چند سالی است که وزارت آموزش و پرورش و سازمان حفاظت محیط‌زیست همکاری‌هایی در زمینه محیط زیست دارند. طبق تفاهم‌نامه منعقد شده، آموزش نکات محیط زیستی به دانش‌آموزان در دستور کار قرار گرفت. در ابتدای این همکاری طرح ”دانش‌آموزان محیط یار” مطرح شد؛ دانش‌آموزانی که بعد از آموزش در کنار این سازمان وظیفه مراقبت از محیط زیست را خواهند داشت.

حال سازمان حفاظت از محیط زیست به دنبال توسعه همکاری خود با آموزش و پرورش است. به همین جهت از سال جاری مسوولان سازمان حفاظت از محیط زیست از راه‌اندازی مدارس "جم" یا مدارس جامع محیط زیست خبر می‌دهند. خبری که در ابتدا برای بسیاری از مسوولان و شهروندان مبهم به نظر می‌رسید.

"مدارس جامع محیط زیست، مدارسی هستند که در آن‌ها استانداردهای زیست محیطی به خوبی رعایت شده است". این خلاصه تعریف مطرح شده از سوی مسوولان آموزش و پرورش و حفاظت محیط زیست در مورد مدارس جامع محیط زیست است.

وضعیت محیط زیست در کشور و به ویژه خوزستان رضایت‌بخش نیست. از خشک شدن تالاب‌ها و رودخانه و ورود فاضلاب‌های صنعتی و شهری به آن‌ها تا تخریب و سوزاندن جنگل‌های بلوط و خشک شدن زمین‌های کشاورزی؛ همه حاکی از حال و روز نامساعد محیط زیست است.

بروز پدیده‌های جوی همانند گرد و خاک، محیط زیست را به یکی از دغدغه‌های مردم تبدیل کرده و نقش محیط زیست در داشتن یک زندگی با آرامش بیش از هر وقت مورد تاکید قرار داده است.

نقش آموزش و پرورش در محیط زیست، نقش بی‌بدیلی است و عاملی که می‌تواند گفته "پیشگیری بهتر از درمان است" را محقق کند. این مدرسه است که می‌تواند یک دانش‌آموز، یک شهروند، یک شهردار، یک فرماندار و یک رییس جمهور با تفکر حفظ محیط زیست تربیت کند. قطعا مدرسه و دانش‌آموزان می‌توانند سازمان حفاظت محیط زیست را در حفظ سرمایه‌های طبیعی کشور یاری کنند.

طرح محیط یار یک سرمایه‌گذاری در محیط زیست است

احمدرضا لاهیجان‌زاده، مدیرکل حفاظت محیط‌ زیست خوزستان معتقد است که ظرفیتی که در آموزش و پرورش وجود دارد، برای بسیاری از دولتمردان و قانون‌گذاران ناشناخته است.

وی با بیان این‌که اداره‌کل حفاظت محیط زیست خوزستان ظرفیت آموزش و پرورش در ارتقای فرهنگ زیست محیطی را لمس کرده است، گفت: تاکنون در استان خوزستان حدود 100 هزار دانش‌آموز مستقیم و چهره به چهره نکات حفاظت از محیط زیست را آموزش دیده‌اند که تعداد زیادی از آن‌ها به عنوان محیط یار انتخاب و همیاران ما در حوزه محیط زیست شده‌اند.

لاهیجان‌زاده تجربه دانش‌آموزان محیط‌یار را بسیار تاثیرگذار دانست و در این‌باره بیان‌کرد: این طرح را یک سرمایه‌گذاری در محیط زیست می‌دانیم. این دانش‌آموزان علاوه بر آن که خود محیط زیستی شدند، به سفیران محیط زیست در جامعه تبدیل شدند. به دانش‌آموزان محیط یار لباس ویژه و برگه اخطاریه نیز داده می‌شود.

مدیرکل اداره حفاظت محیط زیست خوزستان ادامه‌داد: در استان یک جامعه یک ملیونی در آموزش و پرورش داریم. یعنی با یک ملیون نفر به طور مستقیم می‌توان در ارتباط بود. این ظرفیت بسیار بزرگی است که اگر تمام دستگاه‌ها در بخش فرهنگ‌سازی از این ظرفیت به درستی استفاده کنند، آینده روشنی خواهیم داشت.

لاهیجان‌زاده در مورد اقدامات انجام شده در حوزه آموزش و پرورش عنوان‌کرد: استان خوزستان در سال 93 رتبه نخست طرح محیط یار را در کشور کسب کرد. همچنین در کتب پیش‌دبستانی، دروس محیط زیست به صورت کامل و جامع وارد کردیم که 30 هزار نسخه چاپ و بین نوآموزان توزیع شده است.

"جم"؛ مدارس جامع محیط زیست

محسن خیراللهی، مسوول آموزش همگانی محیط زیست خوزستان با بیان این‌که از مهرماه سال جاری مدارس جامع محیط زیست در کشور راه‌اندازی می‌شوند، درباره این مدارس توضیح‌داد: در این مدارس دانش‌آموزان، پرسنل و اولیا باید آموزش‌های محیط زیستی را فرا بگیرند. همچنین ساختار این مدارس باید ساختار محیط زیستی باشد. در آن‌ها نیز مصرف انرژی مدیریت شده است، یعنی میزان مصرف آب و برق نسبت به سال‌گذشته باید کنترل و کاهش داشته باشد. همچنین بیش از 20 درصد مساحت آن‌ها فضای سبز باشد.

وی با بیان این مطلب که آنچه که در سطح کشور با عنوان مدارس جامع محیط زیست بخش‌نامه‌ شده، براساس تجربیات استان خوزستان در زمینه آموزش محیط زیست بوده است، افزود: در خوزستان بیش از سایر استان‌ها دانش‌آموزان، معلمان و اولیا را آموزش دادیم و این کار پایه‌ای و اساس طرح مدارس جامع محیط زیست است. بعد از تجربه ما این طرح مطرح و ساختار محیط زیستی مدارس به آن اضافه شد.

مدارس خوزستان مشکلات خود را دارند

رییس اداره برنامه‌ریزی اداره‌کل حفاظت محیط زیست خوزستان با اشاره به این‌که مدارس جامع محیط زیست طبق بخش‌نامه باید دارای شرایط و شاخص‌های ویژه باشند، اظهارکرد: مطابق بخش‌نامه، مدارس جامع محیط زیست از لحاظ ساختاری باید دیوارهای عایق‌بندی شده، شیشه‌های دو جداره و در کل ساختار متناسب با محیط زیست داشته باشند. این موارد هزینه بسیاری می‌خواهد و در یکی، دو سال انجام نمی‌شود.

وی ادامه‌داد: اکنون مدرسه‌ای که مطابق بخش‌نامه، مدارس جامع محیط زیست باشد در استان نداریم. وقتی در مدارس ابزار و امکانات وجود ندارد، چگونه می‌توان این طرح را مطابق با شاخص‌های بخش‌نامه‌ای اجرا کرد؟! مدارس خوزستان مشکلات خود را دارند و حتی در هزینه‌های آب و برق یا ماژیک خود می‌مانند و نمی‌توان از آن‌ها خواست که یک‌باره در ساختار مدارس اصلاح اساسی برای رعایت شاخص‌های محیط زیست ایجاد کنند.

مسوول آموزش همگانی محیط زیست خوزستان یادآور شد: ما اکنون با طرح مدارس جامع محیط زیست به نتیجه نمی‌رسیم، بلکه زمانی ثمره این طرح قابل مشاهده است که مدرسه‌ساز را وادار کنیم که ساختمان مدرسه را مطابق با ساختارهای محیط زیستی احداث کند. اکنون باید با همکاری آموزش و پرورش، این مجموعه را به سمت ایجاد مدارس محیط زیستی سوق دهیم. در ابتدای کار می‌توان در مدارس شیشه‌های دوجداره نصب کرد و یا مصرف انرژی مدیریت و به فضای سبز توجه شود.

خیراللهی با تاکید بر این‌که خوزستان در آموزش محیط زیست در کشور، استان برتر است، بیان‌کرد: در استان حتی در مناطق عشایری برنامه‌های آموزش محیط زیستی و طرح دانش‌آموزان محیط یار را اجرا کردیم.

وی در مورد آموزش‌هایی که محیط زیست به دانش‌آموزان ارایه می‌کند، گفت: ارزش منابع طبیعی، نقش انسان در طبیعت، ارزش هوای پاک، حمایت از حیوانات و معرفی حیوانات در حال انقراض و روش‌های جلوگیری از تخریب محیط زیست به دانش‌آموزان آموزش داده می‌شود. این آموزش‌ها از طریق مربیان خاص که فارغ‌التحصیل رشته‌های محیط زیست یا معلمانی که دوره آموزش محیط زیستی را طی کرده‌اند ارایه می‌شود.

مسوول آموزش همگانی محیط زیست خوزستان با اشاره به این‌که آموزش محیط زیست دیر شروع شده است، تصریح‌کرد: اگر این آموزش‌ها 20 سال پیش شروع می‌شد اکنون وضعیت محیط زیست بهتری داشتیم.

خیراللهی با بیان این‌که اعتباری در زمینه آموزش محیط زیست وجود ندارد، عنوان کرد: تمام فعالیت‌ها و اقدامات به اعتبارات بستگی دارد. اگر اعتبارات تامین نشود، اجرا هم نمی‌شود. باید از سازمان برنامه و بودجه استان پرسید که در این 5 سال چه میزان اعتباری به آموزش محیط زیست اختصاص داده شده است.

ترغیبت مدارس به رعایت معیارهای محیط زیستی

همچنین محمود معزی، معاون سلامت اداره کل آموزش و پرورش خوزستان درباره مدارس جامع محیط زیست می‌گوید: آموزش‌هاي عادي که در اين مدارس داده می‌شود، مانند دیگر مدارس است و هيچ تفاوتي در آيين‌نامه‌ها و برنامه‌هاي درسي وجود ندارد اما معيارهاي محیط زیستی مدنظر، در آن‌ها رعايت شده است. اين طرح اقدامي است تا مدارس ترغيب شوند كه معيارهاي محيط زيستي را رعايت كنند.

وی ادامه‌داد: در مبناي تفاهم‌نامه وزارت آموزش و پرورش و سازمان حفاظت محیط زیست قرار است چندين برنامه مختلف به صورت مشترك اجرا شود که از جمله این برنامه‌ها ارائه آموزش‌های محيط زيست به دانش آموزان، اولیا و معلمان است. برنامه‌هاي آموزش زيست محيطي از ابتداي سال تحصيلي‌جاری در مدارس استان در حال اجرا است اما لازم است اقدامات انجام شده سنجيده ‌شود تا مدارس جامع محیط زیست براساس شاخص‌هاي مدنظر انتخاب شوند.

معزی با بیان این‌که در محدوده‌اي هستيم كه دستورالعمل مدارس جامع محیط زیست بايد به مدارس ابلاغ شود، تصریح‌کرد: تابستان فرصتي است تا با همكاري اداره‌كل حفاظت محيط زيست تمام موارد به دستورالعمل تبديل و به مدارس سطح استان ابلاغ شود و در مهرماه مدارس جامع محيط زيستي انتخاب می‌شوند.

معاون سلامت اداره‌کل آموزش و پرورش خوزستان تصریح‌کرد: اعتقاد داريم مدارسی که انتخاب می‌شوند باید شاخص‌هاي لازم را به صورت عملياتي داشته باشند و به همين جهت تلاش مي‌كنيم گستردگي را كمتر و بيشتر به كيفيت توجه کنیم.

معزی در مورد نقش آموزش و پرورش در مدارس جامع محیط زیست عنوان‌کرد: آنچه كه در آموزش و پرورش قرار است انجام شود، آموزش است. ما بايد دانش‌آموزان را طوري آموزش دهيم كه براي حفظ محيط زيست تلاش كنند.

وی با بیان این‌که روند عمرانی طرح مدارس محیط زیست در مدارس خوزستان کُند است، گفت: در طرح مدارس جامع محیط زیست بحث آموزش در مرحله نخست قرار دارد و در مرحله دوم طرح، كارهاي عمراني باید مورد توجه قرار گیرد. در كارهاي عمراني مشكل اعتبارات داريم و به اين جهت ممكن است نقطه مطلوب مورد نظر طرح محقق نشود. البته در خوزستان با وجود کُند بودن روند بخش عمراني طرح مدارس محيط زيست، در بخش آموزش از تمام كشور جلو هستيم.

جامعه‌ای که تمام اعضای آن تفکر زیست محیطی دارند

معاون سلامت اداره کل آموزش و پرورش خوزستان عنوان‌کرد: جامعه بعد از اجراي طرح هميار پليس، به اين نتيجه رسيد كه براي فرهنگ‌سازي و ايجاد يك فرهنگ در جامعه، آموزش و پرورش بهترين و مناسبت‌ترين مكان است. اکنون دستگاه‌هاي بسياري برای پيشبرد اهداف خود به سراغ آموزش و پرورش می‌آیند و از پتانسيل آن استفاده می‌كنند.

وی خاطرنشان‌کرد: استفاده از اين ظرفيت با دو هدف كوتاه‌مدت و بلندمدت است. اهداف كوتاه‌مدت بهبود وضعيت فعلي محیط زیست است و اهداف بلندمدت، ايجاد جامعه‌اي از دانش‌آموزان فعلي است كه تمام اعضاي آن تفكر محيط زيستي داشته باشند.

معاون سلامت اداره کل آموزش و پرورش خوزستان به اقدامات انجام شده در حوزه محیط زیست اشاره و بیان کرد: مسوولان سازمان حفاظت از محيط زيست كشور متوجه شده‌اند كه آموزش‌هاي محيط زيستي در استان از سطح كيفي و كمي بالاتري برخوردار هستند و به همين جهت تصميم گرفته شد كه اين آموزش را در سطح كشور توسعه دهند.

معزی یادآور شد: طرح كاشت يك ميليون نهال در مدارس استان همزمان با روز هواي پاك آغاز شده است. همچنین طرح شناسايي مدارسي كه توان افزايش فضاي سبز را دارند نیز شروع شده است و از سوی دیگر مدارسی که این توان را ندارند، تلاش شده با راهكارهايی، در اين مدارس هم فضاي سبز ايجاد كرد. حتی فضای بيرون مدرسه نيز در اين طرح مدنظر است.

وی در مورد آموزش‌های محیط زیستی در مدارس اظهارکرد: اين نوع آموزش‌ها به دليل ملموس بودن، فراگير هستند و زماني كه از آب، درخت، هوا و ... برای دانش‌آموز گفته می‌شود، این‌ها در ذهن دانش‌آموز بسیار ملموس و فراگيرتر می‌شود. دانش‌آموزان روش‌هاي مقابله با پدیده‌های مخرب محیط زیست را ياد مي‌گيرند و در آينده تلاش مي‌كنند از بروز آن جلوگيري كنند.

طبق تقویم جهانی 15 تا 21 خرداد هفته محیط زیست نام‌گذاری شده است. اگر این هفته بهانه‌ای برای اطلاع از وضعیت محیط زیست خوزستان باشد، کافی است به آسمان و آب و زمین نگاه کرد تا رودهایی که روزی آوازه جهانی داشته‌اند را در آستانه خشکی و پر از جزیره‌های نوظهور و آسمانی آلوده به ریزگرد یا دود کارخانه‌ها دید.

قطعا خوزستان چه در قالب مدارس جامع محیط زیست یا غیر از آن به آموزش‌های زیست محیطی، شهروندان و مدیران دوستدار محیط زیست، شیشه‌های دوجداره و سایر امکانات دیگر در قبال ریزگردها و شرایط سخت محیط زیستی نیاز دارد.

خوزستان که مسوولان آن می‌گویند، تجربه این استان در آموزش‌های محیط زیستی بود که مدارس جامع محیط زیست را در کشور مطرح کرد، ممکن است به دلیل ساختار مدارس و نبود امکانات، سهم بسیار اندکی از مدارس جامع محیط زیست را داشته باشد و حتی اگر مدارسی تحت این عنوان انتخاب شوند، نتوانند تمام و کمال وظایف خود را در قبال حفظ محیط زیست ادا کنند.

شاید با این وضعیت اسف‌بار محیط زیست، نیاز خوزستان به مدارس جامع محیط زیست را بیشتر از هر جای دیگر نشان دهد تا کمی وضعیت آن را بهبود دهند؛ اما گویا مدارس خسته و کهنه خوزستان که شرایط آن‌ها را همه می‌دانند، نمی‌توانند آن گونه که باید به محیط زیست کمک کنند.

با این همه اگر سال‌ها پیش از این به فکر محیط زیست بودیم و مدرسه ما متناسب محیط زیست ساخته می‌شد و مشق ما محیط زیست بود، امروز وضع این چنین نبود!.