اگر چه صدای مخالفت و اعتراض طرفداران محیط زیست نتوانست آرامش مجریان پرقدرت و مصمم سد گتوند را برهم زند؛ اما به نظرمی‌رسد این بار اظهار نظر یکی از بالاترین مراجع نظارتی کشور لرزه بر بلندترین سد خاکی کشور خواهد انداخت.

مصطفی پورمحمدی رئیس سازمان بازرسی کل کشور اخیرا اعلام کرده «با شرایط حاضر، سد گتوند دیگر نمی‌تواند به فعالیت ادامه دهد و این سد باید تخلیه و تغییر کاربری داده شود». دلیل آن هم شور کردن آب رودخانه کارون و تهدید 600 هزار هکتار از اراضی کشاورزی خوزستان است.

در حاشیه نمایشگاه بین‌المللی آب و تاسیسات فاضلاب با یکی از مدافعان عملکرد سد گتوند علیا به گفت‌و‌گو نشستیم.  که پیش از این مدیریت مطالعات و دبیری کمیته آبگیری سد را نیز به عهده داشت. هر چند دکتر «داریوش محجوب» در این گفت‌وگو چند بار تاکید می‌کند «پرونده شوری سد گتوند در آینده نزدیک بسته می‌شود» اما باید منتظر بود و دید در آینده چه پیش خواهد آمد.

رئیس سازمان بازرسی کل کشور گفته سد گتوند علیا باید تخلیه و تغییر کاربری داده شود، با این حال عملیات اجرایی سد را متوقف کرده‌اید؟

موضوع تصمیم سازمان بازرسی را فقط از طریق جراید مطلع شدیم و قرار است گزارش‌های لازم را به سازمان بازرسی ارائه دهیم تا وضعیت بررسی شود. عملیات اجرایی سد نیز کمافی السابق در جریان است. پروژه بیش از 90 درصد پیشرفت دارد و جبهه‌های مختلف باقیمانده از جمله ساختمان توسعه نیروگاه و بخش‌های جزئی سرریز در حال تکمیل است.

 آنطور که متولیان سد گتوند اعلام کرده‌اند، شوری آب خروجی به کارون کمتر از 2 هزار میکروموس است، اما بخشی از آب شور در مخزن سد ذخیره شده. برای این بخش برنامه‌ای دارید؟

موضوع کیفیت آب یا شوری آب در طرح گتوند موضوع جدیدی نیست و از حدود 9 سال پیش تحت مطالعات خیلی گسترده و جامع است. بر اساس نتایج همین مطالعات، راهکارهایی برای آن اندیشیده شده که بخش اصلی راهکارها یا اجرا یا بسترسازی تکمیل آن انجام شده است که با تکمیل آنها پرونده شوری یا کیفیت آب این سد بسته می‌شود.

 چه راهکارهایی؟

راهکارهای موقت و طولانی مدت پیش بینی شده است. ایجاد پوشش روی سازند (نمکی) گچساران در نزدیکی روستای عنبل به منظور کاهش نرخ انحلال و برنامه‌ریزی‌هایی که با آبگیری مرحله‌ای برای کنترل پدیده انجام دادیم، راهکارهای موقت هستند. راهکارهای طولانی مدت هم پیش بینی شده است. احداث سازه‌هایی که برداشت آب از لایه‌های مختلف را ممکن می‌سازد؛ همچنین بسترسازی لازم برای تخلیه آب‌های کف مخزن به محل مجاز که آنهم انجام شده و در حال پیگیری دریافت مجوزهای لازم هستیم تا به طور کامل اجرا شود. با این اقدامات کلا پرونده کیفیت آب گتوند و ریسک‌های احتمالی آن بسته می‌شود. البته پدیده‌ای که هم اکنون اتفاق افتاده در گذشته نیز بوده و در حال مدیریت آن هستیم و مشکلی هم در این زمینه وجود ندارد. ضمن اینکه تا دو سه سال آینده پروژه‌های طولانی مدت هم تمام می‌شود و به طور کلی پرونده بسته می‌شود.

 پروژه «کاهش نرخ انحلال سازند نمکی» در مخزن سد موفقیت آمیز بوده است؟

کاهش نرخ انحلال به عوامل مختلفی بستگی دارد اما آن چیزی که حالا دارد اتفاق می‌افتد بیشتر به دلیل ترآبی سال آبی جدید است. بارش‌های خوبی که در منطقه داشتیم موجب شده دبی و آورد رودخانه‌های شور که به مخزن سد گتوند می‌ریزند افزایش یابد. به عبارتی به صورت مقطعی منبع جدیدی (که این رودخانه‌ها هستند) برای ورود آب شور به مخزن سد گتوند بوجود آمده است. همزمان سازند گچساران نیز نقش خودش را دارد. بنابراین به دلیل سرد شدن هوا، پدیده بارش و ورود سیلاب‌های مقطعی به مخزن سد گتوند در حال تجربه کردن شرایط جدید هستیم. البته در مجموع برنامه‌ریزی و مدیریت‌هایی اعمال شده که امیدواریم مشکل ایجاد نکند. از نظر کارشناسی فکر نمی‌کنیم مشکل خاصی وجود داشته باشد. ضمنا برای کاهش احتمال تکرار این اتفاقات در سال‌های آینده، در حال اخذ مجوز اجرای سیستم تخلیه آب هستیم.

 مجموعه سد چه شرایط جدیدی را تجربه می‌کند؟

در منطقه دو رودخانه شور شاخص (شور لالی و شور عقیلی) وجود دارد که سالیان سال به کارون وارد می‌شدند. بارش‌های سنگین و سیلاب باعث افزایش حجم آب شور ورودی به مخزن سد و افزایش شوری آن شده است.

 این شرایط در مطالعات پیش بینی نشده بود؟

پیش بینی شده بود. بحث شوری مخزن گتوند را بیشتر به سازند گچساران می‌شناسند تا رودخانه‌های شور. جالب است که حتی اگر این رگه‌های نمکی وجود نداشت به خاطر وجود این رودخانه‌های شور به هر حال باید فکری برای کیفیت آب می‌کردیم. البته این مسئله باعث شده که خوب دقت و برنامه‌ریزی کنیم. چون در نیمه دوم سال هستیم دبی رودخانه‌های شور تغییر کرده و حدود 10 مترمکعب بر ثانیه آب شور از طریق این رودخانه‌ها وارد کارون می‌شود. علاوه بر این همیشه در نیمه دوم سال به دلیل سرد شدن هوا اختلاطی در لایه‌های سطحی آب مخزن بوجود می‌آید که آنهم مزید بر علت شده و شوری آب را نسبت به شش ماه پیش بیشتر کرده است. اما به این معنی نیست که در شرایط بحرانی قرار داریم بلکه همه چیز تحت کنترل است و برای آن برنامه داریم.

 دامنه تغییرات شوری (EC) در مخزن سد چقدر است؟

شاید در کف مخزن شوری به بیش از 100 هزار میکروموس هم برسد اما حجم آب با این میزان شوری خیلی کم و حدود نیم تا یک درصد حجم مخزن است. مخزن سد 2 میلیارد و 200 میلیون مترمکعب آب دارد که بیش از یک میلیارد و 600 مترمکعب آن، آب با شوری قابل قبول است. کل حجم باقیمانده هم غیرقابل قبول نیست. مسئله کنونی مربوط به لایه‌های میانی مخزن است.

 در لایه‌بندی آب مخزن سد (لایه‌های با شوری زیاد و کم) اختلاط به وجود آمده؟

بله، اما موثر نبوده و کیفیت آب خروجی کنترل می‌شود. اینها پدیده‎های موقت است ضمن اینکه برنامه‌ریزی‌های دراز مدت داریم. این برنامه‌ها به تایید پانل کارشناسی بین‌المللی ما رسیده و اینطور نیست که بگوئیم فقط نیروهای کارشناسی ما روی آن کار کرده باشند. پشتوانه فنی خوبی داریم که با اجرای آن طرح کاملا بیمه می‌شود.

 سناریوی طولانی مدتی که در نظر گرفتید چیست؟

بستری فراهم کردیم که بتوانیم آب را از لایه‌های زیرین مخزن خارج کنیم. دریچه‌هایی در لایه‌های مختلف مخزن هست که می‌توان آب را بسته به نیاز پایین دست از لایه‌های مختلف برداشت کرد تا همواره شوری برای پایین دست مطلوب باشد اما همواره باید برای سیستم تخلیه آب از کف مخزن هم فکری شود که همه کارهای اخذ مجوز آن انجام شده و قرار است به صورت مستقل اجرا شود.

این سیستم در صورت نیاز آب را از کف مخزن خارج می‌کند. البته در حال حاضر خروجی آب از این طریق نداریم. از این ناحیه (آب با شوری بالا) فقط دبی خیلی جزئی با لایه‌های دیگر آب مخزن مخلوط و به پایین دست تخلیه می‌شود.

 در این طرح آب شور مخزن در آینده قرار است به کجا تخلیه شود؟

فعلا در حال پتانسیل یابی هستیم. اگر بتوانیم از این آب در صنعت نفت استفاده می‌کنیم، در غیر اینصورت با شوری مجاز و هماهنگ به سمت خلیج فارس انتقال خواهیم داد.

 برای اجرای این طرح چه میزان اعتبار نیاز است؟

هنوز به طور دقیق برآورد نشده اما فکر نمی‌کنم نسبت به سرمایه‌گذاری بزرگی که در گتوند شده عدد قابل توجهی باشد.

 پس به نظر شما از لحاظ اقتصادی به صرفه است؟

بله. قطعا می‌توانم بگویم کمتر از 10 درصد سرمایه گذاری انجام شده خواهد بود.

 با وجود کیلومترها فاصله با خلیج فارس این طرح قابل اجراست؟ خطوط انتقال به صورت زیرزمینی اجرا می‌شود؟

طرح هنوز نهایی نشده اما خطوط انتقال مدفون خواهد بود. در بخش‌هایی هم شاید بتوان از کانال انتقال پساب‌های نیشکر به خلیج فارس استفاده کرد تا هزینه‌ها بهینه شود البته با رعایت ضوابط محیط زیست. با این طرح بلندمدت پرونده کیفیت آب سد گتوند برای همیشه بسته خواهد شد.

مطالب مزتبط :