثراتش را به دلیل اثرات بحران بر شرکت های بورسی، در آینده نزدیک بر بازار مالی داخلی خواهد داشت.

این اقتصادان با اشاره به بررسی آماری تولید و فروش محصولات و منبع تهیه نهاده‌های اولیه از تولیدات صنعتی ، کشاورزی و تولیدات نفتی در کشور ادامه داد : شناسایی دقیق اثرات باید با استفاده از شناسایی زنجیره تولید و توزیع و فروش محصول با استفاده از جدول داده ستاده است ، چرا که تولید برخی از محصولات مانند محصولات بهداشتی و صنایع تولید کننده محصولات ضد عفونی کننده و نیز کسب و کار برخی از خرده فروشان با رونق زیادی نیز همراه بوده است.

وی گفت : با توجه به این که کسب و کار بخش خدمات به جز نیازهای ضروری مردم، درصد زیادی از تولید ناخالص داخلی را تشکیل می دهد، بنابراین می توان گفت این بحران شرایط رکودی و کسب و کار کشور را با مشکلات بیشتری روبرو کرده است ؛ هرچند در صورت رونق کسب وکار و درگیری بیشتر نیروی کار جامعه در تولید و بخش خدمات در کشور در سال های قبل ممکن بود اثرات این بحران بسیار بیشتر از این مقدار باشد.

انواری خاطر نشان کرد : با توجه به حجم زیاد اقتصاد کشور و ظرفیت‌های بازارهای داخلی و منطقه‌ای، به نظر می رسد با رفع محدودیت‌های کرونایی از عمق اثرات رکودی با سرعت زیادی کاسته شود.

کدام تغییرات اقتصادی کرونا پایدار خواهد بود؟

عضوهیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز  با اشاره به بحران کووید ۱۹ و  اثرات انکارناپذیر آن بر اقتصاد جهانی و کشور و استان گفت : تولید و تقاضا اصولا با یک وقفه از شوک‌های بین المللی متاثر می شود ؛ بنابراین رشد تقاضای داخلی و تحریک آن و استفاده از ظرفیت های تولیدی کشور یکی از روشهای کنترل این اثرات است که در بعد خارجی نیز احتمال تغییر ذائقه تقاضا کنندگان وجود دارد که به شدت می تواند بر اندک صادرات کشور نیز موثر باشد ، این اثرات در بازار مواد غذایی و خوراکی و تولیدات کالاهای اساسی شدیدتر خواهد بود.

وی افزود : در صنایع بزرگ نیز بیم طولانی شدن رکود در کشورهای صنعتی و منطقه وجود دارد، در این زمینه نیز استفاده از ظرفیت داخل کشور با تحریک بخش مسکن از طریق برنامه ریزی کارآمد و صنعتی سازی و مشارکت تعاونی های مردمی به معنی واقعی وجود دارد.

این استاد دانشگاه افزود : در ارتباط با بیکاری و رکود در اقتصاد و پایداری آن نیز بستگی به چگونگی شناخت بازارهای  داخلی و حمایت های هدفمند و اصولی و منطبق با خواسته‌های تولید کنندگان واقعی در کشور دارد ، حمایت های مقطعی و کوتاه مدت می تواند در بلندمدت ضمن ایجاد بار مالی بسیار زیاد و تحمیل آن به شکل های مختلف بر مردم، آثار و تبعات جبران ناپذیر اقتصادی و اجتماعی داشته باشد.

 جهان بعد از کرونا متفاوت از جهان پیش از کرونا

انواری با اشاره به تاثیرات ویروس کرونا در کشور و جهان گفت : با شیوع ویروس کرونا در جهان شاهد اتفاقات مهمی بودیم که می تواند بر جهان بعد از کرونا اثرگذار باشد، ظاهری بودن همبستگی بین بسیاری از کشورها آشکار شد ، کشورهایی که هر ساله تحت عناوین اقتصادهای اثرگذار جهانی با پیوند خاصی در کنار هم ظاهر می شدند که امروز با چالش های زیادی در این ارتباط برای همبستگی بیشتر روبرو شدند ، برخی از کشورها اعلام خروج از برخی توافقات منطقه ای و بین المللی داشتند و بسیاری از کشورها چرخش در سیاست گذاری های منطقه ای هرچند برای یک دوره کوتاه مدت را داشتند.

وی ادامه داد : درگیری ایالات متحده به عنوان یکی از قدرت های برتر سیاسی در روابط بین الملل در بحران کرونا اثرات زیادی در شکل گیری بحران های پسا کرونا در اغلب کشورهای صنعتی و اتحادیه اروپا خواهد داشت ، اثرات بحران این کشور در حمل و نقل بین المللی شاید تا مدت ها باقی بماند.

این استاد دانشگاه با اشاره به تاثیر ویروس کرونا بر اقتصاد جهانی اظهار داشت : پیش بینی دقیق اثرات اقتصادی بحران کرونا بر اقتصاد جهانی نیاز به داده ها و اطلاعات دقیقی از حجم مراودات بین المللی بین کشورها و بین صنایع دارد ؛ بر اساس اطلاعات موجود ضرر  ۱۰۰ ، ۱۵۰ و در نهایت ۴۰۰ میلیارد دلاری بر اقتصاد جهانی پیش بینی می شود.

وی ادامه داد : بخشی از این کاهش به دلیل کاهش رشد اقتصادی چین در حدود سه درصد و بنابراین کاهش تقاضای جهانی از این جهت است ، همچنین اگر مشکل در تامین نهاده‌های تولیدی صورت گیرد نیز سمت عرضه به شدت متاثر خواهد شد.

انواری خاطر نشان کرد : به نظر می رسد در ارتباط با مورد خاص کرونا و تغییرات جهانی آن بیشتر از جنبه معاهدات بین المللی ونیز تغییرات در تقاضا به دلیل اثرات کرونا در حفظ سلامتی بیشتر برای مردم و رعایت جنبه های بهداشتی اثرات قابل توجهی داشته باشد ، و گرنه نیازهای اولیه بشر و نیاز به تولیدات مختلف تغییر خاصی نداشته است.

ایران بعد از کرونا متفاوت از ایران پیش از کرونا

انواری با اشاره به کسری بودجه دولت اظهار داشت : دولت به دلیل حمایت‌های مختلف از تولید داخل ، بحث بیمه بیکاری و تسهیلات برای کسب و کار با کسری بودجه زیادی روبرو است ، این کسری بودجه با کاهش مالیات و بخشودگی آن و نیز کاهش قیمت نفت و درآمدهای ناچیز آن و ادامه تحریم‌های بین المللی همراه است ، بنابراین استفاده از روش هایی مانند تامین اعتبار با صندوق های یکم و استفاده از بازار سرمایه و واگذاری ها را در دستور کار دارد.

وی ادامه داد :چگونگی انجام این سیاست‌ها و مدیریت بلند مدت آن با تدبیر و لحاظ کردن اثرات اقتصادی آنها بسیار اهمیت دارد ؛ آیا سرمایه های وارد شده در بورس به دلیل عرضه های اولیه و واگذاری های دولتی، به سمت سرمایه گذاری هدفمند در تولید پیش خواهد رفت؟ منظور از هدفمند، توجه به اقتصاد دانش بنیان و نیز داشتن استراتژی صنعتی و صادراتی به طور همزمان است.

این استاد دانشگاه افزود : در سال های قبل اغلب سیاست‌های صنعتی همراه با وابستگی تولیدات اساسی به سایر کشورها و عقب ماندگی از چرخه ابداع و تولید بوده است ، رشد حقیقی تولید بدون داشتن استراتژی های مناسب همراه با در نظر گرفتن کلیه ویژگی‌های اجتماعی و فرهنگی در تولید و صادرات، امکان پذیر نخواهد بود.

انواری گفت : در بخش پس انداز و ثروت در صورتی که دولت با آموزش مناسب بتواند به مشارکت بیشتر مردمی در بازار بورس و سرمایه کمک کند می تواند بخش زیادی از مشکلات در حوزه نقدینگی و چرخش های مشکل ساز آن به بازارهای ارز و سکه و دلالی را برطرف کند.

وی تصریح کرد : به دلیل وجود تحریم های اقتصادی، کشور چین به عنوان یکی از شرکای تجاری مهم ایران با بحران زیادی روبرو شد ، این مساله می‌تواند بر اقتصاد کشور اثر داشته باشد که از نظر جایگزینی محصولات داخلی به جای واردات از چین این اثر می‌تواند مثبت و از نظر مشکل در تامین مواد اولیه از چین می تواند منفی باشد .

این استاداقتصاد گفت : در زمینه تولید می توان بحران را با حمایت از اقتصاد دانش بنیان به فرصت تبدیل کرد.

تمهیدات برای زیست بهتر بعد از کرونا در ایران

انواری گفت: اقتصاد ایران به عنوان یکی از کشورهای در حال توسعه با مسائل و چالش های زیادی در حوزه‌های اقتصاد ، اجتماع و فرهنگ روبرو بوده است ، در این میان برنامه های توسعه و سند چشم اندازبه عنوان سندهای پیشران مد نظر است ، عدم توجه به برنامه‌های تعیین شده و انحراف از آنها و اجرای تصمیمات مقطعی این اهداف را با مشکل روبرو کرده است .

وی ادامه داد: کشور با وجود ظرفیت‌های مختلف نتوانسته است برای مشکلاتی مانند تورم ، بیکاری ، رکود و کاهش رشد اقتصادی در بلندمدت راه حل اساسی داشته باشد ؛ به نظر می رسد در ابتدای امر فرض کنیم کرونایی وجود نداشته است و نخست عارضه یابی از سال ها برنامه ریزی و انحرافات آن در سال های بعد صورت گیرد.

این استاد دانشگاه افزود : بسیاری از تولید کنندگان با شنیدن تصمیم بر برگزاری جلسه برای رفع موانع تولید در کشور و استان های مختلف اندوهگین می شوند چرا که این جلسات به جز ایجاد بوروکراسی اداری بیشتر برای کسب و کار و ایجاد موانع تولید در این سال ها اثرات قابل توجهی دیگری نداشته است.

انواری گفت : اغلب تصمیم گیری ها در بخش مالی اقتصاد منطبق با سایر سیاست گذاری‌ها خصوصا در بخش پولی و ارزی نبوده است ، الفبای اقتصاد اسلامی بر تولید و تولید و اشتغال تاکید دارد که قطعا نظام اقتصاد اسلامی با ابزارهایی مانند حرمت ربا و چگونگی مبادلات اقتصادی بر پایه دستورات اقتصاد اسلامی دارای بهترین پشتوانه برای رشد اقتصادی است .

وی ادامه داد : نگاه نرم افزاری به تولید علاوه بر ساختارهای سخت افزاری برای توسعه مهم است ، مبارزه با فساد از طریق سیاست‌ها و قوانین شفاف سازی و نه صرفا تعزیراتی یکی دیگر از روش ها و راه حل‌های مشکلات اقتصادی کشور است ؛ تاکید صرف به سرمایه و سرمایه گذاری در تولید بدون توجه به پیش نیازهای آن تا بحال اثرات زیادی برای کاهش بیکاری نداشته است.

انواری افزود : تغییر سبک مدیریت و توجه به اقتصاد دانش بنیان و استفاده از ظرفیت همراهی و همدلی مردم که نشان داد در کشورهایی مانند پرتغال و ایران که در مهار کرونا موثر بوده است نیز در حل مشکلات نقش اساسی دارد.

ویروس کرونا در حوزه اقتصاد پدیده‌ای بحران زا در دهه‌های اخیر است

انواری اظهار داشت : برای این که بررسی کنیم به صورت علمی که کرونا پدیده ای است که باعث ایجاد یکی از عمیق ترین بحران های اقتصادی دهه‌های اخیر شده است نیز باید سابقه بحران‌ها و ویژگی‌ها و اثرات آن را بررسی کرد ، تعاریف مختلفی از بحران مانند پیش آمدهای ناپایدار و ناگهانی و یا فشار شدیدی که باعث از بین رفتن ساختارهای متعارف می‌شود و یا شرایط غیر قابل پیش بینی و پویا و آنی و متغیر و غیره ارائه شده است.

وی گفت : رکود به معنی کاهش شدید در حدود ۲ یا سه ماهه در تولید ناخالص داخلی است ؛ در شرایط رکود کاهش در تولید ناخالص داخلی همراه با کاهش در فعالیت های خرده فروشی و عمده فروشی و فعالیت های صنعتی و نتیجتا افزایش بیکاری و رشد تورم است ، عوامل کاهش در تقاضا و یا کاهش در عرضه و یا انتظارات در ایجاد رکود تاثیری زیادی دارند.

این استاد دانشگاه ادامه داد : در اقتصاد دوره‌های رکود و رونقی وجود دارد که با مدیریت و برنامه های کوتاه مدت و میان مدت رفع می‌شوند و نیز اقتصاد دارای یک روند با ثبات است ، اما اگر رکود طولانی مدت باشد و یا مدیریت نشود و یا امکان برنامه ریزی و کنترل آن برای  یک دوره کوتاه مدت با استفاده از متغیرهای پولی و مالی وجود نداشته باشد به بحران تبدیل می شود که این رکود عمیق ممکن است برای دوره بلندمدت یک ساله و یا چند ساله وجود داشته باشد.

انواری با اشاره به تاریخ رکود اقتصادی در جهان گفت : در دهه های اخیر و شاید سده‌های اخیر نوسانات اقتصادی زیادی را در جهان پشت سر گذاشته ایم ، در سال ۱۹۸۱  و ۱۹۹۰با شکل گیری بحران انرژی افزایش نرخ بیکاری تا حدود ۱۰ درصد و کاهش حدود سه درصدی رشد اقتصادی را بسیاری از کشورهای توسعه یافته امروزی پشت سر گذاشتند ، بحران مالی ۲۰۰۱ که نماد آن کاهش شدید در شاخص های بورس های جهانی بود و نیز بحرانی که از سال ۲۰۰۷ تا سال ۲۰۰۹ به دلیل حباب مسکن از آمریکا شروع شد.

وی افزود : در این سال ها کاهش حدود چهار درصدی رشد اقتصادی  و افزایش حدود پنج درصدی نرخ بیکاری در اتحادیه اروپا را داشتیم ؛ این رکود با توجه به ارتباط بخش های مختلف اقتصادی، در سطح بنگاه های صنعتی و خرده فروشی با کاهش شدید تا هشت درصد از فعالیت های اقتصادی مواجه شد. بنابراین اثرات بحران اقتصادی در افزایش بیکاری و تورم و بالتبع کاهش حقوق و دستمزد و کاهش درآمدهای مالیاتی و کسری بودجه دولت و غیره است که البته این موارد از اثرات اقتصادی است.

انواری خاطر نشان کرد : با توجه به این که کاهش فرصت های شغلی اثر مستقیم بر زندگی خانوارها و درآمدهای آنان می گذارد،این بحران مسائل اجتماعی دیگری مانند از هم پاشیده شدن خانواده ها و عدم تامین هزینه تحصیل فرزندان و ایجاد معظلات اجتماعی دیگر را به همراه دارد.

ویروس کرونا نخستین بار در شهر ووهان چین شناسایی شد و تاکنون به بیش از ۲۰۰ کشور سرایت کرده است که سازمان بهداشت جهانی را برآن داشته تا وضعیت فوق‌العاده اعلام کند.