در فرآیند برداشت گندم در مزارع كشاورزی خوزستان، آئینی با عنوان «تیراردَم» برای پربركت شدن برداشت محصول برگزار می شود.

مشاور مدیر كل میراث فرهنگی خوزستان در حوزه میراث معنوی گفت: فصل برداشت گندم است و كشاورزان چشم به برداشت و دست به سوی آسمان دوخته تا برداشت محصول پربركتی داشته باشند.

قاسم منصور آل كثیر افزود: جوامع کشاورزی از گذشته‌های دور برای فرآیند کشت محصول، آیین مختلفی برگزار می‌کردند که ریشه‌های مشترکی از آنها در کشورهای اروپایی دیده می‌شود و به‌مرور زمان، با تغییر شکل مواجه شده‌اند.

وی عنوان كرد: جوامع ابتدایی به فرآیند «کشت» فقط به‌عنوان یک فن نگاه نمی‌کردند، بلکه کشاورزی برای آنها یک آیین بود. البته اکنون نیز در جوامع کشاورزی، نگاه آیینی به کشت وجود دارد و آیینی بودن این آداب و رسوم به این دلیل است که کشت با حیات گیاهان در ارتباط است.

مشاور مدیر كل میراث فرهنگی خوزستان توضیح داد: قربانی کردن یکی از رسوم جاری در میان کشاورزان است؛ قربانی کردن برای توفیق در «کاشت، داشت و برداشت» انجام می‌شود. قربانی‌ هایی که در آغاز کاشت انجام می ‌شد، در آغاز برداشت و گندم‌کوبی هم تکرار می ‌شد. برخی تحقیقات نشان می‌ دهد که قربانی کردن برای امور کشاورزی در برخی کشورهای اروپایی هم وجود داشته‌ است، مثلا فنلاندی ‌ها و آلمانی ‌ها در فرآیند کشاورزی میش، بز، گربه و سگ قربانی می‌کردند.

آل كثیر همچنین یادآور شد: پژوهش‌ های زیادی برای یافتن دلیل قربانی کردن در آیین ‌های کشاورزی انجام شده‌ است. به ‌نظر می‌رسد که نیت برگزاری این مراسم، تامین محصول نیکو است. این آیین بین جماعتی با جماعت دیگر و قومی با قوم دیگر، به‌ شکل متفاوتی برگزار می‌شود. یکی از شهرستان ‌هایی که این آیین در آنجا به ‌شکل متفاوتی برگزار می‌شود، شوش است. این شهر، یکی از قطب‌ های کشاورزی ایران است و در آنجا گندم به ‌وفور کاشت و برداشت می‌شود.

وی تاكید كرد: شهرستان شوش بیش از ۲۰۰ روستا دارد که قبل یا بعد از برداشت گندم، آیین قربانی را به نام «تیراردم» اجرا می‌کنند؛ «تیراردم» مانند سایر آیین ‌های قربانی‌ برای رضای خدا و پربرکت بودن محصول کشت‌ شده انجام می‌شود. در این آیین، زمین‌ دار یا کشاورز قبل یا بعد از برداشت گندم، گوسفندی را قربانی می‌کند، البته خود و خانواده کشاورز یا زمین‌ دار از گوشت گوسفند قربانی ‌شده نباید بخورند. آنها رسم دارند که گوشت را فقط به کمباین‌ داران بدهند، چون آنها شبانه‌روزی کار می‌کنند و زحمت زیادی می‌کشند، البته بعضی هم این گوشت را به فقیران می‌دهند. قبل از صنعتی شدن برداشت گندم، رسم بود که گوشت قربانی فقط به فقرای منطقه داده می‌شد.

مشاور مدیر كل میراث فرهنگی خوزستان با بیان اینكه «تیرار َدم»   اصطلاحی عربی است و از «تجری الدما» به معنای جاری شدن خون می‌آید، افزود: کشاورزان شوشی معتقدند که این رسم، پیشینه‌ تاریخی دارد و از زمان حضرت ابراهیم (ع) تاکنون اجرا می‌شود. البته ریشه‌ این بحث احتمالا به ماجرای حضرت ابراهیم (ع) و قربانی کردنش برمی‌گردد که محل مطالعه انسان‌ شناسی دینی و اساطیری است.

آل كثیر همچنین گفت: یکی دیگر از رسوم در جوامع کشاورزی این است که کشاورزان مقداری از محصول زمین خود را به فقرا می‌دهند؛ مثلا محصول یک هکتار از زمین خود را برای نیازمندان کنار می‌گذارند که نشانهی تغییر در رسم قربانی کردن است. به این معنا که جای قربانی کردن و بخشیدن گوشت آن، به نیازمندان کمک‌های دیگری داده می‌شود.

وی اظهار كرد: در جوامع کشاورزی، داستان ‌های اسطوره ای هم وجود دارد که اصطلاحا به آنها «مردم ‌نمایی اساطیری» می‌گویند. در گذشته‌های بسیار دور، مردم ‌نمایان متفاوتی در میان جوامع کشاورزی دیده می‌ شد که از جامعه ‌ای به جامعه دیگر، چهره ‌ها و نام‌ های متفاوتی داشتند و قوت و شدت تاثیرشان نیز متفاوت بود.

این فعال میراث فرهنگی خوزستان با بیان اینكه در منطقه خوزستان، اسطوره‌ای به نام «مادر محصول» یا «ام المحصول» وجود دارد، گفت: مردم عرب در گذشته درباره آن گمان می‌کردند که او در آخرین خوشه‌های گندم ساکن است که مهم‌ترین بخش محصول است و برکت زیادی دارد. همچنین «ام المساحی» در داستان‌ های شفاهی مردم عرب خوزستان بسیار مورد اشاره و برگرفته از جامعه کشاورزی این منطقه است. این اسطوره درباره ی زنی است که دست‌ هایی شبیه بیل دارد و شبها در گندمزارها پرسه می‌زند. پدرها و مادرها داستان این زن را شبها برای فرزندان ‌شان تعریف می‌کنند که آنها بترسند و شبها به زمین ‌های کشاورزی نروند.

آل كثیر افزود: با مطالعه مردم‌ نگارانه جوامع مختلف و قیاس آنها با یکدیگر، اشتراک‌های شگفت‌ انگیز میان فرهنگ‌ های بسیار دور نسبت به یکدیگر، به‌راحتی دیده می‌شود، مثلا آلمانی ‌ها با اولین و آخرین خوشه‌های کشت‌ شده گندم، دسته ‌ای از گندم می‌سازند و روی میز می‌گذارند و از آن استفاده نمی‌کنند، چون معتقدند که خوش ‌یمن و مبارک‌ است. همچنین فنلاندی ‌ها معتقدند، در هر سری از کشت، نخستین خوشه ‌ها موجب نزول برکت بر اهل خانه و حفظ آ‌نها از بیماری، صاعقه و ... می ‌شود، در این مورد، شباهتی میان آنها و داستان «ام المحصول» وجود دارد.

وی گفت: در جوامع غربی در گذشته ‌های دور، قربانی کردن انسان نیز برای برداشت محصول کشاورزی وجود داشته است و این‌ گونه قربانی کردن در آمریکای جنوبی و آمریکای شمالی انجام می ‌شد. حتی آثاری از اجرای این رسم در چند منطقه در آفریقا، برخی جزایر اقیانوس آرام و برخی مناطق هندوستان هم دیده می‌شود. در گذر زمان، رسم قربانی کردن از انسان به حیوان تغییر شکل داده است.

مشاور مدیر كل میراث فرهنگی خوزستان توضیح داد: بر اساس کتاب «رساله در تاریخ ادیان» احتمالا همه این مراسم از چند مرکز مصر، سوریه و بین‌ النهرین در بخش عظیمی از جهان گسترش یافته است و بسیاری از اقوام فقط بخشی از داستان اصلی را گرفته‌ اند.