«ارتش آزاد سوریه» از جمله گروه‌های تروریستی مسلحی است که پس از آغاز بحران سوریه در این کشور شکل گرفت تا به مبارزه مسلحانه علیه نظام سوریه بپردازد. با توجه به کشته شدن ریاض الاسعد، در این گزارش به بررسی تشکیل این گروه می پردازیم.

تاسیس ارتش آزاد سوریه
ارتش آزاد سوریه در تاریخ 29 ژوئیه 2011 یعنی چهار و ماه و نیم پس از آغاز بحران این کشور در 15 مارس 2011 به فرماندهی «ریاض موسی ریاض الاسعد» و جمعی از نظامیان فراری و جدا شده از ارتش سوریه تاسیس شد که از جمله این نظامیان فراری می‌توان به ستوان یکم سابق ارتش سوریه در 6 ژوئن 2011 و سه روز بعد سرهنگ فراری «حسين هرموش» جدایی خود از ارتش سوریه را اعلام کرد.




اصول و مبادی مورد ادعای ارتش آزاد
ارتش آزاد سوریه پس از تاسیس اصول و مبادی را اعلام کرد و مدعی این گروه مسلح براساس این اصول و مبادی مبتنی است. در حالی‌که عملکرد این گروه کاملا بر خلاف اصول و مبادی مورد ادعای آن بود.

- متعهد بودن تمام عناصر این گروه به اجرای اصول و مبادی قوانین بشر دوستانه و به خصوص حمایت از شهروندان و اهداف غیرنظامی

- تلاش تمام عناصر این ارتش برای براندازی نظام در سوریه

- محافظت از میراث فرهنگی و تمدنی سوریه

- محافظت از اموال عمومی و جلوگیری از غارت و چپاول آن


اهداف ارتش آزاد
در بیانیه تاسیسی این گروه مسلح اهداف ارتش آزاد چنین بیان شده است:

- هدف ارتش آزاد سوریه کمک به مردم سوریه در دستیابی به آزادی و تحقق خواسته‌هایشان که در سرنگونی نظام در سوریه نمود پیدا می‌کند و دستگیری و بازداشت سران نظام و محاکمه آنها.
- مهمترین کمک‌هایی که ارتش آزاد به مردم سوریه ارائه می‌دهد به شرح زیر است:


الف) حمایت از تظاهرات‌ کنندگان مسالمت‌جو که به دنبال احقاق حقوق مشروع خویش هستند.

ب) کمک به اهالی مناطق آسیب دیده و فراهم کردن زمینه رسیدن کمک‌های بشر دوستانه به این مناطق.

ج) آزادی زندانیان دربند نظام سوریه

د) تجدید نظر در ساختار دستگاه‌های امنیتی و نظامی سوریه و کمک به مردم این کشور جهت بنای دولتی مدنی بر اساس اصول دمکراتیک و آزادی و عدالت و مساوات و آزادی.

هـ) حفظ وحدت ملت و یکپارچگی اراضی سوریه.

و) ارتش آزاد پایه و اساس ارتش ملی سوریه را در آینده تشکیل خواهد داد.

ی) تحویل عاملان جنایت علیه مردم سوریه به دادگاه‌های عادلانه بین المللی.


حمایت از ارتش آزاد
با اعلام تشکیل گروه مسلح ارتش آزاد کشورهایی که به وجود آورنده بحران در سوریه بودند و هر روز بیش از پیش بر آن دامن می‌زدند، حمایت مالی و تسلیحاتی و رسانه‌ای خود از این گروه مسلح تروریستی را اعلام کردند.

ریاض الاسعد در 20 فوریه 2011 در گفت‌وگو با روزنامه «الرای» صراحتا از حمایت‌های گسترده «عبدالله بن عبدالعزیز»، پادشاه عربستان از گروه‌های مسلح تروریستی وابسته به ارتش آزاد در سوریه تقدیر می‌کند.

الاسعد در ادامه با تمجید از مواضع ضد سوری رژیم عربستان سعودی و شخص «سعود الفیصل»، وزیر امور خارجه این رژیم، گفت که ما مواضع جناب ملک عبدالله و قرار گرفتن امیر سعود الفیصل در کنار سوری‌ها را ارج می‌نهیم و بر نقش عربستان سعودی و کشورهای خلیج (فارس) در حمایت از ارتش آزاد در تمام زمینه‌ها از جمله نظامی حساب باز کرده‌ایم.

پس از عربستان سعودی بی‌تردید یکی از مهمترین و بزرگترین حامیان ارتش آزاد سوریه کشور «قطر» است که از هیچ کمکی به این گروه تروریستی دریغ نکرد. «بسمه قضبانی»، مسئول روابط خارجی شورای ملی سوریه در ششم اوت سال گذشته در گفت‌وگو با «رادیو یک اروپا» به طور رسمی اعلام کرد که دو کشور قطر و سعودی به ارتش آزاد اسلحه ارسال می‌کنند.


وی با اذعان به اینکه قطر و عربستان تاکنون سلاح‌های سبک و نیمه سنگین در اختیار ارتش آزاد گذاشته‌اند، ابراز امیدواری کرد که گروه‌های وابسته به این ارتش خیلی زود به سلاح‌های سنگین دست یابند.

از دیگر حامیان ارتش آزاد باید از فرانسه و انگلیس و آمریکا یاد کرد. این کشورها بارها و به مناسبت‌های مختلف ضمن حضور در نشست‌های معارضان سوری حمایت مالی و نظامی و سیاسی خود از گروه تروریستی ارتش آزاد سوریه را اعلام کرده‌اند. شبکه العربیه در 17 اوت 2012 اعلام کرد که یکی منبع آگاه در میان معارضان سوری که در آمریکا اقامت دارد به این شبکه اطلاع داده است که ارتش آزاد سوریه به 14 فقره موشک ضدهوایی از نوع پیشرفته استینگر ساخت آمریکا دست یافته است.

این معارض سوری تاکید کرد که این اقدام آمریکا با اطلاع کشورهای ترکیه، عربستان سعودی صورت گرفته است و یک منبع در وزارت دفاع آمریکا، خبر مربوط به دستیابی ارتش آزاد به 14 موشک استینگر را مورد تایید قرار داد و افزود که این موشک ها از طریق استان اسکندرون ترکیه و با اطلاع مقامات این کشور و آمریکا به دست ارتش آزاد رسیده است.

همچنین «ویلیام هیگ»، وزیر امور خارجه انگلیس در اوت گذشته اعلام کرد که کشور متبوعش 5 میلیون پوند انگلیسی به ارتش آزاد سوریه در راستای تهیه تجهیزات مخابراتی و مواد دارویی کمک می‌کند. وی همچنین از کمک‌های تجهیزاتی به ارتش آزاد سوریه نیز پرده برداشت که به این ترتیب میزان کمک‌های انگلیس به مخالفان سوری را به بیش از 5 میلیون پوند می‌رساند.

در خصوص حمایت‌های فرانسه نیز همین کافی است، اشاره شود که «ژان مارک آیرو»، نخست وزیر فرانسه سپتامبر گذشته اعلام کرد: پاریس از شورشیان ارتش آزاد سوریه حمایت می‌کند. نخست وزیر فرانسه در گفت‌وگو با شبکه رادیویی PMS  به این موضوع اشاره کرد و گفت که فرانسه تجهیزات ارتباطی در اختیار شورشیان سوری قرار می‌دهد.

پیش از این نیز «فرانسوا اولاند»، رئیس جمهوری فرانسه در راستای سیاست‌های ضد سوری کشورش اعلام کرده بود که فرانسه کسانی را که برای سوریه آزاد و دموکراتیک تلاش می‌کنند، مورد حمایت همه جانبه و واقعی قرار خواهد داد و این کمک حتی در زمینه‌های عملیاتی نیز خواهد بود.

اما در میان حامیان ارتش آزاد نمی‌توان از ترکیه یاد نکرد. در واقع ترکیه به عنوان واسطه‌ای میان ارتش سوریه و کشورها و طرف‌های حامی این ارتش عمل می‌کند. دولت اردوغان پایگاه‌های متعددی برای آموزش اعضای این گروه تروریستی در مرزهای این کشور دایر کرده است که آموزش آنها را افسران و نظامیان ارشد سابق آمریکایی و انگلیسی و ترک و حتی صهیونیستی برعهده دارند. همچنین ترکیه با باز گذاشتن مرزهای خود زمینه انتقال سلاح و افراد مسلح و کمک‌های مالی به گروه‌های این ارتش را فراهم می‌کند. افزون بر اینکه با احداث بیمارستان‌های صحرایی مجروحان عملیات مسلحانه گروه‌های وابسته به ارتش آزاد را مداوا می‌کند.


روی گردانی حامیان ارتش آزاد
اما از آنجا که ارتش آزاد سوریه در طول 23 ماه بحران سوریه هیچ گاه نتوانست اهداف مورد نظر غرب و رژیم‌های عربی را در این کشور محقق کند و پس از 23 ماه نظام سوریه همچنان استوار و مقاوم به بقای خود ادامه می‌دهد، این موضوع موجب شده تا کشورهای غربی هر روز که می‌گذرد از معارضان سوری و توانایی آنان جهت براندازی نظام در سوریه ناامیدتر و مایوس‌تر شوند و به همین دلیل هر روز بیش از گذشته به این نکته ایمان بیاورند که باید درپی یافتن راه‌حلی سیاسی برای خروج از بحران سوریه باشند.

در این ارتباط سرویس‌های اطلاعاتی فرانسه اخیراً گزارشی را به دولت این کشور از آخرین وضعیت حاکم بر ارتش آزاد سوریه تقدیم کرده و از پاریس خواستند تا از میزان کمک‌های نظامی و تسلیحاتی خود به گروه‌های ارتش آزاد بکاهند.

این گزارش به دو دلیل مهم در این خصوص اشاره می‌کند: اول آنکه ارتش سوریه در عملیات‌های خود علیه گروه‌های مسلح ارتش آزاد همواره بخش قابل ملاحظه‌ای از سلاح‌های آنان را ضبط کرده است و دوم آنکه گروه‌های مسلح وابسته به ارتش آزاد این سلاح‌ها را به جهادی‌های تکفیری مشغول مبارزه در سوریه می‌فروشند.


 این گزارش در ادامه به دولت فرانسه تاکید کرده است که این میزان سلاح ارسالی به معارضان مسلح سوری هیچ‌گاه آنها را در براندازی نظام در سوریه موفق نخواهد کرد، افزون براینکه افتادن این سلاح‌ها به دست ارتش سوریه بیش از پیش دست داشتن فرانسه در امور داخلی سوریه را به اثبات می‌رساند که این نمی‌تواند امری خوشایند برای پاریس در عرصه بین المللی باشد.

 این درحالی است که اطلاعات به دست آمده توسط سرویس‌های اطلاعاتی فرانسه از روی‌گردانی آمریکا از حمایت مالی و نظامی گروه‌های مسلح ارتش آزاد نیز خبر می‌دهد و تاکید می‌کند که آمریکا تنها به حمایت سیاسی از این گروه‌ها اکتفا خواهد کرد.

 کمیته امنیت ملی آمریکا به تازگی گزارشی به کاخ سفید ارائه داده و در آن به دولت آمریکا توصیه کرده است، به دنبال براندازی نظام سوریه از طریق عملیات‌های مسلحانه چه توسط ارتش آزاد و چه توسط دیگر تشکل‌ها و سازمان‌های جهادی تکفیری نباشد، چراکه این امری محال و غیرممکن است.

از سوی دیگر یک شهروند عربستانی به تازگی فیلمی در «یوتیوب» پخش کرده که نشان می‌دهد، کمک‌هایی که به ارتش آزاد سوریه و آوارگان سوری شده است، در حراج‌های شهر ریاض به فروش می‌رسند و کشورهای عرب حوزه خلیج فارس مانند قطر و عربستان سعودی و امارات دیگر چندان برای کمک به ارتش آزاد شور و شوق از خود نشان نمی‌دهند.

این فیلم نشان می‌دهد، این کالاها با آرم و نشان ارتش آزاد سوریه و شعار کمیته کمک رسانی به آوارگان سوریه «المیادین» شعبه عربستان سعودی و در حراج‌های بازار «قاسم اکبر» یکی از بزرگترین بازارهای حراج پایتخت عربستان به فروش می‌رسند. این کالاها صدها تن پتو و لباس‌های زمستانی را شامل می‌شود.


اختلاف ترکیه و ارتش آزاد – خروج ریاض الاسعد
همانگونه که در ابتدا گفته شد، ارتش آزاد به هیچ از اصول مورد ادعای خویش که براساس آن این ارتش را بنا کرده بود، عمل نکرد و همین موجب شد تا به مرور زمان ماهیت واقعی این گروه تروریستی برملا شود. در این راستا مردم ترکیه که به شدت به حضور نیروهای ارتش آزاد و آموزش آنها در این کشور اعتراض داشتند، با برگزاری راهپیمایی‌های متعدد اعتراض آمیزی از اردوغان خواستند تا نسبت به اخراج ریاض الاسعد، فرمانده این ارتش و اعضای آن اقدام کنند. به همین منظور درپی بالا گرفتن اعتراضات به دولت رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه مبنی بر حمایت بی قید و شرط از مخالفان مسلح سوریه، مقر فرماندهی ارتش ازاد سوریه از این کشور خارج شد.

به همین منظور منابع خبری سپتامبر گذشته از انتقال این مقر ارتش آزاد از خاک ترکیه به استان ادلب در داخل خاک سوریه خبر دادند و ریاض الاسعد نیز با اعلام انتقال فرماندهی گروه مسلح تحت امرش به خاک سوریه و استقرار در مناطق تحت کنترل شورشیان مسلح این خبر را تایید کرد.

مقامات ترکیه در آن زمان دلیل این اقدام آنکارا فاصله گرفتن از حوادث داخلي سوريه اعلام کردند که اين امر نيز دلايل خاص خود را داشت، از جمله اینکه تشدید بحران سوریه بی‌تردید بر اوضاع داخلی ترکیه نیز تاثیر خواهد گذاشت. از دیگر عواملي که باعث شد، حزب عدالت و توسعه ترکيه از مواضع خود در خصوص ارتش آزاد عقب نشينی کند، افزايش فعاليت‌هاي حزب کارگران کردستان و شکست تلاش‌هاي وزير خارجه ترکيه به منظور تحت فشار قرار دادن فعالان کرد بود. از ديگر موارد نيز مي‌توان به حوادث امنيتي در مناطق علوي‌نشين ترکيه در نزديکي مرز سوريه و همچنين افزايش اعتراضات در ميان نظاميان اين کشور اشاره کرد که تمام اين مسايل دولت آنکارا را به بازنگري در تعامل با ارتش آزاد در خاک این کشور ملزم کرد. افزون بر اینکه گفته می‌شد، در اواخر حضور ارتش آزاد در ترکیه ریاض الاسعد با مقامات ترک اختلاف نظر پیدا کرده بود و همین موجب شده بود تا برای مدتی سرنوشت وی در پرده ابهام باشد و بارها اخباری مبنی بر تحت نظر بودن و یا کشته شدن وی در ترکیه منتشر شود.

ریاض الاسعد تا پیش از خروج از ترکیه در اردوگاه پناهجویان سوری «آپایدین» مستقر بود که در ۱۴ کیلومتری شهر «انتاکیه» ترکیه قرار دارد و از مناطق مرزی بسیار نزدیک به مرزهای سوریه به شمار می‌آید.

جایگاه و موقعیت ارتش آزاد در سوریه
اگرچه در ابتدا ارتش آزاد سوریه با سردادن شعارهایی از قبیل آزادی و دمکراسی و حقوق برابر و مساوات برای همه توانسته بود، جایی به طور موقت در میان برخی از میان مردم سوریه در برخی شهرها باز کنند، اما برملا شدن ماهیت واقعی این گروه هر روز بیش از پیش بر نفرت مردم سوریه از این گروه تروریستی می‌افزاید.

دست داشتن در بسیاری از کشتارهای صورت گرفته در سوریه که در آن کودکان و زنان بیشماری به وحشیانه‌ترین شکل قتل عام شدند، تا تنها نظام سوریه در ارتکاب این جنایت‌ها مقصر جلوه داده شود، از جمله این اقدامات است.


غارت و چپاول خانه‌های مردم، تجاوز به عرض و ناموس مردم از دیگر جنایات و مفاسد ارتش آزاد است که نه تنها موجب روی گردانی و نفرت مردم سوریه از این گروه‌ها شده است، بلکه شمار زیادی از اعضای خود این گروه‌ها نیز از جدا شده‌اند.

«ابومحمود»، فرمانده یکی از گروه‌های مسلح در منطقه «اطمه» در شمال غربی سوریه از وضعیت گروه‌های مسلح وابسته به ارتش آزاد به شدت ابراز تاسف کرده و گفته است که انقلاب واقعی در سوریه به پایان رسیده و در واقع انقلاب را دزدها و فاسدها به سرقت بردند.

وی برخی از سرکردگان ارتش آزاد را به طور مستقیم به دزدی و سرقت متهم کرده و به همین دلیل تصمیم گرفته تا از جمع آنها جدا شود و روی به هیزم شکنی و دامداری در کوه به منظور امرار معاش بیاورد.

ابومحمود همچنین از گسترش پدیده کنار گذاشتن مبارزه مسلحانه در میان گروه‌های مسلح خبر می‌دهد، زیرا بسیاری از کسانی‌که از ابتدای بحران سوریه علیه نظام دست به سلاح برده بودند، از فساد شایع میان فرماندهان ارتش آزاد سوریه به تنگ آمده و خشمگین هستند.

وی تاکید می‌کند که اعضای گروه‌های ارتش آزاد هم اکنون بیش از هر چیز به باندها و گروه‌های دزد شبیه هستند و ممکن نیست از جایی بگذرند و چیزی از آنجا سرقت نکنند. هرچیزی را می‌توانند می‌فروشند، از خودرو، وسایل منزل گرفته تا آثار باستانی و خلاصه اینکه هر چیزی که قابل حمل باشد، را می‌فروشند یا به صورت غیرقانونی از طریق ترکیه قاچاق می‌کنند.

ابومحمود با نام بردن از 10 فرمانده ارتش آزاد در استان ادلب و شهر حلب، جنایت‌های آنها را برشمرده و می‌گوید: یکی از این سرکردگان که افسر ارشد ستاد فرماندهی ارتش آزاد به شمار می‌آید، به سارق خانه‌های خالی از سکنه حلب شهرت یافته است.

او می‌افزاید: یکی دیگر از سرکردگان ارتش آزاد که یک صد فرد مسلح تحت امر خود داشت، سلاح‌ها و خودروهای گروه و حتی مقر فرماندهی‌اش واقع در مرکز مرزی «باب الهوی» را بفروشد و با پول آن، دو منزل بزرگ ساخت و همسر سوم اختیار کرد.


ابومحمود در ادامه از یکی از کارگران منطقه اطمه نام می‌برد که در آستانه ورشکستگی قرار داشت، اما پس از پیوستن به ارتش آزاد و مشغول شدن در کار امدادرسانی و کمک به آوارگان سوری هم اکنون مالک یک بنگاه خرید و فروش خودورهای لوکس است.

وی تاکید می‌کند که مشکل این است، اکثر این افسران کذایی مزدور طرف‌‌های خارجی هستند و از جانب آنها حمایت می‌شوند. ابومحمود که از افسران فراری ارتش آزاد است، در دهه 30 عمر خود قرار دارد و پیشتر فرماندهی گروه 309 متشکل از 35 فرد مسلح را به عهده داشت.

گروه کوچک وی در همه مناطق به ویژه در حلب در عملیات مسلحانه شرکت کرده بود. وی درباره عملیات گروه خود گفت: فقط هفت قبضه کلاشینکوف داشتیم که از ارتش سوریه غنیمت گرفته شده بود و تنها کمک ناچیز مالی که دریافت می‌کردیم از سوی مصطفی الشیخ فرمانده سابق ارتش آزاد بود که کنار گذاشته شد.

ابومحمود فاش کرد: در زمان درگیری برخی از افسران ارتش آزاد مقادیر ناچیزی مهمات و فشنگ برایمان می‌فرستادند، اما هیچگاه سلاح یا پول به دستمان نرسید. کسانی که فرماندهی گروه ما را در حلب به عهده داشتند ما را مانند گوسفند به کشتارگاه می‌فرستادند، در حالی‌‌که ما حتی غذایی برای سیر کردن شکم خود و تجدید قوا نداشتیم.

بروز شکاف در ارتش آزاد
گسترش پدیده فساد در میان اعضای گروه‌های مختلف ارتش آزاد و بروز اختلاف برسر تقسیم غنایم و اموال مسروقه و غارت شده به یکی از مهمترین محورهای اختلاف و شکاف بین گروه‌های مختلف ارتش آزاد تبدیل شده است، به گونه‌ای که در برخی از این اختلافات گروه‌ها رو در روی هم قرار گرفته و منجر به درگیری‌های مسلحانه بین آنها و کشته و زخمی شدن ده‌ها نفر از آنها شده است.

به دست گرفتن کنترل بزرگ‌راه‌ها و اتوبان‌ها در مناطق مختلف کشور با هدف سرقت و غارت اموال مسافران و حتی ربودن و به گروگان گرفتن آنها از دیگر موارد بروز اختلاف و درگیری‌های مسلحانه بین این گروه‌ها بوده است و این جدای از اختلافات شخصی، سلیقه‌ای، گروهی و طایفه‌ای است که موجب شده، ارتش آزاد بیش از آنکه به یک گروه شبه نظامی متحد باشد، یک گروه تروریستی پر حاشیه، جنایتکار، آدمکش و بی‌رحم شبیه باشد.

گروه‌های ارتش آزاد تنها با خود اختلاف ندارند، بلکه با دیگر گروه‌های مسلح فعال در سوریه از جمله جماعت «جبهه النصره» باید یاد کرد که شاخه سازمان تروریستی القاعده در سوریه به شمار می‌آید.

کشتارهای ارتش آزاد
همان طور که گفته شد، ارتش آزاد سوریه از زمان تاسیس تاکنون دست به کشتارهای متعددی در مناطق مختلف سوریه زده است که در بیش از 90 درصد این موارد قربانیان افراد غیر نظامی و به خصوص زنان و کودکان بی‌دفاع و بی‌پناه بوده‌اند.


جدول زیر مهمترین کشتارهای صورت گرفته توسط این گروه تروریستی را نشان می‌دهد:

   

تعداد و شمار اعضا و گروه‌های ارتش آزاد

براساس گزارش اندیشکده خاورمیانه واشنگتن ارتش آزاد سوریه حدود 37 گروه را دربرمی‌گیرد که تعداد هریک افراد هریک از این گروه‌ها بین 17 تا 23 فرد مسلح است. در مقابل ارتش آزاد سوریه ادعا می‌کند که حدود 40 هزار فرد مسلح در اختیار دارد.

گردان خالد بن الوليد، گردان فاروق، گردان محمد طلاس و گردان الناصر صلاح الدين از مهمترین گروه‌های تشکیل دهنده ارتش آزاد سوریه هستند.