طلیعه

بحث ما پیرامون آیه54 سورۀ مائده می باشد که:« يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ مَن يَرْتَدَّ مِنكُمْ عَن دِينِهِ فَسَوْفَ يَأْتِي اللّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَيُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْكَافِرِينَ يُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللّهِ وَلاَ يَخَافُونَ لَوْمَةَ لآئِمٍ ذَلِكَ فَضْلُ اللّهِ يُؤْتِيهِ مَن يَشَاء وَاللّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ»

در این چند شب مفصل پیرامون فقره «يحِبُّهُمْ وَيحِبُّونَهُ» صحبت کردیم ؛ بزرگترین مانع و علت العللی که محبت خدا را از دل انسان بیرون می برد و محبت های دیگررا جایگزین می کند، حب دنیاست، و ماجرای کربلا و اباعبدالله(ع) با مردم کوفه از همین جا شروع می شود: النّاسَ عَبيدُ الدُّنْيا وَ الدِّينُ لَعْقٌ عَلى اَلْسِنَتِهِمْ و لذا در آن روایتی که خدمتتان عرض کردم پیغمبر بعد از قرائت آیه فوق وعده داد، قومی از قوم سلمان هستند، ویژگی اول آنها این بود که آنها يحِبُّهُمْ وَيحِبُّونَهُ اند. خدا اینها را دوست و اینها خدا را دوست دارند، محبت خدا در دل اینها ایمانی را شکل داده است که محکم و در حداکثر دین داری حاضر می شوند. و امام را این گونه افراد می توانند یاری کنند.

جامعه مطلوب آخرالزمانی

خداوند تبارک وتعالی بعد از اینکه ویژگی اول را يحِبُّهُمْ وَيحِبُّونَهُ راذکر می کند می فرماید: أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ این گروهی که در آخر الزمان می آیند ، نسبت به جامعۀ دینی خودشان از بالاترین حد فروتنی و تواضع برخوردار هستند.

کلمۀ أَذِلَّةٍ که در این آیه صحبت می شود، جمع ذلول از مایۀ ذل به معنی نرمی است.

معنای آیه آنست، که فردی در وجود و درون خودش جوششی صورت بگیرد، و این نسبت به دیگران تواضع و خاکساری از خود نشان دهد که به آن اذله می گویند؛ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ که امام هادی در روایتی می فرمایند: مَنْ تَواضَعَ فِى الدُّنْیا لاِخْوانِهِ فَهُوَ عِنْدَ اللهِ مِنْ الصِدّیقینَ، وَمِنْ شیعَهِ علىِّ بْنِ أبى طالِب (علیه السلام)حَقّاً اگر کسی در دنیا برای برادران دینی خودش تواضع و فروتنی به خرج دهد، در جامعۀ مؤمنین تواضع و فروتنی به خرج دهد، می فرماید» فهو عند الله؛ او در نزد خدا جایگاه پیدا می کند.

در تفسیر المیزان ذیل همین آیه یک نقل مطرح می شود که این آیه دربارۀ صفات شیعیان امیرالمؤمنین است. یعنی علی ابن ابی طالب برخوردار از شیعیانی است که آنها يحِبُّهُمْ وَيحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ هستند، در بالاترین مرتبۀ فروتنی و خاکساری نسبت به دیگران برادران خودشان هستند، چرا که خود امیرالمؤمنین که ما از شیعیان آن هستیم، برخورد از این صفت والا بود.

لذا خداوند به پیغمبر اکرم سفارش می فرماید: وَاخْفِضْ جَنَاحَكَ لِمَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ(الشعراء/215)؛ بالهای خودت را برای مؤمنین باز کن. با تواضع و فروتنی نسبت به مؤمنین رفتار کن.

امام هادی در روایت دیگری وقتی می خواهند معنای تواضع را مطرح کنند می فرمایند: تعطی الناس ما تُحِبُّ ان تُعطاهُ؛ (الکافی، ج2، ص124)تواضع این است که تو به مردم عطا کنی هر چیزی که دوست داری به تو عطا کنند، تو چی دوست داری؟ همان را برای دیگران هم بپسند. شاید به ظاهر این حرف ساده باشد اما فقط کافی است که یک روزتان را از صبح تا شب بررسی کنید می بینید چقدر چیزها را برای خودت می پسندید اما برای دیگران نه. نشانۀ اینکه کبرو تکبر در شما شکل گرفته است بهترین شاخصۀ آن همین است.

هشدار به ظاهرالصلاح ها

وقتی تواضع و فروتنی خصلت من نشده باشد و یک تصنع باشد، و یک بازی باشد، و خدایی نکرده بخواهم با آن دنیای خودم را اداره کنم، این خیلی خطرناک میشود. پایداری دوستی و عمق پیدا کردن ادب و احترام دوتا دوست این است که آداب احترام به همدیگر را برهم زنند. از ثمرات تواضع امیرالمؤمنین می فرماید: ثَمَرَةُ التَّواضُعِ الَمحَبّةُ، یعنی وقتی شما تواضع می کنید، محبت می جوشد، خیلی اوقات در دوستی ها و تواضع هایمان کمتر سعی می کنیم خودمان را بشکنیم. این غرور و تکبری که وجود ما را می گیرد، در صورتی که هر کس پیشقدم شود، او از منزلت بالاتری برخوردار می شود، نسبت به دوستت می توانی تواضع کنی یا نه؟ علت اینکه من متواضعانه می خواهم با دوستم برخورد کنم این است که در قرآن برای من ذکر شده از صفات آخر الزمانی أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ است. اینها در بالاترین مرتبۀ فروتنی نسبت به دوستان خود هستند.

تواضع در حوزه خانوادگی

می توانیم متواضعانه نسبت به پدر ومادرتان برخورد کنید یا نه؟ بالاخره این ولایت پذیری ای که باید در وجود هرکسی شکل بگیرد، تمام اینها در همان کودکی و نوجوانی باید بنیانش شکل بگیرد. اگر کسی در همین جوانی و نوجوانی تواضع کند، وقتی که بزرگتر شد، و مدرکش بالاتر رفت، ریاستش ریاست تر شد، آنجاست که غرور آنچنان در وجودش ریشه می زند، گه او را زمین می زند.

شخصی از امام صادق(ع) ذیل آیۀ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا پرسید؟ ما هذَا الْإِحْسَانُ؟ به پدر و مادر احسان کنید یعنی چه؟ امام فرمود: الْإِحْسَانُ أَنْ تُحْسِنَ صُحبَتَهُما صحبت پدر و مادرت را نیکو بداری. وقتی پدر و مادر میخواهند با تو صحبت کنند، آنچنان روی خوش نشان دهی، آنچنان چهرۀ جذابی نشان دهید که از صحبت کردن با تو لذت ببرند. اما بعضی وقتها آنچنان تلخ و عبوس به حرف های پدر و مادمان نگاه می کنیم که پدرم روش نمی شود با ما صحبت کنند. امام فرمودند احسان آن است که صحبتشان را محترم بدارید.

مگرنه برای سربازی ابتدا آموزشی می برند، حالا اگر امام زمان بخواهد ظهور کند، شما کجا آموزش دیده اید؟ این کتاب هایی که خواندید و شنیدید هیچ ارزشی ندارند، مگر اینکه به عمل برسند. عرصۀ عمل برای من کجاست؟خانه تان است، جای دوری نیاز نیست بروید.

کربلا الگوی خانواده های اسلامی

علت اینکه داغ اباعبدالله برای اهل بیتش سنگین میشود این است که ایشان آن قدر متواضعانه برخورد می کردند، بچه ها در واقع محبوب خودشان را از دست داده بودند؛ می دانید داغ ابالفضل العباس چرا در دل اهل خیام بود؟ چون ابالفضل علم دار کربلا بود اما آنچنان خاکسارانه با حضرت رقیه(س) صحبت می کرد، آن چنان زیبا در مقابل علی اصغر قد خم می کرد، اوج تواضع در خانوادۀ اهل بیت این گونه دیده می شد.

محور چهارمی که خداوند در بحث تواضع و فروتنی به پیغمبر اکرم فرمود که: «وَ اخْفِضْ جَنَاحَكَ لِمَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ» کسانی که دارند از تو پیروی می کنند، تو باید نسبت به اینها تواضع کنی، لذا در بخش چهارم که بخش نهایی است عرض می کنم، یکی از بسترهایی که باید یک مؤمن تواضع کند، در روابط فردی بین مؤمنین، درخانواده، در نسبت با همسر و فرزندان و چهارمین نکته در فضای جمعی هم باید نسبت به دیگران متواضع باشد.

نقش تواضع در فعالیت های فرهنگی

اگر می خواهید فعالیت فرهنگی کنید، خدا به پیغمبر خودش می فرماید: نسبت به اطرافیانت متواضعانه برخورد کن، تواضع کن، یعنی اگر کسی مدیر فرهنگی می شود و در یک فضای فرهنگی قرار می گیرد، لازم است تواضع و فروتنی را نسبت به افراد و زیر دستان خودش نشان دهد.

امیرالمؤمنین از ثمرات تواضع که در جمع مؤمنین می خواهد رقم بخورد یکی از ثمرات زیبایی که می فرمایند: این عبارت است «بِخَفْضِ الْجَناحِ تَنْتَظِمُ الاُْمُورِ» است؛ یعنی تمام کارها و فعالیت های شما به وسیلۀ تواضع نظم پیدا می کنند؛ شما دچار بی نظمی تشکیلاتی شده اید، تشکیلات شما دچار یک بی نظمی شده است، می فرماید: اگر شما تواضع کنید، آن جایی است که نظم امور تشکیلاتی شما فراهم می شود. می دانید رمز آن کجاست؟ کجا ما دچار بی نظمی تشکیلاتی میشویم؟ و جمع های ما کجا دچار آسیب می شود و ما می رویم که جمع هایمان به هم نخورد، آنجایی است که من به عنوان یک فرد در جمع شما قبول نمی کنم که ارادۀ من در ارادۀ جمعی هضم شود، چون وقتی شما جمعی را تشکیل دادید و می خواهید در اجتماع حاضر شوید، لازمۀ آن این است که هر فردی ارادۀ فردی خودش را در هضم ارادۀ جمعی کند، آنچه جمع تصمیم می گیرد و می خواهد در مورد آن تصمیم بگیرد، باید کاملاً تبعیت کند.

میزان سنجش بازدهی مدیر فرهنگی

آقا می خواهید کار تشکیلاتی کنید؟ می خواهید کار فرهنگی کنید؟ میزان تواضع شما چقدر است؟ من اگر بخواهم مدیر فرهنگی تشخیص دهم، و کار فرهنگی را نمره گذاری کنم، اول تواضع شما را می سنجم. لذا می فرماید: أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْكَافِرِينَ؛ مرگ بر آمریکا را دوم بگو، اول تواضعت را نسبت به برادرانت نشان بده، أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَينَهُمْ؛ فرمود أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ عداوت و دشمنی ات را با دشمنان ما خوب است نشان بدهی، اما نسبت به دوستان ما داری چه کار می کنی؟

الآن در دانشگاه کار فرهنگی ما چیست؟ در مدرسه؟ و... آیا تو بلد هستی لباس بشوری، کفش واکس بزنی، بلد هستی نوکری کنی یا نه، اگر بلد هستی که نوکری و خادمی کنی، و اوج تواضع و فروتنی را در بین دوستانت رقم بزنی وارد کار فرهنگی شو، مگر نه وارد نشو.

لذا اگر بعد از يحِبُّهُمْ وَيحِبُّونَهُ؛ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ گفته می شود به عنوان یک صفت راهبردی برای تشیع است. یعنی این جزء اصول اصلی فعالیت های یک فرد مؤمن است. در حوزۀ فردی خانوادگی و تشکیلاتی اش و باید توجه هم به این بخش داشته باشیم.