منطقه آزاد اروند با برخورداری از پتانسیل‌های بی‌نظیر اجتماعی و اقتصادی از گردشگری فرهنگی بسیار نابی برخوردار است که در ایام نوروز آن را به رخ مسافران می‌کشد.

منطقه آزاد اروند در شمال غربی خلیج فارس به وسعت 172 کیلومتر مربع در منطقه تلاقی دو رودخانه بزرگ و سرشار از آب اروند رود و کارون، دربرگیرنده بخش‌هایی از شهرهای آبادان و خرمشهر واقع شده، و دارای مرز مشترک با کشورهای عراق و کویت است.

این منطقه با داشتن ظرفیت‌های عظیم حمل و نقل جاده‌ای و ریلی و هوایی و دسترسی آسان به آب‌های بین المللی و دریایی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، خصوصا مجاورت با بصره، دومین استان بزرگ عراق، این منطقه را به دروازه بزرگ تجارت با عراق و سپس امتداد آن تا کشورهای سواحل مدیترانه تبدیل کرده است، همچنان که این منطقه را در محور ارتباطی و مسیر زیارتی عتبات عالیات قرار داده است.

این منطقه و شهرهای همجوار آن؛ آبادان و خرمشهر، از دیر باز به عنوان  کانون تجاری و صنعتی و کشاورزی و سیاحتی مهمی شناخته شده است.

در این گزارش قصد داریم گردشگری فرهنگی منطقه آزاد اروند را به تصویر بکشیم.

*تاریخچه سینماهای آبادان

پس از انقلاب اسلامی، شش سالن از مجموعه سالن‌های سینما در آبادان فعال بودند که با آغاز جنگ تحمیلی همه سینماها تعطیل شده و همگی نیز در طول جنگ آسیب دیدند. سینماهایی که در سال‌های اخیر در آبادان بازگشایی شدند عبارتند از سینما نفت(تاج)، سینما ایران، سینما آبادان، سینما پیروز، سینمای تابستانی بریم، سینمای تابستانی باشگاه آبادان.

اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی آبادان نیز در تالار مهر ، سالن سینمای مجهزی را آماده کرد که بهره برداری از آن تقریباً آغاز شده است.


*سینما شیرین

در سال 1310 با ظرفیت 700 نفر توسط یک تاجر هندی ساخته شد که در دوره پهلوی اول به عنوان تنها سینمای غیر دولتی ایران به حساب می‌آمد.

این سینما نخستین سینمای مجهز آبادان به شمار می‌رفت که در دو طبقه سرپوشیده و یک سالن نمایش تابستانی احداث گردیده است و از این لحاظ نخستین سینمای 3 طبقه در خاورمیانه به‌شمار می‌آید.

سینما شیرین با آغاز جنگ تحمیلی در سال 1359 تعطیل و سپس هیچ گاه بازگشایی نشد و در اثر جنگ خسارت‌های بسیاری به آن وارد شد. این سینما در 17 خرداد ماه 1385 با شماره 15626 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و به تملک سازمان میراث فرهنگی درآمد.

سینما شیرین در مرکز آبادان در خیابان شهید منتظری ( شاپور سابق ) قرار دارد و از جمله جاذبه‌های دیدنی این سینما وجود درخت نخلی در آن با ارتفاع بیش از 20 متر است.


*سینما رکس

روز 28 مرداد سالروز آتش‌سوزی در سینما رکس آبادان است. سال 1357 در چنین روزی و درست در فردای روزی که سینما آریای مشهد توسط عوامل رژیم شاه به آتش کشیده شد، سینمای رکس آبادان با بیش از 400 نفر از تماشاچیان آن در آتش سوخت و از آن جز تلی از خاکستر بر جای نماند.


*سینما نفت

عمر این سینما تقریباً برابر با عمر پالایشگاه عظیم نفت آبادان (1287) است. با پایان یافتن کارهای ساختمانی پالایشگاه و نزدیک شدن زمان بهره برداری،انگلیسی ها در کنار سایر امکانات و تسهیلات رفاهی نظیر خانه‌های مجلل و مشجر، بیمارستان‌ها، فروشگاه‌های بزرگ، باشگاه‌های قایقرانی، اسب دوانی، گلف، و استخر، در نزدیکی محله بوارده جنوبی، سینمای مجللی نیز با آجر نسوز قرمز رنگ، موسوم به آجر لندنی ساختند که در سال 1323 با نام سینما تاج افتتاح شد و محل اجرای نمایش و کنسرت های بزرگ نیز بود.

سینما تاج با 1178 نفر گنجایش، تا مدت های طولانی فقط در انحصار رؤسا و کارکنان شرکت نفت قرار داشت. با گسترش پالایشگاه، برای کارمندان و کارگران ایرانی و هندی شرکت نیز چند سالن سینما تأسیس گردید. سینمای باشگاه نفت آبادان با دو سالن در منطقه بهمنشیر ساخته شد. سالن زمستانی آن 700 نفر و محوطه تابستانی آن یک‌هزار و 500 نفر گنجایش داشت و ویژه استفاده کارگران شرکت نفت و اعضای خانواده آنان بود.

*سینما آبادان

این سینما واقع در خیابان امیری و این روزها تعطیل است.

«متروپل»، «نیاگارا»، «شهناز»، «ساحل»، «کیهان»، «سهیلا»، «شعله»، «پیروز»، «تابستانی بریم»، «تابستانی خورشید(شرین)» دیگر سینماهای آبادان بودند.

*موزه‌ها

موزه باستانی و تاریخی آبادان، موزه اسناد و نسخ خطی، موزه حیات وحش، موزه جنگ، موزه هنرهای معاصر.


*موزه آبادان

در سال 1338 در محله بوارده شمالی در ضلع جنوب غربی دانشکده نفت آبادان در زمینی به مساحت تقریبی 3 هزار و 800 مترمربع توسط علی هانیبال و با همکاری شرکت نفت آبادان پی ریزی و در نهایت امر در سال 1340 به بهره برداری رسید. موزه آبادان در ابتدا دارای چهار تالار برای نمایش مجموعه آثار باستان شناسی، مردم شناسی و هنرهای ملی بود. مجموعه آثاری از دوره ما قبل تاریخ، تاریخی و آثاری ‌از دوره‌های متاخر تا دوره قاجاریه و نیز آثاری از هنرمندان کارگاه‌های هنرهای سنتی. موزه آبادان در فهرست آثار ملی ایران ثبت نشده است.

موزه آبادان در هشت سال جنگ تعطیل بود. بعد از پایان جنگ موزه آبادان مدت‌ها به عنوان مرمت بسته بود که در نهایت امر پس از تعطیلی 15 ساله، بازگشایی مجدد شد. موزه آبادان دارای یک تالار اصلی و دو تالار جنبی است. تالار اصلی موزه آبادان؛ محل نمایش آثار دائمی موزه از جمله آثار به دست آمده از شوش (هزاره اول ق. م) و آثار دوره صفوی و قاجاری‌ است. آثار مردم‌شناسی و نیز هنرهای سنتی در این مجموعه قرار دارد. یکی از تالارهای جنبی ‌موزه نیز به تالار نمایشگاه‌های موقت اختصاص داده شد و تالار جنبی دیگر به محل کتابخانه و سالن اجتماعات موزه آبادان تبدیل شد.

چند سال بعد یکی از تالارهای جنبی موزه آبادان تبدیل به اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان‌های آبادان و خرمشهر شد و در نهایت امر در شهریور ماه 1391 سیستم حفاظتی و پوشش روشنایی محوطه خارجی موزه آبادان به روز شده و ارتقا یافت.

*مشخصات و معماری موزه آبادان

گنبد مخروطی ورودی اصلی موزه آبادان الهام گرفته از آرامگاه دانیال نبی در شهر شوش ساخته شد. این گنبد مخروطی به ارتفاع 22 متر و پنجاه سانتی متر متشکل از هشت ستون اصلی که این ستونها در راس به هم متصل می‌شوند، بنا شده است. ساختمان اصلی موزه آبادان در یک طبقه ساخته شده و سالن جنبی سمت راست تبدیل به موزه مردم شناسی و پوشاک مردم خوزستان و اقوام عرب، بختیاری، قشقایی، صائبین مندایی و .. است. در مرکز سالن اصلی موزه آبادان به مساحت تقریبی 240 متر شامل آثاری از ایران باستان تا اواخر دوره قاجار اختصاص دارد. برخی از آثار موزه آبادان عبارتند از: بت‌های مفرغی، سرگرزه‌ها، دهانه‌های اسب، مجسمه‌ حیوانات (ایلام و لرستان)، ظرف کروی لوله‌دار خاکستری رنگ ساخته شده به شیوه چرخ‌ساز، پیکرک‌های مفرغی و...


*موزه دفاع مقدس

مرکز فرهنگی و هنری دفاع مقدس یا همان موزه جنگ خرمشهر مجموعه‌ای از آثار دفاع مقدس در دوران هشت سال جنگ تحمیلی را در خود جای داده است و هر ساله در حدود یک ملیون زائر و راهیان نور را به سوی خود جلب می‌کند. این ساختمان در سال 1309 توسط شرکت نفت انگلیس ساخته شد و بعد از ملی شدن صنعت نفت نخستین هسته شرکت ملی نفت ایران را در این ساختمان بنا نهاد. در طول اشغال خرمشهر توسط نیروهای بعثی عراق، مرکز فرماندهی آنها بود و پس از آزادسازی خرمشهر این ساختمان به مرکز فرهنگی و هنری دفاع مقدس تبدیل گشت.


*مسجد رنگونی‌ها

در شهرستان آبادان مسجدی به نام مسجد «رنگونی‌ها» وجود دارد که در اواخر دوره قاجاریه و اوایل دوره پهلوی توسط تعدادی از کارگران کشور میانمار (برمه) و همچنین کشورهای هندوستان، بنگلادش و پاکستان که در شرکت نفت انگلیس و ایران (پالایشگاه آبادان) کار می‌کردند با سبک معماری تلفیقی از معماری معابد شبه قاره هند و همچنین هنر اسلامی ساخته شده است. این کارگران مسلمان اهل سنت و حنفی مذهب بوده‌اند.

در پیشانی این بنا نقش کنده‌هایی وجود دارد که با «بسم الله الرحمن الرحیم» شروع می‌شود و با ذکر اسامی خلفای اربعه و سپس نام بانیان مسجد خاتمه می‌یابند. تزیینات این مسجد شباهت زیادی به گچ‌‌بری دارد با این تفاوت که با سیمان انجام گرفته و در واقع سیمان‌بری است. نکته درخور توجه ساخت دو تونل هوا در زیر ساختمان مسجد برای جلوگیری از نفوذ رطوبت زمین به پایه‌های مسجد است.

یکی دیگر از ویژگی‌های بارز این بنا محراب گلگونه‌ای است که به شیوه خاصی ایجاد شده و محراب در انبوهی از اشکال هندسی و نقوش اسلیمی تزیین شده رنگ‌های گوناگون و طرح‌های نقش بسته بر دیوارهای محراب نمادی از بهشت برین است. گفته می‌شود بعضی از مصالح ساختمانی خاصه رنگ‌های به کار رفته در نقش و نگارها از هندوستان تأمین شده است.

این بنای تاریخی در تاریخ 9 فروردین 1378 به شماره 2289 به عنوان یکی از آثار ملی در فهرست آثار تاریخی کشور به ثبت رسیده است. با توجه به این که مسجد در نقطه صفر مرزی ایران و عراق قرار دارد در طول جنگ تحمیلی آسیب‌های فراوانی دید اما در سال 1385 به همت سازمان میراث فرهنگی مرمت شد.

در 23 دی 1388 و همزمان با سومین سفر هیات دولت دهم به عنوان موزه اسناد تاریخی و خطی مورد بازگشاسی قرار گرفت که هم‌اکنون نسخه‌هایی از قرآن‌های خطی و همچنین اسناد تاریخی مربوط به اواسط دوره قاجار تا پهلوی اول شامل مکاتبات مالی و تجاری تجار ایرانی مقیم هندوستان و انگلستان با ایران و همچنین انواع سفته، برات، صورت ریز معاملات و نامه‌های تجاری نگه‌داری و نمایش داده می‌شود. مسجد رانگونی‌ها در شهرستان آبادان، خیابان امام خمینی (ره)، روبه‌روی انبار دارویی پالایشگاه و در جوار اروند رود قرار دارد.


*آثارهای ثبت میراث فرهنگی

بیش از یک‌صد مکان در آبادان در لیست سازمان میراث فرهنگی به ثبت رسیده است.

دبستان دخترانه فردوسی واقع در بوارده شمالی، دبستان مهرگان افتتاح 1326 ساخت توسط معماران انگلیسی، دبیرستان رازی افتتاح 1316، دبستان نسل انقلاب این بنا در شهرستان آبادان خیابان امام خمینی جنب کوچه پرویزی واقع شده است. ساختمان مذکور در سال 1305 بنا گردیده است.

خانه بچاری مربوط به دوره قاجاریه و حاکمیت شیخ خزعل در خوزستان است و در آبادان، خیابان دبستان، روبروی سینما نفت واقع شده و این اثر در تاریخ 23 شهریور 1382 با شمارهٔ ثبت 9968 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این بنا در 2 طبقه و با طراحی خاص، چوب‌بری‌های زیبا و حالت ایوانی ساخته شده است.

خانه شماره 3 در دو طبقه در منطقه انکس واقع شده است. این بنا در اواخر دوره پهلوی اول به عنوان اقامتگاه مهمانان خارجی شرکت نفت ساخته شد اما در دوران جنگ تحمیلی آسیب‌های فراوانی دید.

این بنا در سال 1386 به شماره 11901 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید و در همان سال فاز اول مرمت آن توسط سازمان میراث فرهنگی خوزستان و با همکاری پالایشگاه آبادان آغاز شد اما روند مرمت آن یک باره متوقف گشت.