بازار کیان اهواز که قدمتی 30 ساله دارد حدود 10 سال است که در انتظار ساماندهی است اما هنوز گامی برای این منظور برداشته نشده است.

زنگ ورزش است؛ سارا و حدیث و فاطمه از در نیمه باز دبستان سرک می کشند و می خواهند خیل جمعیت مشتری و فروشنده را تماشا کنند.

صدای کرکننده بلندگوی راننده وانت بار باز هم بلند می شود خیار اهواز 700 ؛ گوجه دزفول هزار ؛ بدو بدو که حراج شد...

راننده وانت بار، پشت به دبستان بی آنکه به دختران توجهی کند، مشغول چانه زدن با مشتری هاست؛ درب ورودی دبستان دخترانه ام البنین پشت وانت بار مخفی شده است و چند بساطی دیگر هم گرد دبستان حلقه زده اند.

دخترهای دانش آموز می گویند که دیگر به این وضع عادت کرده اند و این صداهای عجیب و غریب با درس و مشقشان عجین شده است.

تجمع غیر همگون فروشنده ها و دست فروشهای در این منطقه برای افراد منطقه و حتی دانش آموزان به یک امر عادی تبدیل شده است.

وضع دبستان دخترانه از هنرستان پسرانه کار و دانش موسوی که چند متر بالاتر قرار دارد، بهتر است. اینجا را فقط از روی تابلویی که روی سردر نصب شده می توان شناخت.

سالم یکی از دبیران هنرستان، از شلوغی و سر و صدای بازار گلایه دارد و می گوید: صدای میوه فروشان از صدای معلمان مدرسه بلندتر است. به طوری که گاهی در ساعت های درسی دانش آموزان صدای بازار را واضح تر از صدای معلم شان می شنوند.

وی می گوید: وضعیت بهداشتی بازارچه هم خوب نیست؛ مخصوصا در میان فروشندگان ماهی ، مرغ و میوه که حتی منطقه را مشمئز کننده و بد بو کرده اند.

سالم ادامه می دهد: این بازار باعث بوجود آمدن ترافیک سنگین شده و مسیر چندین خیابان را مسدود کرده و برای دو مدرسه مزاحمت ایجاد کرده است.

وی می گوید: حتی اگر در یکی از مدارس حادثه ای رخ دهد به دلیل تعدد فروشنده هایی که در مسیر خیابانهای منتهی به این مدارس بساطشان را پهن کرده اند امکان رسیدن خودروهای امدادی در آنجا نیست.

این دبیر هنرستان، تاکید می کند: معلمان مدرسه حتی برای ورود یا خروج به مدرسه با مشکل رو به رو هستند اما چون بحث بیکاری و معیشت صدها خانواده و مخصوصا زنان سرپرست خانواده مطرح است در مقابل آن سکوت می کنیم.

به گفته وی این بازارچه منبع درآمد صدها خانوار است و خیلی وقت ها بین هر دو سه بساط یکی از دانش آموزان را می بینم که برای کمک به خانواده خود مجبور است تا نیمه شب در این بازار دستفروشی کند.

*از حاشیه هور تا حاشیه اهواز

بساط ها بدون فاصله و چسبیده به هم چیده شده است؛ کومه هندوانه و گوجه و فلفل دلمه ای و بادمجان تازه تا انتهای خیابان و تا روگذر علوی پهن شده است.

روگذری که تنها هدف ساختش برچیدن بازار بود اما در نهایت فقط توانست بازار را دو نیمه کند.

نزدیکی های مرکز بازار ازدحام جمعیت بیشتر است؛ کپرها با سایبان مقوایی و ایرانیت، راهروهای تنگ و تو در تو بوجود آورده اند.

آنهایی که وضعشان بهتر است برای خودشان میز و چهارپایه درست کرده اند و پنکه گذاشته اند تا گرما کمتر آنان را اذیت کند.

کسانی هم که وضع مالی خوبی ندارند و بیشتر هم زن هستند، روی زمین خاکی نشسته و یک سینی جلویشان گذاشته اند و اندک گوجه سبزی یا قارچ و یا بامیه ای می فروشند؛ بعضی ها هم عود و اسفند و سورمه و لباس زیر در بساطشان چیده اند.

أم ناصر 53 ساله، از قدیمی های بازار کیان، کارش فروش تره بار است. او اهل روستای جرایه در حاشیه تالاب هورالعظیم از توابع بستان است که بعد از جنگ، خانه و زندگی شان از دست رفته و به کوی علوی در حاشیه اهواز نقل مکان کرده است.

أم ناصر می گوید: همسرم سال هاست که فوت کرده است. 15 سال است که دستفروشی می کنم و خرج هفت بچه ام را از همین راه می آورم.

وی ادامه می دهد: شهرداری تا حالا چند بار بساط مان را جمع کرده اما باز هم برگشته ایم زیرا چاره ای نداریم نه جای دیگری داریم و نه شغل دیگری.

صادق هم که در این بازار میوه می فروشد می گوید: شش سال است که در این بازار فعالیت می کنم که قبل از این تعمیرکار ماشین بودم اما به دلیل رونق نداشتن کارم به دستفروشی در این بازار روی آوردم.

وی ادامه می دهد: این محل را از یکی از فروشندگان قدیمی کرایه کرده ام و ماهانه 200 هزار تومان اجاره می دهم و از مسوولان انتظار داریم که اگر قصد جابه جا کردن دستفروشان را دارند، ابتدا برای آنها جایی در نظر بگیرند تا شغل مان را از دست ندهیم زیرا ما غیر از اینجا محلی برای امرار معاش نداریم.

صادق اظهار می کند: دو سال پیش شهرداری از هر کدام از دستفروشان 20 هزار تومان گرفت و قرار شد 200 نفر را شناسنامه دار کند و محلی به آنها اختصاص دهد اما تا کنون خبری نشده است.

*فردوس برای تجار

بازار کیان از قدیمی ترین و بزرگ ترین بازارهای روز و دستفروشی اهواز به شمار می آید به طوریکه قدمت این بازار به 30 سال پیش و زمان شکل گیری کوی علوی (شلنگ آباد) بازمی گردد.

آن زمان که خانواده های جنگ زده، خانه و دام و زمین های خود را در جنگ تحمیلی از دست دادند و حاشیه نشین مرکز استان شدند این بازار شکل گرفت.

بحث جابجایی بازار کیان از 10 سال گذشته بارها مطرح شده است و قرار بود که دستفروشان کیان به بازار فرودس نقل مکان کنند.

بازاری با بیش از 500 غرفه که ساختش بیش از 10 سال طول کشید و سرانجام سهم سرمایه داران و بنکداران شد.

مجتبی سواری یکی از ساکنان کوی علوی می گوید: حدود 15 سال پیش به دستفروشان اعلام کردند برای داشتن غرفه در بازار فردوس باید حدود یک میلیون تومان بپردازند اما دستفروشان پولی نداشتند که بدهند به همین دلیل پولدارها پیشقدم شدند و مغازه های بازار فردوس به فروش رفت اما دستفروش ها بی نصیب ماندند.

وی با اشاره به جمعیت زیاد ساکن در کوی علوی (شلنگ آباد) می افزاید: این منطقه دو بازار روز دارد و تقریبا تمام ساکنان منطقه در این بازارها مشغول به کار هستند و گفته می شود در بازار فرحانی بیش از 60 زن سرپرست خانوار کار می کنند.

وی می گوید: علاوه بر این در روزهای منتهی به عید فطر که بازار بسیار شلوغ می شود حتی کارمندها هم بساط پهن می کنند و تقریبا از 21 رمضان تردد در خیابان اصلی کیان قطع می شود.

سواری ادامه می دهد: کیان یک بازار روز ارزان قیمت با محصولات تازه و قابل دسترس است و اینکه می گویند اینجا امنیت نیست صحت ندارد و بسیاری از شهروندان از نقاط دور و نزدیک برای خرید می آیند اما شلوغی، بی نظمی و رعایت نشدن بهداشت همچنین مسدود شدن خیابان کیان باعث زحمت و نارضایتی ساکنان شده است.

وی اظهار می کند: جابجایی بازار کیان ضروری است البته به شرطی که جای مناسبی برای استقرار دستفروشان و حل مشکل خرید روزانه مردم فراهم شود.

شهرداری اهواز فروردین 93 وعده کرد 600 نفر از دستفروشان در چهار بازار اهواز را ساماندهی کند که بیش از 200 نفر از دستفروشان مربوط به بازار کیان بودند.

شهردار اهواز در این باره می گوید: برای ساماندهی دستفروشان برنامه داریم و برای انتقال بازار کیان مکانی جنب بازار فردوس در حال آماده سازی است.

سیدخلف موسوی می افزاید: جمع آوری دستفروشان در راستای وظیفه ای است که قانون برای رفع سدمعبر بر عهده شهرداری گذاشته است اما شهرداری تلاش دارد که برای دسترسی آسان مردم به نیازهای روزانه خود بازارهای روز و دستفروشان را ساماندهی کند.

مدیرعامل سازمان میادین و ساماندهی مشاغل شهری شهرداری اهواز، اما در این باره می گوید: ساماندهی و انتقال بازارچه کیان در برنامه های سال 93 بوده به همین دلیل 200 میلیون تومان نیز برای آماده سازی محلی جنب بازار فردوس، برای استقرار 300 نفر از دستفروشان هزینه کردیم.

علیرضا سعادت می افزاید: اما در جلسه ای که به منظور ساماندهی دستفروشان برگزار شد به دستور فرمانداری این طرح متوقف و قرار شد محل دیگری با هماهنگی فرمانداری و مسکن و شهرسازی معین شود.

وی با بیان اینکه هنوز مکانی تعیین نشده است، اظهار می کند: امسال بودجه ای برای بازارکیان در نظر نگرفته ایم اما اگر زمین مصوب شود از اعتبارات سازمان، ساماندهی را ادامه می دهیم.

سعادت تاکید می کند: ما به دنبال توسعه دستفروشی نیستیم زیرا آنچه توسط آنها عرضه می شود فاقد هر گونه مجوز بهداشتی است.

*رویای انتخابات

نایب رییس کمیسیون خدمات شهری شورای شهر اهواز در همین رابطه می گوید: همه چیز برای انتقال آماده بود اما به دلیل مزاحمت برای کسبه بازار فردوس، فرمانداری با مکان موردنظر مخالفت کرده و اکنون مکان یابی جدید در حال انجام است.

احمد باورساد با اشاره به نارضایتی ساکنان کوی علوی از این بازار، از عملکرد شهرداری اهواز انتقاد می کند و می افزاید: در شهرداری عزمی برای ساماندهی دستفروشان نیست و بهانه تراشی می کنند.

وی درباره طرح های آینده ساماندهی بازار کیان، تصریح می کند: شهردار اهواز در آستانه استعفا برای کاندید شدن در انتخابات مجلس دهم است و فعلا همه برنامه ها متوقف است تا تکلیف مدیریت شهری روشن شود.

*آن روی سکه

دستفروشی اما یک روی دیگر هم دارد. اقتصاد غیررسمی یا اقتصاد در سایه از مشاغلی مانند دستفروشی، تا وانت بار دوره گرد و زنان مستخدم را در بر می گیرد که بر مدار اقتصاد رسمی شهر نمی چرخد.

آنگونه که عضو هیات علمی گروه برنامه ریزی شهری دانشگاه شهید چمران اهواز می گوید: در تمام دنیا این نوع فعالیت اقتصادی کوچک مقیاس همیشه بوده و هست. منتها در کشورهای دیگر این فعالیت را به رسمیت شناخته و مدیریت و نظارت کردند و در کشور ما هر از چند گاهی در مورد پیامدهای نامطلوب و ناخوشایند دستفروشی صحبت می شود.

مصطفی محمدی ده چشمه می افزاید: هیچگاه به صورت ریشه ای به این مساله پرداخته نشده و برخورد ها عمدتا مقطعی و قهری در یک بازه زمانی خاص، آنهم در قالب جابه جایی تخریب و انهدام بوده است.

وی اظهار می کند: این پدیده نشانه یک تضاد طبقاتی یا به قول جامعه شناسان یک خشونت اجتماعی و یک جبر اقتصادی است که در فضاهای شهری وجود دارد و با شدت و ضعف همه جا هست و این تضاد طبقاتی هم در عرضه (انتخاب محل فروش) و هم در مصرف (انتخاب محل خرید) خود را نشان می دهد.

این استاد دانشگاه، اقتصاد نفتی، موج شتابان شهرنشینی و دوره گذار طولانی از جامعه کشاورزی به صنعتی را علت عمده این پدیده اجتماعی می داند و می افزاید: دستفروشی را نمی توان از شهر حذف کرد. دستفروشی واقعیتی است که با آن مواجهیم و در اهواز زندگی خیلی ها از این طریق می چرخد پس باید به رسمیت شناخته شود، اما این کار نیاز به ساماندهی و مدیریت دارد.

وی با بیان اینکه برخورد قهری، مسکن است و فقط چالش و بدنامی برای شهرداری ایجاد می کند، تاکید می کند: مساله مهم تر اینکه نباید از دستفروشی به عنوان یک تهدید اسم ببریم.

محمدی توضیح می دهد: بعضی وقت ها آنقدر دستفروشی را پست و پایین می شمارند که آن را همرده آسیب های اجتماعی چون کودکان کار و زنان خیابانی قرار می دهند، در حالی که اینها انسان های شریفی هستند که به جای سرقت و خلاف دارند به دنبال روزی حلال هستند.

وی ادامه می دهد: البته طبیعتا اینجا نیز مانند سایر واحدهای جامعه اگر نظارت نباشد مستعد برای بروز بزهکاری است و مرز اینها با آسیب اجتماعی و بزهکاری مدیریت نشدن این پهنه هاست.

محمدی معتقد است: این اتهام که دستفروشان به آسیب های اجتماعی دامن می زنند، کمی بی انصافی است زیرا آنها آنها کاری که در توانشان بوده انجام دادند، حالا نوبت ماست که برای آنها کاری کنیم.

*سرانجامی برای بازار

اوایل پائیز پارسال، شهرداری اهواز بدون اینکه محل جایگزین مشخص کند، 70 کپر از بازار عامری و 108 کپر از بازار کیان را به نام ساماندهی دستفروشان جمع آوری کرد اما بعد از چند هفته همه به محل قبلی خود بازگشتند و بعد از آن طرح ساماندهی بازهم مسکوت ماند. با این اوصاف سرانجام بازارهای قدیمی اهواز از جمله کیان چه می شود؟