طراحی و احداث پروژه‌های عظیم عمرانی و صنعتی توسط متخصصان و کارشناسان ایرانی به جز استفاده‌های اقتصادی و بهره وری که برای مردم و کشور دارد سبب تقویت هویت، اعتماد به نفس و غرور ملی ایرانیان می‌شود.

از طرفی بحث آب و نیاز به مایه حیات در سرزمین ایران با قرار گرفتن در اقلیم خشک و نیمه خشک آسیا، اهمیتی دوچندان پیدا کرده و سبب شده متخصصان و کارشناسان برای این بحران به فکر چاره بیفتند؛ خوزستان نیز با دارا بودن یک سوم آب‌های جاری کشور بیشترین میزان آب را در کشور به خود اختصاص داده است.

طرح ساخت سد و نیروگاه گتوند علیا یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های عمرانی در تاریخ کشور است که در سال‌ 91 بالاخره به بهره برداری رسید.

آن گونه که علی اکبر غلامرضا، مشاور مجری طرح سد و نیروگاه گتوند علیا گفت: مطالعات اجرای این طرح از دهه 40 شمسی با حضور شرکت‌های آمریکایی، کانادایی، فرانسوی و آلمانی انجام شد و پس از انقلاب شرکت‌های مشاور چینی و فرانسوی آن مطالعات را بازنگری کردند.

عملیات اجرایی سد

پس از اینکه متخصصان ایرانی برای مرحله سوم طرح ساخت سد و نیروگاه گتوند علیا را بازنگری کردند مرحله مقدماتی ساخت این سد در سال 73 با کلنگ زنی هاشمی رفسنجانی رئیس جمهور وقت آغاز و از سال 76 عملیات انحراف آب انجام شد. سال 82 رودخانه کارون منحرف و بستر برای ساخت بزرگ‌ترین سد خاکی کشور آغاز می‌شود.

سال 83 عملیات خاکریزی بدنه آغاز شد و تا اجرای کامل طرح  82.5 میلیون متر مکعب خاکریزی انجام شد و خاکریزی ماهانه 53 هزار مترمربع از نشانه‌های عظیم بودن این پروژه عمرانی در خوزستان است.

بنا بر گفته داریوش محجوب، مدیر امور مطالعات فنی طرح در برخی از موارد روزانه 4 هزار سرویس عملیات خاکریزی انجام می‌شد.

هزینه 30 هزار میلیارد ریالی

علی‌اکبر غلامرضا مشاور مجری طرح سد و نیروگاه گتوند علیا گفت: عملیات اجرای طرح سد و نیروگاه گتوند علیا 18 سال طول کشید و با هزینه‌ای نزدیک به 3 هزار میلیارد تومان به پایان رسید و اگر کمی بیشتر زمان می‌برد باید بیش از 7 هزار میلیارد برای تکمیل آن هزینه می‌شد.

عملیات آبگیری سد مرداد سال 90 آغاز و در سال 91 نیروگاه سد به بهره برداری رسید. احمد کاوسی‌نژاد، معاون بهره برداری از این طرح معتقد است با بهره برداری از این طرح سالیانه بین 10 تا 12 میلیارد متر مکعب آب رودخانه کارون مدیریت می‌شود و در صورت نبود این سد این میزان آب بدون بهره به خلیج فارس سرازیر می‌شد.

مدیریت منابع آب

داریوش محجوب مدیر امور مهندسی عمران طرح سد و نیروگاه گتوندعلیا نیز گفت: خروجی اجلاس سالانه جهانی سدهای بزرگ که هرساله برگزار می‌شود این بود که به دلیل تغییرات اقلیمی در جهان دچار خشکسالی هستیم و ایران جزو 8 کشور نخست درگیر با این بحران است.

این اجلاس ساخت سدهای بزرگ و کوچک با رعایت مسائل زیست محیطی را راه کنترل منابع آبی در کشورهای درگیر با خشکسالی می‌داند.

محجوب در پاسخ به این پرسش مبنی بر اینکه گفته می‌شود کشورهای غربی سدهای خود را منهدم می‌کنند اما در ایران در حال افزایش ساخت سد هستیم، اظهار داشت: اینگونه نیست که همه سد‌ها تخریب شود بلکه تخریب یا احداث هر سد دلایل خاص خود را دارد و این نوع نگاه کردن، نگاه سطحی است که چون غرب سد‌ها را تخریب می‌کند ما تخریب کنیم و اگر آن‌ها سد ساختند ما بسازیم.

کنترل سیلاب‌های رودخانه کارون یکی از اهداف ساخت طرح سد گتوند است و معاون بهره برداری از طرح سد و نیروگاه گتوند علیا در این باره می‌گوید: در حال حاضر تقریباً در حوزه کارون، کرخه و دز آبی وجود ندارد که کنترل نشده و بی‌هدف به خلیج فارس بریزد.

تأمین آب خوزستان

کاوسی‌نژاد ذخیره آب در سدهای قبل از ساخت سد گتوند را خوب می‌داند اما می‌گوید از این آب‌ها نمی‌توانستیم بهره کافی را ببریم چرا که در تابستان برای تولید برق باید آب رهاسازی می‌شد اما این آب برای کشاورزی در پائیز نیاز بود و در آن موقع ارزش برق پائین می‌آمد چرا که نیاز به برق در تابستان بیش از زمستان و پائیز است.

وی عنوان می‌کند با ساخت سد گتوند سدهای بالادست بدون نگرانی آب را رهاسازی می‌کنند و در سد گتوند هر زمان که کشاورزی نیاز به آب داشت، عملیات‌‌ رها سازی آب انجام می‌شد. به همین دلیل تقریباً آب مورد نیاز خوزستان در 6 ماهه دوم سال از ذخیره آب سد گتوند تأمین می‌شود.

نیروگاه برق‌آبی برتر کشور

نیروگاه گتوند در سال 92 به عنوان نیروگاه بر‌تر کشور شناخته شد که دلیل آن تولید برق مورد نیاز اکثر نقاط کشور از این نیروگاه بود.

سد گتوند آخرین سد قابل احداث بر روی رودخانه کارون است و چون بیشترین میزان گذردهی آب از این سد است، به طور طبیعی میزان تولید برق در نیروگاه این سد بیش از سایر نیروگاه‌های کشور است. عملیات نصب تجهیزات نیروگاه از سال 86 آغاز شد.

کاووسی‌نژاد در این باره می‌گوید: نیروگاه برق گتوند در 2 فاز ساخته شد. نخستین فاز این نیروگاه یک هزار مگاوات در قالب 4 واحد 250 مگاواتی ساخته شده و در حال بهره برداری است.

فاز دوم هم در حدود 650 تا 670 مگاوات است که ساختمان آن ساخته شده و فقط تجهیزات آن نصب نشده است. البته آمار‌ها نشان می‌دهد که بیشترین میزان تولید برق به ویژه در نیمه دوم سال در کشور متعلق به نیروگاه سد گتوند علیا است.

حجم مخزن سد

حجم مخزن سد گتوند علیا 5 میلیارد و 100 میلیون متر مکعب است که بزرگ‌ترین مخزن بر روی رودخانه کارون محسوب می‌شود. امسال 5. 4 میلیارد مترمکعب آب در این مخزن ذخیره شد و به دلیل تأمین آب خوزستان در چند ماه گذشته و خشکسالی و کم بارانی این میزان به 3 میلیارد و 200 میلیون متر مکعب کاهش پیدا کرد.

طول مخزن سد گتوند 90 کیلومتر و 300 کیلومتر ساحل دریاچه ان است که می‌توان از آن به عنوان یکی از ظرفیت‌های بزرگ گردشگری در خوزستان استفاده کرد.

یکی از حاشیه‌هایی که برای سد گتوند ایجاد شد، سازند گچساران یا‌‌ همان کوه نمکی بود که دستاور‌های این پروژه را به آن بهانه زیر سوال می‌برند.

سازند گچساران

ابعاد این سازند 5. 2در 4 کیلومتر است که شامل گچ، مارن، آهک و همچنین 18 درصد نمک است.

علی اکبر غلامرضا درباره این سازند گفت: این سازند از ابتدا در طرح‌های مطالعاتی پیش بینی شده و راهکارهایی هم برای رفع این مشکل ارائه شد.

وی اظهار داشت: پتوی رسی برای کم شدن سرعت نفوذ آب در سازند ایجاد شد تا سرعت انحلال نمک کاهش پیدا کند. با انحلال اجزای درون، سازند نشست می‌کند و تاکنون همانگونه که پیش بینی کردیم کار‌ها در حال انجام است و اقدامات برای کنترل آن جواب داده است.

مشاور مجری طرح سد و نیروگاه گتوند علیا گفت: کسی نمی‌تواند منکر وجود نمک در این سازند شود اما خواسته ما این است که گروه‌های علمی و دانشگاهی به عنوان کار‌شناس اعزام شوند و یک بار به صورت کار‌شناسی این موضوع بررسی شود.

وی عنوان کرد: ما از حضور جوامع دانشگاهی برای بازدید از سد و سازند گچساران استقبال می‌کنیم و برای ما این مسئله مهم است که پس از بازدید و کسب اطلاعات کامل در این باره اظهار نظر شود.