وقتی از صنایع دستی سخن به میان می‌آید نخست سخن عشق است؛ سخن از گرمی دستانی که جان به دل اشیای بی‌جان می‌دهد و روح زندگانی را درون آنان می‌دمد؛ سخن از صنایع دستی تنها سخن از یک شی بزک شده نیست بلکه سخن از دستانی است که در عین تبلور خلاقیت و اندیشه در اجسام، مسیر امرار معاش خود را صاف و هموار می‌کند اگر البته دستان مدرنیته دست اندازی بر سر راهشان نیاورد.
شاید مدرنیته کار را برای هنرمندان صنعتگران سخت کند اما آنان نیز همچنان دور زدن مدرنیته را خوب بلدند؛ آنها می‌دانند هنر را چگونه با زندگی امروز تلفیق کنند تا بتوانند از عصاره آن معجونی برای زندگی امروزی بشر فراهم آورند اما دستان خسته صنایع دستی همیشه منتظر حامیانی بوده تا بیایند و دست صنعتگر را بگیرند و از زمین بلند کنند.
استان خوزستان از استان‌هایی است که در حوزه صنایع دستی از ظرفیت بالایی برخودار است؛ تعدد و تکثر قومی و فرهنگی مردم خوزستان مانند عرب، بختیاری، لر، دزفولی، شوشتری، بهبهانی، و ... موجب شده تا صنایع دستی در خوزستان از تنوع چشمگیری برخوردار شود. حضور عشایر کوچ رو در این استان که خود حافظ هنرها و صنایع دستی خاص هستند موجب تنوع رشته‌ها و نیز ترویج صنایع دستی به دیگر مناطق شده است.
خوزستان و بیش از ۱۰ هزار صنعتگر
معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خوزستان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا بیان کرد: هم اکنون ۱۰ هزار صنعتگر در استان خوزستان در حوزه صنایع دستی فعالیت می‌کنند که پنج هزار نفر آنان از کارت شناسایی برخوردار و حدود ۳۰۰ نفر نیز بیمه هستند.
شکراله قاسمی افزود: امسال نیز بیمه تعداد بیشتر صنعتگران را در دستور کار داریم اما این کار نیازمند این است که دولت یارانه برای بیمه در اختیار ما قرار دهد تا صنعتگران بیشتری را بیمه کنیم.
وی با اشاره به اعطای تسهیلات به شاغلان صنایع دستی با توجه به اعتبار تخصیصی و تصویبی از سوی اداره تعاون، کار و رفاه اجتماعی و صندوق توسعه ملی بیان کرد: امسال در حوزه مشاغل خانگی ۷۸ نفر برای دریافت تسهیلات به مبلغ ۲۶ میلیارد و ۸۴۶ میلیون ریال معرفی شده‌اند.
معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری خوزستان ادامه داد: برخی رشته‌های صنایع دستی خوزستان در خطر از بین رفتن هستند و در تلاش هستیم رشته‌هایی مانند نمدمالی، ترکه‌بافی و... را احیا کنیم.
وی گفت: پارسال دزفول به عنوان شهر ملی کپوبافی، و اهواز به عنوان شهر ملی مینای صبی معرفی شدند و امسال نیز به عنوان شهر جهانی کپو معرفی شود که قراردادی در این زمینه با بخش خصوصی منعقد شده تا اقدامات لازم در این حوزه انجام شود.
قاسمی افزود: پارسال ۱۷ مهر اصالت نشان ملی مرغوبیت صنایع دستی، و در سال ۹۷ نیز ۲ مهر اصالت یونسکو و پنج نشان جغرافیایی در رشته‌های گلیم، زیلو، بوریا بافی، و زیورآلات سنتی به صنایع دستی خوزستان تعلق گرفت.
وی بیان کرد: از جمله پروژه‌ها و برنامه‌های پیشنهادی در سال ۹۹ در حوزه صنایع دستی می‌توان به ایجاد خانه‌های صنایع دستی و استقرار صنعتگران تولید کننده در این مکان‌ها، راه‌اندازی موزه تخصصی صنایع دستی، ایجاد و تقویت مراکز آموزشی صنایع دستی، انعقاد تفاهم‌نامه، ایجاد بازارچه دایمی فروش صنایع دستی، ایجاد مراکز عرضه و فروش محصولات صنایع دستی در فرودگاه‌ها، توانمندسازی تشکل‌های غیردولتی در بخش بازرگانی صنایع دستی، بسترسازی رشته‌های صنایع‌دستی بومی، برپایی جشنواره‌ها و نمایشگاه‌ها و مسابقات صنایع دستی و ... اشاره کرد.
سال خوب صبی‌ها در صنایع دستی
حامد جیزان یکی از صنعتگران حوزه مینای صُبی در اهواز , و دارای نشان اصالت در این حرفه است. مینای صبی قدمتی بالغ بر ۷۰۰ سال دارد و در انحصار اقلیت دینی صابیین مندایی(صبی) در شهر اهواز و از تلفیق مینا با فلز طلا یا نقره مینای سیاه تشکیل می‌شود. جیزان یکی از صنعتگران دارای نشان اصالت در این حرفه است.
این صنعتگر در گفت و گو با خبرنگار ایرنا بیان کرد:صنایع دستی عشق است و چیزی به نام حقوق ثابت ندارد یک روز اگر با دستتان کار نکنید حقوق ندارید؛ کسانی که دنبال درآمد زیاد است باید این مساله را در ابتدای ورود به این حرفه مد نظر داشته باشند چراکه صنایع دستی یک حرفه ابتدا عاشقانه است و تمام هنر و خلاقیت یک هنرمند در اثر صنایع دستی نمود پیدا می‌کند. برای من پول به اندازه هنر اهمیت ندارد و برای هنر ارزش‌های بیشتر از مسایل مالی قایل هستم.
وی با اشاره به مینای صبی به عنوان یک هنر آبا و اجدادی افزود: حرفه ما به گونه‌ای است که نمی‌توانیم آن را به کسی آموزش دهیم زیرا این حرفه فقط و فقط متعلق به پیروان حضرت یحیی(ع) و صابیین مندایی است، و تنها صابیین مندایی این کار را انجام می‌دهند؛ ما این هنر را نسل به نسل و سینه به سینه انتقال می‌دهیم و همین امر موجب شده تا این هنر شاخص باشد و اهواز شهر ملی مینای صبی شود؛ اگر همه‌گیر شود و انحصاری نمی‌شد به طور قطع مانند بسیاری از آثار موجود در بازار می‌شد.
این صنعتگر گفت: هیچ کس جز صابیین مندایی و افراد خاصی که این هنر را انجام می‌دهند را آموزش نمی‌دهیم. معتقدیم این هنر یک هنر دلی است، ما از کودکی با این هنر بزرگ شده‌ایم و آن را انجام می‌دهیم. من از زمانی که هفت یا هشت ساله بوده‌ام در حال سمباده یا سوهان کشیدن هستم و ساعت‌ها با گوگرد کار کرده و پای کوره‌های داغ نشسته‌ام.
وی بیان کرد: این حرفه در رگ و ریشه ما صبی‌ها هست و همین هم باعث می‌شود در تابستان داغ اهواز آتش کوره را تحمل کنیم تا به اثر هنری دست پیدا کنیم. اگر این هنر همه‌گیر می‌شد برای ساختن آن سراغ کوره‌های دیجیتال یا دستگاه می‌رفتند و اثر ماشینی می‌شد؛ در واقع دیگر هنر دل و دست نبود، نمی‌توان همه چیز را ماشینی کرد چراکه اصالت کار از دست می‌رود و به یک کار ماشینی تبدیل می‌شود.
جیزان، با اشاره به وضعیت این روزهای صنایع دستی در خوزستان گفت: پارسال در بسیاری از حوزه‌های صنایع دستی سال خوبی برای خوزستان بود به عنوان مثال در حوزه فروش، اداره کل میراث فرهنگی خوزستان، هنرمندان ما را به چندین نمایشگاه فرستاد و آثار ما در نمایشگاه‌های محلی و کشوری فروش خوبی داشت.
وی با اشاره به دریافت نشان ملی در حوزه مینای صبی بیان کرد: علاوه بر دریافت نشان ملی یکی دیگر از اتفاقات خوب در حوزه صنایع دستی این بود که اهواز به عنوان شهر ملی مینای صبی انتخاب شد. خوشبختانه بازارچه صنایع دستی اهواز نیز فعال شد اما این اتفاق مصادف با شیوع بیماری کرونا بود برای همین فعلا بازارچه تعطیل است.
این هنرمند دارای نشان ملی با اشاره به استقبال از مینای صبی به ویژه در کشورهای حوزه خلیج فارس گفت: در نمایشگاه‌های مختلف خارجی از جمله در امارات، عراق و ... با هزینه اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خوزستان شرکت می‌کنیم یا آثار را ارسال می‌کنیم که با استقبال خوبی رو به رو می‌شوند.
وی ادامه داد: علاوه بر آوازه‌ای که مینای صبی دارد از زمانی که اهواز به عنوان شهر ملی مینای صبی نام گرفته است بازتاب خوبی برای ما داشته و روی فروش آثار نیز تاثیر مثبتی گذاشته است.
وی در خصوص وضعیت بیمه صنعتگران نیز گفت: نزدیک به ۱۰ سال است که بیمه هستم و معتقدم هر کسی که مدرک حرفه خود را داشته باشد به راحتی بیمه می‌شود؛ هم اکنون اداره کل فنی و حرفه‌ای با همکاری اداره کل میراث فرهنگی و شرکت شهرک‌های صنعتی هر چند ماه یک بار کلاس‌هایی در زمینه صنایع دستی برگزارد و مدارک ارایه می‌دهند. کسانی که مدرک ندارند برای داشتن بیمه با مشکل روبه رو می‌شوند چراکه ملاک تامین اجتماعی برای بیمه داشتن مدرک فنی و حرفه‌ای است.
جیزان، با بیان اینکه از ابتدای شیوع کرونا تاکنون کارگاه‌های صنایع دستی به مدت چهار ماه تعطیل هستند بیان کرد: هم اکنون ما در منزل و کارگاهی که در خانه داریم مشغول کار هستیم اما بازارچه صنایع دستی و مغازه‌ها تعطیل هستند و فروش ما از طریق فضای مجازی، و صفحات شخصی خودم در شبکه‌های اجتماعی انجام می‌شود.
جغ را از خراطی نگیریم
عبدالرحیم فروتن یکی از صنعتگران پیشکسوت و باسابقه در حوزه خراطی در دزفول است، فروتن چندین مهر اصالت یونسکو و نشان مرغوبیت ملی از سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری را دریافت کرده است و همچنان با عشق در این حوزه فعالیت می‌کند و آموزش می‌دهد. خراطی هنر شکل دادن و طراحی روی چوب است و پیشینه آن در دزفول تا ۴۰۰ سال نیز تخمین زده می‌شود.
این خراط در گفت و گو با خبرنگار ایرنا بیان کرد:خراطی از زمان قدیم کاربردی بوده است و با آن وسایل مختلفی مانند وردنه، رو روئک، گوشتکوب، چوب لباسی و... درست می‌کردند و در بیشتر خانه‌ها یک کار خراطی پیدا می‌شد؛ من نیز تلاش کرده ام که کارهایم در عین
تزیینی بودن، کاربردی نیز باشند.
فروتن گفت: برای خراطی، از چوب درختی بومی به نام جغ استفاده می‌شود که متاسفانه در چند سال اخیر این درخت در حال از بین رفتن است. بسیاری فکر می‌کنند این درخت یک درخت بی‌فایده است اما چوب آن برای کار خراطی بسیار زیبا است.
وی توضیح داد: یکی از شرایط ورود برای آزمون مهر اصالت این است که باید اثر کاربردی باشد لذا من هم سعی کردم کارها را کاربردی کنم مگر در موارد خاصی که مشتری سفارش می‌دهد. خوشبختانه در سال های اخیر مردم به کارهای چوبی روی آورده‌اند و دلیل آن نیز تنوع در این کارهاست.
وی ادامه داد: تلاش کرده ام مطابق با هر سیلقه ای اثر تولید کنم اگر کار خراطی امروز را با چند سال گذشته مقایسه کنیم متوجه تفاوت آن می شویم. قبلا شاید ۲۰ نمونه کار خراطی موجود بود اما الان تنها در صفحه شخصی من در فضای مجازی بیش از یک میلیون کار وجود دارد.
وی با تاکید بر اهمیت موضوع آموزش در گسترش هنر صنایع دستی بیان کرد: با توجه به بیکاری و مشکلاتی که در کشور ما وجود دارد سال‌ها است در خصوص اهمیت حوزه آموزش صنایع دستی، به مسوولان این مساله را گوشزد کرده‌ایم تا زمینه‌ای فراهم شود و بتوان مساله آموزش در این حوزه را گسترش داد.
فروتن توضیح داد: من به صورت شخصی و رایگان علاقه مندان به این حوزه را در زمینه خراطی آموزش می‌دهم اما حقیقت این است آموزش نیازمند امکاناتی از قبیل دستگاه و مکان دارد که من امکانات مورد نیاز برای آموزش را ندارم. از سوی دیگر عمر محدود است و من شاید مدتی بتوانم آموزش بدهم.
وی ادامه داد: خراطی یکی از هنرهایی بود که از بین رفته بود اما با تلاش و کوشش دوباره احیا شد و اکنون جا افتاده است؛ هم اکنون این هنر متقاضیان زیادی به ویژه در میان خانم‌ها دارد و از نقاط مختلف کشور نیز برای آموزش با من در ارتباط هستند.
این هنرمند دزفولی گفت: اگر امکانات مورد نیاز کار خراطی باشد به طور قطع می‌توان برای افراد زیادی اشتغال ایجاد کرد و بازار کار خوبی نیز دارد.
وی بیان کرد: یکی از مشکلات ما در حوزه صنایع دستی مساله فروش آثار در کشورهای خارجی است؛ اگر بتوان یک راه دسترسی آسان برای فروش آثار پیدا کرد در رونق صنایع دستی بسیار تاثیرگذار خواهد بود چرا که اکنون آثارمان را به صورت تکی به خارج از کشور در قالب هدیه ارسال می‌کنیم این درحالی است که در آن سوی آبها نیز علاقه به خرید این آثار وجود دارد و متقاضی آن هست.
فروتن افزود: مشکل بیمه ندارم اما از نظر تسهیلات نیازمند کمک بیشتری هستیم؛ متاسفانه بانک‌ها در دادن تسهیلات، صنعتگران را خیلی اذیت می‌کنند به طوری که برای دریافت یک وام آنقدر کار را سخت می‌کنند که فرد از گرفتن وام صرف نظر می‌کند.
وی بیان کرد: اگر قرار است وامی به صنعتگر تعلق پیدا کند باید این وام بدون هیچگونه سود و در قالب قرضالحسنه باشد.گرفتن سود از صنعتگر حتی در مقدار کم کار درستی نیست؛ وام بدون سود موجب می‌شود تا صنعتگران قدری توانمند شوند و کارشان جان بگیرد.
این خراط دزفولی با اشاره به وضعیت کرونا بر صنایع دستی بیان کرد: کار ما نیز همانند دیگر مشاغل با مشکلاتی رو به رو شده و فروش کاهش یافته اما به صورت آنلاین و اینترنتی در حال فروش آثار هستیم. فعلا غیر از این راه چاره دیگری نداریم. مردم با مراجعه به صفحات شخصی ما در شبکه‌های اجتماعی اثر مورد نظر خود را دیده و تقاضا می دهند.
بیش از ۵۰ رشته صنایع دستی درخوزستان فعال است که برخی آنها قدمت چند صد ساله دارد.از جمله این صنایع می‌توان به میناکاری، کپوبافی، ورشوسازی، عبابافی، خراطی، حصیر و بوریا بافی و ... اشاره کرد.
