مقام معظم رهبری در یکی از دیدارهایشان فرموده اند « بارها گفته ام که هر پیامی، هر دعوتی، هر انقلابی، هر تمدنی و هر فرهنگی تا در قالب هنر ریخته نشود، شانس نفوذ و گسترش ندارد و ماندگار نخواهد بود و فرقی هم بین پیام های حق وباطل نیست.» این سخن معظم له دارای نکات مهمی است که باید به آن توجه شود.

برخی این گونه تصور می کنند که چون انقلاب اسلامی ماهیتش اسلامی است، الزاما ماندگار خواهد شد و نیازی به استفاده از ابزارها و قالب های مختلف نیست، اما این چنین نیست، هر پیامی چنان چه حق هم باشد، اگر روی به هنر نیاورد، ممکن است شانس ماندگاری خود را از دست بدهد و این نکته مهمی است که در کلام رهبر معظم انقلاب به آن اشاره شده است.

شاخصه های هنر انقلاب اسلامی را با نگاه به آثار امثال شهید آوینی خواهیم یافت. شهید آوینی شخصیتی عمیق و دقیق در بحث هنر اسلامی بود که با وجود گذشت سال ها از شهادت وی هنوز آن چنان که شایسته است به آثار این سید اهل قلم توجه نشده است.

اما باید گفت اولین مؤلفه ی هنر انقلاب اسلامی این است که با همین قید اسلامی، همه جریان های غیر توحیدی و محتواهای غیر اسلامی از دایره این هنر خارج خواهد شد.

دو بحث در هنر وجود دارد، یکی ساحت قالب که همان محتوا و ماده هنر است و دیگری ساختار و صورت آن می باشد.

برای قرار گرفتن در مجموعه هنر اسلامی، محتوایی که  در تضاد با اسلام است یا حتی بی ارتباط با آن است از دایره این محدوده خارج می شود و حتی آن چه که ظاهرا اسلامی است اما تعبیری نادرست از اسلام نیز ارائه می دهد از دایره تعریف ما خارج است.

هنر اسلامی را می توان نقطه مقابل هنر غربی قلمداد کرد که این مسأله به خوبی در آثار شهید آوینی مشهود است؛ چرا که هنر غربی، طبق مبانی امانیستی صرفا بر مدار انسان و خواسته های او می چرخد.

هنر اسلامی بر مدار جریان توحیدی می چرخد و حتی آن جا که انسانی در آن تکریم می شود و یا محور قرار می گیرد این انسان از جنبه توحیدی و در مدار توحید بودن محور قرار می گیرد.

مثلا در شعر، آن هنگام که اهل بیت(س) یا بزرگانی همچون امام راحل یا شهدا را محور اشعار قرار می دهیم و به شخصیت آنان می پردازیم این پرداخت از جنبه توحیدی و انقلابی بودن این شخصیت ها صورت می گیرد نه از جنبه ی شخصی که این نگاه توحیدی به عالم کانون اختلاف هنر اسلامی و هنر غربی است.

هنرمند نمی تواند چیزی را که خلاف باطن و ماهیت خود است را به خوبی ظهور دهد، نمی گوییم نمی شود مطرح کند اما هنرمند اثری را می تواند ماندگار و تأثیرگذار خلق کند که از دل و جان او برخاسته باشد نه صرفا از زبانش.

علامه طباطبایی(ره) در تفسیر شریف المیزان مطلبی دارند به این مضمون که «همزمان که ما مطلبی را برای مخاطب بیان می کنیم، جان ما نیز از لحاظ وجودی با مخاطب ارتباط برقرار می کند و اگر مطالبی که بر زبان می آوریم با مطلبی که در دل و جان ما است همراه نباشد، آن اثر گذاری صرفا ذهنی است و تأثیری را که باید بر دل و جان مخاطب بگذارد، نخواهد گذاشت، اما اگر مطلبی که نقل می کنیم را از دل و جان پذیرفته باشیم، جان ما نیز با جان مخاطب ارتباط برقرار می کند و مطلب را تایید و تبلیغ می کند.

بر همین مبنا هنرمند انقلاب اسلامی نیز باید ابتدا دغدغه انقلاب اسلامی و ارزش های دینی را داشته باشد و مبانی و اصول توحیدی انقلاب را حقیقتا باور داشته باشد و  آن محتوا جدا از دل و جان او نباشد و اگر چنین شد می تواند تأثیر گذار باشد.

آثاری ماندگار و تأثیرگذار می شوند که نمود و ظهوری از داشته های درونی هنرمند باشد نه غیر آن و یا حتی مقابل آن، پس ابتدا جریان توحیدی انقلاب اسلامی که به رهبری امام خمینی آغاز و با هدایت رهبری ادامه پیدا کرد، ابتدا در ذهن و وجود هنرمند و زندگی او حاکم شود و سپس اقدام به تولید آثار هنری انقلابی کند تا این اثر هم تاثیر گذار باشد و هم ماندگار البته در کنار این باید ساختارهای هنری نیز به خوبی رعایت شود و به بهترین شکل به کار گرفته شود.

از قدیم الایام حوزه علمیه و روحانیت با هنر به ویژه ادبیات پیوند داشته و اگر مروری به زندگی بزرگان حوزه از جمله امام خمینی(ره)، رهبری، علامه طباطبایی و بسیاری دیگر از بزرگان داشته باشیم می بینیم که تا چه میزان این بزرگان به هنر اهتمام دارند.

در برهه کنونی نیز در حوزه علمیه و روحانیت جریان ادبیات و هنر جاری و ساری است و این مسئله مسؤولیت سنگینی بر دوش مسؤولان و بزرگان حوزه قرار داده است.

از این مسأله نیز نباید به سادگی گذشت، چرا که شعر و ادبیات به واسطه ی لطافتی که دارد و با عرفان و مضامین دینی عجیبن بوده به همین جهت  بالفعل کردن این استعداد تمهیدات و شرایطی را می طلبد که حوزه باید بستر آن را فراهم کند.

در قم انجمن شعر طلاب وجود دارد و در مدارس مختلف جلسه تشکیل می دهد و برنامه های خوبی هم دارند و کشف استعداد و پرداختن به آموزش و نقد ادبی در آنها صورت می گیرد. بسیاری از طلبه ها ذوق و استعداد خوبی دارند و باید به کشف این استعداد ها در حوزه کمک کرد. 

باید بتوان جریان هنر انقلاب اسلامی که در حوزه وجود دارد را پرنگ تر کرد و به جریانی مستمر و بالنده تر تبدیل کرد تا بتواند به حرکت خود با شتاب بیشتر ادامه دهد.

امروزه به برکت انقلاب اسلامی و جریان های وسیعی که در حال رخ دادن در سراسر جهان است و شهدایی که در عرصه های گوناگون از جمله شهدای علمی تقدیم انقلاب می شود می بینیم که با حجم گسترده ای از سوژه و مضمون های ناب مواجه هستیم و می توان گفت در برابر دریایی قرار داریم که اعماق آن پر از گوهر ناب است؛ از این رو باید به فکر تربیت غواص خوب باشیم.

هنرمند ابتدا باید نگاه هنری به دست آورد و تفاوت هنرمند و دیگر افراد نیز در «آن گونه که می بیند» است نه در «آنچه که می بیند» و هنرمند باید از زاویه و پنجره هنر به مسائل نگاه کند آن گاه خواهد دید که سوژه و مضمون تا چه مقدار زیاد است.

به قول صائب تبریزی:

یک عمر می توان سخن از زلف یار گفت **** در بند آن مباش که مضمون نمانده است

هنرمند باید با تلاش و در معرض نقد قرار گرفتن بتواند آن چه را که کشف می کند را خوب پرداخت کند و این جزو نکاتی است که در دیدارهای حضرت آقا باهنرمندان مکرر از ایشان نیز شنیده ایم.

وظیفه دیگر این است که هنرمند باید آن قدر تمرین و تکرار انجام دهد تا بتواند مضمون هایی را که یافت می کند را به خوبی و به بهترین شکل ارائه دهد تا مورد استقبال قرار گیرد و در جان مخاطب اثر گذارد.

اگر قرار باشد هنر در شأن انقلاب اسلامی عرضه بکنیم باید مضمون های ناب را کشف کنیم و به قدری خوب پرداخت کنیم که اثری هنری و ماندگار خلق شود.

مرجع/ شهیدپویا