پس از تجاوز عراق در 31 شهریورماه 59 و اشغال سریع بخش‌هایی از خاک ایران، خرمشهر مهم‌ترین شهر بندری ایران، پس از 40 روز مقاومت دلیرانه، با خیانت آشکار لیبرال‌ها و منافقین، به دست دشمن افتاد.

پس از سقوط خرمشهر، رژیم عراق درصدد برآمد تا جزیره آبادان را هم اشغال کند و تلاش کرد تا از طریق شرق کارون و شمال بهمنشیر وارد آبادان شود، زیرا عبور از این قسمت آسان تر از عبور از رودخانه کارون در جنوب خرمشهر بود.

با چنین وضعیتی، آبادان در یک محاصره 330 درجه‌ای قرار می‌گرفت و عبور از رودخانه بهمنشیر می‌توانست آن را با خطر جدی روبه رو کند.

دشمن می‌پنداشت اگر بتواند از این رودخانه بگذرد، آبادان را برای همیشه از آن خود کرده است.

عراقی‌ها برای تصرف آبادان در هشتم آبان‌ماه 1359، در منطقه ذوالفقاری روی رودخانه بهمنشیر، پل شناور نصب و با عبور دادن قسمتی از نیروهای خود، وارد جزیره آبادان شدند و از آن جهت منطقه ذوالفقاری را انتخاب کرده بودند که با استفاده از پوشش نخلستان‌ها بتوانند از دید رزمندگان اسلام دور مانده و به راحتی وارد شهر شوند.

پنجم مهرماه سال 60 نقطه عطفی در تاریخ هشت سال دفاع مقدس به شمار می‌آید. در این روز، نخستین عملیات گسترده ایران در مقابل ارتش متجاوز عراق پس از حدود یک سال که از اشغال بخش‌هایی از سرزمین اسلامی می‌گذشت، با موفقیت کامل صورت گرفت، به همین منظور و برای یادآوری رشادت‌های دلیرمردان رزمنده، در این مقاله به بررسی زوایای مختلف عملیات غرور آفرین ثامن الائمه (ع) که به شکست حصر آبادان منجر شد، خواهیم پرداخت.

*محاصره شهر آبادان و طرح عملیات ثامن‌الائمه(ع)

پایدار ماندن سرپل دشمن در شرق کارون تهدید بالقوه خطرناکی برای جزیره آبادان بود زیرا با اشغال جزیره آبادان تمام کرانه شمالی اروندرود در کنترل عراق قرار می‌گرفت و بنادر ماهشهر و امام خمینی(ره) و تأسیسات اقتصادی و دریایی ایران در خور موسی در کنترل مستقیم و غیرمستقیم دولت عراق قرار می‌گرفت. در برابر چنین رویدادی کشور ایران از بخش کرانه‌ای شمال غربی خلیج فارس محروم شده و مجبور می‌شد برای استفاده بی‌خطر از آبراه دریایی، تأسیسات اقتصادی و نظامی و بندری منطقه را به بنادر دیگر مانند بندر دیلم، گناوه یا بوشهر تغییر مکان دهد که این امر مستلزم صرف میلیاردها دلار هزینه و سال‌های متمادی وقت بود.

علاوه بر این فرمان امام مبنی بر اینکه حصر آبادان باید شکسته شود مسئولان جنگ را بر آن داشت تا با اطاعت از فرمان امام، عملیاتی برای رفع محاصره آبادان انجام دهند. نخستین‌بار شهید یوسف کلاهدوز قائم مقام وقت فرماندهی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در بهار سال 60، طرح شکست حصر آبادان را که توسط شهید حسن باقری طراحی شده بود، به شورای عالی دفاع ارائه داد.

سرانجام این طرح بعد از تشکیل چندین جلسه بین فرماندهان ارتش، سپاه و اعضای شورای عالی دفاع در 15 شهریور 1360 با عنوان طرح عملیاتی ثامن الائمه (ع) برای شکستن محاصره آبادان تکمیل و به واحدها و قرارگاه‌ها ابلاغ شد.

*شرح عملیات

عملیات در ساعت یک بامداد پنجم مهرماه 60 با رمز نصر منا... و فتح قریب آغاز شد و در هفتم مهر با موفقیت به پایان رسید.

نیروهای ایران در ساعات نخست عملیات، با تهاجم به مواضع دشمن و در هم شکستن مقاومت نیروهای آنان، خاکریزهای اول دشمن را تصرف و تأمین کردند.

مقاومت اولیه نیروهای عراقی در برخی از محورها و به ویژه تداوم آن در منطقه پل حفار، نشان‌دهنده هوشیاری نسبی دشمن بود که با روشن شدن هوا و ادامه پیشروی نیروهای خودی از محور شمالی به سمت پل مارد و تهدید عقبه نیروهای دشمن، نخستین ضربه شکننده بر نیروهای عراقی وارد آمد، با این حال، نیروهای دشمن در منطقه پل حفار همچنان مقاومت می‌کردند.

گستردگی محورهای تهاجم و عقب‌ماندگی دشمن سبب شد تا نیروهای خودی با به دست گرفتن ابتکار عمل و ادامه پیشروی در محورهای مختلف، دشمن را تحت فشار قرار دهند.

با آزاد شدن جاده ماهشهر ـ آبادان در ساعت 8 و 32 دقیقه روز پنجم مهرماه و پیشروی نیروهای خودی از شمال به جنوب و تصرف پل قصبه، امکان مقاومت از عراقی‌ها گرفته شد.

در بعد از ظهر همان روز بخشی از پل حفار تصرف شده بود ولی عراقی‌ها برای باز نگه داشتن عقبه نیروهای محاصره شده خود در شرق کارون، همچنان مقاومت می‌کردند، چنان که با تاریک شدن هوا حرکت ستون نیروهای دشمن از اهواز به سمت خرمشهر دیده شد.

در روز دوم عملیات (ششم مهر)، در حالی که پیشروی نیروهای خودی همچنان ادامه داشت، دشمن واکنش جدی از خود نشان نداد و از بعدازظهر همان روز نیروهای عراقی به تدریج تسلیم شده و یا عقب نشینی کردند و سرانجام در پایان این روز عملاً منطقه سرپل دشمن آزاد شد.

در روز سوم عملیات نیز در پی پاکسازی منطقه، محاصره آبادان به پایان رسید و فرمان امام خمینی(ره) مبنی بر شکستن حصر آبادان، در مدت 42 ساعت تلاش مداوم لشکر 77 پیاده و رزمندگان سپاه پاسداران و نیروهای مردمی با موفقیت کامل به پایان رسید و نیروهای خودی پس از پاکسازی کامل منطقه، در ساحل شرقی رودخانه کارون استقرار یافتند.

*پیامدهای داخلی

با انجام موفقیت‌آمیز نخستین عملیات وسیع ایران در جبهه‌ها، روحیه نیروهای رزمنده تقویت و توانمندانه‌تر از پیش به نبرد با دشمن پرداختند.

از نظر سیاسی وضعیت سیاسی کشور منسجم‌تر شد و کمتر از یک هفته بعد از این عملیات، مردم با شرکت در سومین انتخابات ریاست جمهوری، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای را به ریاست جمهوری برگزیدند، که این امر منجر به موفقیت بیشتر در سیاست‌های خارجی نظام نیز شد.

با تثبیت دولت اسلامی و وحدت نظر مسئولان نظام، موضع‌گیری‌های قاطعانه و به موقعی در قبال مسائل خارجی انجام گرفت.

*پیامدهای خارجی

مهم‌ترین پیامد خارجی این عملیات تشکیل شورای همکاری خلیج‌فارس توسط کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس، به منظور جلوگیری از گسترش و نفوذ انقلاب اسلامی و یاری رساندن به رژیم متجاوز عراق بود، همچنین تحرکات نظامی امریکا در خلیج فارس به منظور اعمال فشار بر ایران و حمایت از کشورهای منطقه بیشتر شد.

آمریکا با اعزام ناوگان نظامی خود در خاورمیانه و آب‌های دریای عمان، مانورهایی انجام داد و تهاجم تبلیغی گسترده ای را علیه ایران آغاز کرد و با نشر اکاذیب و شایعات، وحشت بی‌مورد رژیم‌های منطقه را از ایران بیشتر کرد.

صدام نیز که خود را ناتوان از تصرف آبادان می‌دید، بعد از یازدهمین نشست سران عرب در «امان» که در ششم آذرماه 59، تشکیل شد، چنین گفت: ما نمی‌خواهیم کشورگشایی کنیم. ما فقط می‌خواستیم، تهدید ایران را از شهرهای خود دور سازیم!

بدین ترتیب، مقاومتی که مردم آبادان در طول دوران محاصره از خود نشان دادند، باعث زمین‌گیر شدن نیروهای عراقی شد و آنان را وادار کرد که تا زمان به  انسجام رسیدن نیروهای خودی، پشت دروازه‌های شهرهای مهمی چون آبادان و اهواز باقی بمانند، و سرانجام نیز از رسیدن به اهداف به ظاهر برق آسای خود بازمانند.

بدون‌شک مقاومت مردم آبادان نه تنها سد محکمی در قبال رسیدن رژیم بعث عراق به اهداف خود در جنگ با کشورمان بود، بلکه فصل تازه‌ای را در پیروزی‌های رزمندگان جبهه‌های حق علیه باطل باز کرد که پس از آن فرزندان ملت فتوحات بی‌نظیر و کم‌نظیر خود را در جبهه‌ها رقم زده و تقدیم آستان حضرت ولیعصر(عج) و پیشگاه امام امت کردند و ملت ایران را از داشتن چنین فرزندانی مفتخر ساختند.