معاون فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با بیان اینکه تجربه تاریخی ایران در زمینه نظام آموزش عالی گره‌گشا است، گفت: میراث تاریخی و تمدنی ما قابلیت بازاحیا دارد و در محیط‌های مختلف به ویژه در دانشگاه قابل استفاده است.
دکتر عبدالحسین کلانتری در چهارمین کنگره بین‌المللی جندی شاپور که امروز (۱۵ اسفندماه) به میزبانی دانشگاه صنعتی جندی شاپور دزفول برگزار شد، اظهار کرد: چنین محافلی نه تنها به تدریج تصویری روشن از گذشته و میراث تمدنی ما را مشخص می‌کنند که چه داشته‌هایی داشته‌ایم، بلکه می‌تواند تصویری دقیق از اکنون و آینده ما نیز ارایه دهند. چنین محافلی قطعا باید فراتر از کنکاش گذشته و با نگاه به اکنون و آینده باشد تا بتواند پربارتر باشد و گره‌ای از کار کشور باز کند. چنین محافلی، ادبیات مطالعات نهاد علم و دانشگاه را که در کشور ما تازه جوانه گرفته و رشد کرده است را تقویت و پربار می‌کند.
وی افزود: این حوزه مطالعاتی در یک بخش خود به مطالعات تطبیقی حوزه دانشگاه و دانشگاه‌پژوهی می‌پردازد و نهادهای علمی و دانشگاهی را در اقصی نقاط کشور و جهان مقایسه می‌کند. این مقایسه، طبیعتاً راهکارهای برون‌رفت از بسیاری از مسایل نظام آموزشی را پیدا می‌کند.
معاون فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم تحقیقات و فناوری گفت: بخش مهم و اصیل مطالعات دانشگاه، مطالعات تاریخی نهاد علم و دانشگاه است و به نظر می‌رسد این بخش در ایران بسیار بسیار ضعیف است و کمتر به آن پرداخته شده است. اگر نتایج چنین مطالعات تاریخی و هم‌فکری‌های این محافل منتشر شود، می‌توان به سیاست‌گذاری و مدیریت آموزشی کشور، عمق نظری و تاریخی مناسب‌تری بخشید.
وی بیان کرد: در پرتو مطالعات تاریخی نهاد علم، باید به سوالات اساسی که پاسخ به آن‌ها امروز را روشن می‌کند، پرداخت.مناسبات نهاد دانشگاه و نهاد علم به معنای عام، در آن تاریخ با نهادهای مستقر در جامعه مانند نهادهای قدرت، سیاست، اقتصاد، مذهب و خانواده چه بوده است؟ این سوالات مهم روی میز نهاد آموزش عالی کشور است.
کلانتری ادامه داد: در حوزه اقتصاد، نظام تامین مالی دانشگاه‌ها هنوز محل مناقشه است و گاهی متکی به بودجه دولتی، گاهی به وقف، گاهی به اندیشه‌های اقتصادی دانشگاه و گاهی متکی به خوددرآمدی دانشگاه‌ها است. متاسفانه بخش عظیمی از این‌ها مبتنی بر تجارب جدید غرب است که اساسا مبتنی بر منطق دایم‌التزاید انباشت سرمایه سرمایه‌داران است.
وی عنوان کرد: هر پاسخی که بی‌توجه به این پیشینه تاریخی باشد، قطعا ابتر است. مناسبات نهاد دانشگاه و قدرت و حکومت، پرسش اساسی است؛ اینکه آیا نهاد دانشگاه کاملا ذیل قدرت تعریف می‌شود و یا در مقابل آن و یا همکار قدرت است. قطعا تجربه تاریخی ایران در این زمینه، گره‌گشا است و تجارب تاریخی باید روی میز قرار داده شوند.
معاون فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با اشاره به تجاری تاریخی نهاد دانشگاه در ایران گفت: در ارتباط با نحوه تعامل نهاد دانشگاه با بازیگرانش اعم از استاد و دانشجو و... تجربه‌ای وجود داشته است. نظامی برای این مناسبات وجود داشته که یکی از آن‌ها نظام استادشاگردی بوده است. با پیگیری‌های آموزش عالی، نظام استاد و شاگردی در حوزه هنر احیا شده است و این کمک بزرگی می‌کند تا بسیاری از دستاوردهای حوزه هنر و صنایع دستی و میراثی از این طریق به افراد دیگر منتقل شود. به ویژه در حوزه‌هایی که اساتید آن در قامت یک دانشگاه هستند، این نظام استاد و شادگردی باید بازخوانی شود.
وی افزود: باید دید درون‌دادها و برون‌دادهای دانشگاه چه بوده است؟ این باید به صورت دقیق دیده شود. یک سوال مهم و اساسی این است که امکان معرفتی و امکان وضعیتی حدوث نهادی مثل دانشگاه چه بوده است؟ از این نباید به سرعت عبور کرد. شکل‌گیری یک نهاد علمی به سادگی امکان‌پذیر نیست و انبوهی از تجارب تاریخی باید انباشت و صورت‌گیری شود و ارتقا پیدا کند تا تبدیل به یک نظام نظری قابل اتکا شود و در مرحله بعد، تبدیل نظام نظری به نهادسازی امری بسیار دشوار است. این در تاریخ ایران شکل گرفته است؛ زمانی که بسیاری از کشورها امکان چنین صورت‌بندی را نداشتند، چه برسد به نهادسازی.
کلانتری گفت: عمده نهادسازی‌ها در دوره تاریخی جدید در گسست از گذشته شکل گرفته و سامان نهادی ما، که بی‌سامانی است، نسبتی به گذشته تاریخی ما ندارد. در حوزه آموزش عالی به صورت خاص در دانشگاه، این برای ما آشکار است. دانشگاه، نهادی شبه‌مدرن و وارداتی بوده است که نسبتی با گذشته تاریخی ما نداشته و به تعبیری، میهمان ناخوانده از دیار مدرنیته بوده و خود را چنین در آموزش متجلی کرده است.
وی بیان کرد: پرسش این است که نسبت این نهاد با گذشته تاریخی ما چیست؟ گذشته تاریخی ما که یکی از آن‌ها گََندی‌شاپور است، چگونه منعکس شده است؟ آیا اساساً در نهاد دانشگاه جایی دارد؟ اساس عناصر گذشته در این نظام دانشگاهی دیده شده است؟ باید بُن را واکاوی کنیم. بر این اساس باید در سیاست‌های دانشگاهی بازنگری کنیم البته این به معنای تقدیس گذشته نیست و به معنای نادیده گرفتن تجارب گذشته نیز نیست بلکه به معنای توجه به گذشته تاریخی است.
معاون فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری گفت: توجه به گذشته، عنصر مهمی است و در خود غرب، نقد سنت بر مبنای توجه به گذشته انجام شده است. در رادیکال‌ترین تعبیر، نهاد دانشگاه بر خاک‌روبه‌های سنت بنا نهاده شده است و ابتدا نقد و توجه به سنت داشتند و تاکنون نیز متأخرین در نظربندی جدید خود دوباره به متون کهن تاریخی ارجاع می‌دهند زیرا اساسا نوآوری بدون توجه به تجارب و میراث تاریخی، امکان‌پذیر نیست بلکه نوآوری در گرو توجه به این میراث، مهم است. واقعیت این است که ما در این خصوص بی‌توجه بودیم؛ نقد نکردیم و بی‌توجهی کردیم و این باید جبران شود.
وی افزود: کماکان میراث تاریخی و تمدنی ما قابلیت بازاحیا دارد و در محیط‌های مختلف به ویژه در دانشگاه قابل استفاده است. میراث روابط استادشاگردی، مناسبات میان مردم و جامعه، مسئولیت دانشگاهی آن زمان نسبت به جامعه؛ آیا توانسته‌ایم این موارد را احیا کنیم؟
کلانتری گفت: اساسا شأن استادی صرفا به فردی که معلومات انتقال می‌دهد خلاصه نمی‌شود بلکه استاد، مسیر زندگی را روشن می کند. معنای استادی بسیار پربار است و این در تاریخ ما تجلی یافته است و امروز نیازمند توجه و واکاوی هستیم. ما هیچ‌گاه نمی‌توانیم بریده‌ای از گذشته خود باشیم و شرط تعالی نیز توجه به میراث تاریخی و نقد منصفانه است.
