تئاتر مادر هنرها و یکی از قدیمی‌ترین هنرها است اما اکنون این مادر در خوزستان سالمند شده و مورد بی‌مهری است و با کم‌توجهی مفرط، پردرد و درمانده در گوشه‌ای رها شده است.
احترام به مادر واجب است و اگر این مادر مادر هنرها باشد احترامش بیش از پیش است چراکه تئاتر علاوه بر بزرگ کردن و پرورش روح، ذهن، خلاقیت، استعداد، قدرت تفکر و اندیشیدن در هنرمند با چشم، گوش و دل مخاطب نیز سر و کار دارد.
روبه‌روی صحنه که می‌نشینی چشم، گوش و دلت را می‌سپاری به گردی که از صحنه بلند می‌شود، به تفکر و اندیشه کارگردان، به صدا و حرکت بازیگران، به خلاقیت و تخیل نویسنده و ظرافت و استعداد دکوراتیو و مجموع این‌ها است که هنری ناب و ارزشمند به نام تئاتر را رقم می‌زند.
درد و آه زمانی از درون‌ات بلند می‌شود که این فضایل و قدرت‌ها در انسان رو به افول بگذارند و آن هم هنگامه‌ای است که تئاتر به خواب برود؛ خوابی عمیق و زمستانی.
زمستان آمد و آتش هنر تئاتر در سراسر کشور فضای شهرها را گرم می‌کند اما تئاتر در خوزستان و به ویژه مرکزش، اهواز، به خواب زمستانی رفته است. همه در تکاپو و هیاهوی جشنواره تئاتر فجر هستند که ویترین تئاتر کشور است اما در اهواز تنها تالار نمایش این شهر ـ تالار آفتاب ـ تعطیل و به روایتی سرگرم خانه تکانی است!
اما به راستی جایگاه تئاتر خوزستان در کشور کجا است؟ یادمان نرفته که یک دهه پیش چه هیاهویی در تئاتر استان بود و چه حسابی روی تئاتر خوزستان باز می‌کردند و چه هیبتی داشت تئاتر استانمان اما اکنون چه بر سر تئاتر آمده که این گونه جان تئاتر در خوزستان نحیف و بی‌رمق است؟
سهم تئاتر خوزستان از تئاتر کشور و به ویژه جشنواره تئاتر فجر چقدر است؟ جالب است بدانید در هیچ کدام از بخش‌های جشنواره اثری و نمایشی از استان خوزستان دیده نمی‌شود. بله درست شنیدید در هیچ بخشی حتی در بخش استانی! علت‌های متفاوتی دارد. عده‌ای می‌گویند مکان و امکانات مناسب برای تمرین و اجرا نداریم، عده‌ای دیگر آموزش ندیدن را علت کار می‌دانند، عده‌ای بی‌انگیزگی هنرمندان تئاتر را دستاویز خود می‌کنند، عده‌ای دیگر بی‌توجهی جشنواره‌ها و بدقولی آنها را بهانه می‌کنند، عده‌ای از بی‌پولی و بی‌بضاعتی در تئاتر فریاد برمی‌آورند و عده‌ای دیگر هم از سو مدیریت گله می‌کنند که مانع از تولید کارهای مناسب و درخور شان استان در این حوزه شده است.
تئاتر هنر زنده‌ای است اما به نظر می‌آید در خوزستان در حال جان کندن است. این‌ها قسمتی و گوشه‌ای از گلایه‌ها و اظهارات هنرمندان تئاتر است اما بعد از شنیدن صحبت‌های تعدادی از اهالی تئاتر قضاوت با شما است که این‌ها دلایل کم‌کاری هستند یا دستاویزی برای کم‌کاری!؟
تئاتر اولويت مسوولان استان نيست
محمد مالی، رییس انجمن هنرهای نمایشی استان خوزستان، در این باره می‌گوید: ابتدا بايد بگويم كه به شخصه منتقد نهضت جشنواره هستم. به اين معنا كه بدون توجه به قابليت‌هاي سخت‌افزاري، فني و ظرفيت اقتصاد هنر در استان هر سال جشنواره‌هايي با صرف هزينه‌هاي فراواني كه بايد به بخش توليد و گردش چرخه هنر اصيل تئاتر اختصاص داده شود، در اقصي نقاط استان برگزار مي‌شود كه به نظر من بايد اداره ارشاد و جامعه هنري استان يک بار با شجاعت نسبت به تجميع و حذف جشنواره‌هاي موازي اقدام کند.
وی افزود: نكته بعدي خطري است كه در صورت غلبه نگاه جشنواره‌اي جريان مستقل توليدات هنري و تئاتري را به جاي اينكه متوجه ذايقه مخاطب سازد متكي به سليقه جشنواره‌ها سامان مي‌دهد كه در بلند مدت به تهي شدن ساختار توليدات و آثار تئاتري از محتواي غني مردم محور خواهد انجاميد. پس به هيچ وجه به اعتقاد بنده نمي‌توانيم حضور يا عدم حضور در جشنواره‌ها را محک و معيار مناسبي براي تعيين ارزش گرايش‌ها و توليدات هنري بدانيم چراكه خروجي جشنواره‌ها نهايتا بر مبناي سليقه داوران سنجيده خواهد شد.
مالی اظهار کرد: نكته بعدي اين است كه آن چه از دست انجمن برمي‌آمد به خوبي و در حد بضاعت صورت گرفت. يعني فرآيند صدور فراخوان، بازبيني آثار، برگزاري و داوري جشنواره بيست و هفتم استاني تئاتر صحنه‌اي كه از گذشته مقدمه جشنواره فجر بوده است با همكاري همه بزرگان تئاتر در موعد تعيين شده مقرر انجام شد. متاسفانه بايد گفت توليدات ارايه شده در جشنواره بيست و هفتم علي رغم رشد كمي از برخي كاستي‌هاي كيفي رنج مي‌برد كه ضعف كيفي آثار حتما در گزينش نهايي آنها به جشنواره فجر موثر بوده است.
رییس انجمن هنرهای نمایشی استان خوزستان ادامه داد: جشنواره استاني امسال با شعار تئاتر براي همه و تاكيد بر اجراي عمومي آثار جشنواره برگزار شد كه شور و اشتياق خوبي در سراسر استان ايجادكرد. اين ابتكار فرصت خوبي براي بازديد و آماده‌سازي سالن‌هاي تئاتر شهرستاني فراهم آورد. شوربختانه بايد بگويم تئاتر استان از نبود سالن‌هاي استاندارد با حداقل امكانات لازم رنج مي‌برد. مثلا سالن‌هاي تئاتر ما در انديمشک، شوشتر، بهبهان و آبادان كه از قطب‌هاي تئاتر استان محسوب مي‌شوند فاقد امكانات لازم هستند. پس نبود سالن‌هاي آماده قطعا بر كيفيت آثار توليدي تاثير مي‌گذارد.
او بیان کرد: اهواز هم به عنوان مركز استان كه بيشترين جمعيت علاقه‌مند به تئاتر را در خود جاي داده است، محروم‌ترين نقطه استان به جهت دارا بودن امكانات سخت‌افزاري تئاتر است. تالار پير آفتاب و پلاتوهاي آن نيازمند تعميرات اساسي هستند و با همه تلاش‌هايي كه براي مهار وضعيت بحراني تالار آفتاب صورت گرفت هنوز هم اين تالار در شان هنرمندان اهوازي نيست و يكي از دغدغه‌هاي انجمن استان در چند ماه گذشته پيدا كردن محل تمرين يا كمک براي تبليغات و فراهم آوردن نور و صدا براي آثار آماده اجراي عمومي بوده است. حال چگونه انتظار داريم تئاتر استان در اهواز ببالد و به موفقيت برسد؟ همين كه تئاتر اهواز به همت پيشكسوتان و هنرمندان جوان نفس مي‌كشد به نظر من جاي خوشحالي دارد.
وی با اشاره به این که نكته بعدي نبود اعتبار و بودجه مشخص براي تئاتر استان است اظهار کرد: امسال از سوي وزارت ارشاد سال تئاتر لقب گرفت. شفاف و صريح بگويم در اسفند سال گذشته تا امروز حتي يک ريال براي توسعه تئاتر اختصاص نيافته در حالي كه تاكنون دو جشنواره با هزينه‌هاي گزاف برگزار شده و در حد بضاعتي هم كه داشتيم برخي آثار را با كمک برخي نهادها مورد حمايت قرار داديم اما جايگاه دولت به عنوان متولي اصلي تئاتر پس كجاست؟
مالی گفت: در دوره اخير فعاليت ما در انجمن نمايش استان در نزديک ۳۰ شهر استان دفاتر انجمن نمايش را فعال و راه‌اندازي كرديم. در حال حاضر با همه مشكلات و كمبودها تئاتر در سراسر استان با كمک انجمن‌هاي شهرستاني در حال فعاليت است اما انتظار داریم با توجه به اثرگذاري تئاتر بر ارتقاء فرهنگ عمومي و نقش بسزايي كه در تلطيف فضاي استان بازي مي‌كند و مي‌تواند بزه، مشكلات اجتماعي را كاهش دهد شاهد نگاه جدي و خاص به تئاتر باشيم.
رییس انجمن هنرهای نمایشی استان خوزستان افزود: توليد هر اثر تئاتري در جامعه مصونيت ساز، بصيرت‌افزا و روشنگر است. امروز چه توليد فرهنگي به مانند تئاتر در برابر نفوذ فرهنگي دشمن سد محكم ايجاد مي‌كند و مي تواند زمينه ساز توسعه فرهنگي باشد. پس چرا هم سنگ اهميت و اثرگذاري تئاتر در استان به اين هنر توجه نمي‌شود؟ كه اين يک سوال جدي براي من است.
وی خاطرنشان کرد: در چندين ماه گذشته تقريبا با همه مسوولان سياسي و اقتصادي و مذهبي استان ديدار داشته‌ايم. وضعيت تئاتر استان و ظرفيت‌هاي آن را شرح داده‌ايم. مبتني بر تجارب اين رايزني‌ها بايد بگويم متاسفانه تئاتر اولويت مسوولان استان نيست. ما وظيفه خود را انجام داديم و صدای تئاتر استان را به گوش مسوولان استان رسانديم. با قاطعيت می‌گويم كه همه مسوولان استان از وضعيت تالار آفتاب با خبرند و اگر براي حل مشكلات تئاتر استان قدم عملي برداشته نشود و تنها گفتار درماني شود بايد تاسف خورد.
راهکارهای یک پیشکسوت تئاتر
مسعود جمال‌پور، پیشکسوت تئاتر، نیز در این باره گفت: اوضاع نمایش نه تنها در استان خوزستان بلکه در تمام کشور وضع خوبی ندارد که دلایل زیادی می‌توان برای آن برشمرد. از جمله آنها می‌توان عدم ثبات عمر کاری مدیران و مسؤولانی که متصدی مسؤولیت‌های تئاتر در سطح کشور هستند را نام برد. متاسفانه ضمانتی برای ابقا و ادامه کار مسؤولان نمایش در کشور وجود ندارد.
وی افزود: به دلیل وجود حاکمیت جناحی و وجود ارتباط فردی و اجتماعی در مدیریت‌های بالا آن فرد مسؤول یا خود را باید با چنین اوضاعی سازگار کند و یا اگر بخواهد در مقابل این وضعیت ناامیدکننده و ناهنجار بایستد عمر کاری او بسیار کوتاه خواهد بود چراکه اجازه نمی‌دهند فردی به عنوان مسؤول به صورت مستقل عمل کند و به دور از باندبازی‌ها و دسته‌بندی‌های جناحی عمل کند و به تئاتر، هنر و فعالیت‌های نمایشی بیندیشد.
این پیشکسوت تئاتر ادامه داد: در هیچ دوره‌ای مانند شش ـ هفت سال اخیر این وضعیت نابسامان این قدر پررنگ نبوده است. از تقریبا سه سال قبل از آمدن آقای روحانی، رییس جمهور، این وضعیت به وجود آمده و روز به روز پررنگ‌تر می‌شود. هیچ گاه وضعیت تئاتر در کشور به پریشان حالی این دو ـ سه سال اخیر نبوده است. در کل کشور شاهد بی‌رونقی اوضاع تئاتر و نمایش هستیم. تنها تالار مهم نمایش در سطح کشور سالن تئاتر شهر است که آن هم سال‌ها است به دلیل وضعیت بسیار بد ساختمانی و فرسودگی ساختمان شاهد بیشتر از بین رفتن آن هستیم اما هیچ کدام از مراکز ذی‌ربط نمی‌پذیرند که همیاری و همدلی داشته باشند تا وضعیت تئاتر شهر را سروسامان دهند.
جمال‌پور خاطرنشان کرد: بر هیچ کس پیشینه و سابقه تئاتر خوزستان پوشیده نیست و هیچ کس نمیتواند منکر سابقه و عقبه درخشان تئاتر استان خوزستان در سطح کشور شود اما متاسفانه به دلیل عوامل مختلفی مانند عدم ثبات مدیران و مسؤولان، نداشتن سیاست کاری مدون بلند مدت، عدم تامین بودجه و اعتبارات مالی مورد نیاز، عدم توجه مراکز و سازمان‌های مربوطه مانند وزارت ارشاد، آموزش و پرورش، دانشگاه‌ها، سازمان تبلیغات اسلامی، صدا و سیما و... به تئاتر، عدم تامین اعتبارات مورد نیاز برای تولید، آموزش و تامین و تهیه سالن‌های مورد نیاز باعث شده تا شاهد بی‌رونقی و از هم گسیختگی فعالیت‌های نمایشی هم در سطح کشور و هم در سطح استان باشیم.
وی گفت: در استان خوزستان یکی از مهمترین دلایل وضعیت ناهنجار تئاتر و نمایش کمتر توجه کردن اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان متولی اول فعالیت‌های فرهنگی و هنری به این حوزه است. اداره ارشاد فاقد اعتبار مالی لازم برای توجه و تامین نیازهای انجمن‌های مختلف است و به همین دلیل متاسفانه روزبه‌روز شاهد بیشتر از بین رفتن ساختمان تالار آفتاب هستیم. هر چند که با آمدن آقای حسینی، به عنوان رییس انجمن هنرهای نمایشی اهواز، حرکت‌هایی برای تامین و مرمت مجدد تالار آفتاب شروع شده که امیدواریم به زودی به پایان برسد و با برنامه‌هایی که انجمن نمایش اهواز چه برای آموزش و چه برای تولید دارد بتوان به زودی شاهد رونق مجدد و نشاط مورد نیاز در عرصه فعالیت های نمایشی باشیم.
این پیشکسوت تئاتر بیان کرد: از جمله کارهایی که انجمن هنرهای نمایشی استان خوزستان باید مورد توجه قرار دهد توجه بیشتر به بحث آموزش است. موضوع دیگر توجه به اخلاق و امور معنوی که رشد دهنده جان مایه فعالیت‌های نمایشی می‌تواند باشد است. هنرمند تئاتر اگر فاقد ارزش‌های اخلاقی و انسانی باشد هیچ گاه نخواهد توانست مبلغ تاثیرگذاری در جهت اشاعه ارزش‌ها و آن چه جامعه را از درون بالنده و پویا می کند باشد. شاید تا آخر امسال برنامه‌ای نداشته باشیم اما با توجه به برنامه‌هایی که انجمن هنرهای نمایشی اهواز دارد می‌توان گفت سال آینده شاهد رونق، پویایی و بالندگی هنر نمایش در سطح استان باشیم.
من فریاد واویلتای تئاتر خوزستان را سر دادم!
محمد یاقوت‌پور، کارگردان تئاتر و رییس انجمن هنرهای نمایشی اندیمشک، هم در مورد تئاتر استان معتقد است: سیر صعودی تئاتر خوزستان را در دهه‌های گذشته از نظر کیفی در جشنواره تئاتر فجر طی ادوار گذشته را می‌توان در سه بخش دسته‌بندی و ارزیابی کرد. ابتدا دهه هفتاد، دهه حضور. سپس دهه هشتاد دهه افتخار و در آخر دهه نود دهه شکوفایی باید می‌بود که در ابتدای سال‌های نود نیز پس از سال‌های حضور و تثبیت نام‌های نام آشنای تئاتر خوزستان در محافل و به خصوص در طی سنوات گذشته جشنواره فجر انتظار می‌رفت که امسال سال شکوفایی تئاتر خوزستان در کشور باشد.
وی افزود: از ویژگی‌های منحصر به فرد تئاتر خوزستان می‌توان به باورها و آیین‌های مختلف در بوم‌های گوناگون و رنگ به رنگ استان در دل طوایف و رسوم مختلف این خطه اشاره کرد که برای نگاه ژرف‌اندیش تئاتری‌های کشور همیشه مورد نظر بوده است. همچنین خاطرات و مخاطرات و افتخارآفرینی‌های سال‌های جنگ تحمیلی نیز همیشه مورد نظر هنرمندان این استان در خلق آثارشان بوده که همواره نیز مورد لطف نگاه جشنواره و تماشاگران بیرون استان بوده و در جشنواره فجر نیز همواره این گونه از آثار تئاتری‌های خوزستانی حضوری چشمگیر داشته است.
عضو هیات رییسه انجمن هنرهای نمایشی استان خوزستان ادامه داد: از این منظر و با ذکر این مقدمه می‌توان عدم اقبال تئاتر خوزستان را در دو بخش نگریست. نخست کم‌کاری تئاتری‌های استان در پرداختن به این شاخصه‌های بومی و همچنین افتخارات شاخص دفاع مقدس در سال اخیر و پرداختن به یک سری موضوعات نخ نما شده روشنفکرمابانه و تقلید کورکورانه از راه رفته تحصیل کرده‌های تئاتری مرکز و دوم عدم حضور تئاتری خاک صحنه خورده‌ای بر مسند مدیریت تئاتر استان که شناختی از شاخصه‌های تئاتری استان ندارد و با احترام به ایشان و با سپاس از دوندگی‌های اداری‌شان اما باید گفت وقتی اولویت ایشان در سال 94 فقط برگزاری روز جهانی تئاتر با پز سیاسی گرفتن، لوح دادن و سخنوری کردن در آن روز است و بیش از پنجاه میلیون در یک روز هزینه کردن از پول نداشته تئاتر استان است و در پی آن به تعطیلی کشاندن جشنواره بیست و چند ساله تئاتر استان در شهریور امسال بود که تنها محل تبادل نظر تئاتری استان و دیدن کارهای یک ساله تئاتر استان زیر یک سقف بود. همان روز نیز من فریاد واویلتای تئاتر استان را سر دادم و گفتم که به جای برگزاری روز جهانی و پز سیاسی آن چنانی می‌بایست این پول صرف برگزاری جشنواره تئاتر استانی در شهریور می‌شد.
او با تاکید بر این که به قطع یقین هنر را نمیتواند زیرمجموعه سیاسی‌کاری سیاست‌مداران قرار گیرد ادامه داد: هنر شاید بتواند در همسایگی سیاست قرار گیرد اما به ذیل بردن هنر در ذیل سیاست و انتخاب شخصی غیرتئاتری بر مسند تئاتر استان به قطع جفایی بس جبران‌ناپذیر بر تئاتر استان شد که مقصرش نه فقط او بلکه دوستانی‌اند که به هوای اندک پولی که او قول داده بود تزریق تئاتر خوزستان کند و الحمدالله هم که نیاورد که وامدار او و رفقای سیاسی‌شان نباشیم بودند. باشد که با انتخابات آتی انجمن هنرهای نمایشی استان در بهمن ۹۴ شاهد حضور یک تئاتری بر مسند تئاتر استان باشیم که به قطع قصه در سال ۹۵ جور دیگری رقم خواهد خورد.
بودجه تئاتر خوزستان کجا رفت؟
وحید فقیهی، کارگردان تئاتر، هم در این باره اظهار داشت: تمام هنرمندان شهرستانی به اعتراض چندین نامه نوشتند که چرا 90 درصد کارهای تأیید شده از تهران است. آیا فقط تهرانی‌ها بلدند تئاتر کار کنند؟ هیچ شهرستانی حق ورود به جشنواره فجر را ندارد و همه نمایش‌های شهرستانی در سطح پایینی است؟ چه در بخش مرور، چه در بخش چشم‌انداز و چه در بخش مسابقه همه از تهران هستند. چرا این اتفاق افتاد؟ تمام بچه‌های شهرستانی ناراضی هستند نه تنها خوزستانی‌ها.
وی افزود: من به مرکز هنرهای نمایشی خرده نمی‌گیرم چراکه می‌دانم بودجه فرهنگی که به مرکز هنرهای نمایشی داده شد به شدت ناچیز است. آن قدر این بودجه کم است که حتی نمی‌توانند آن را تقسیم کنند.
او ادامه داد: بودجه‌ای که برای تمام استان‌ها آمد در یک زمانی یک سری مدیرکل‌ها جسارت داشتند از آن بودجه درست استفاده کنند و یک سری دیگر این جسارت را نداشتند. مدیرکل یاسوج برایش اهمیت داشت و جسارت داشت که مجموعه تئاتر شهر ساخت. کرمانشاه، همدان، تبریز و اصفهان هم مجموعه تئاتر شهر ساختند. این بودجه به خوزستان هم داده شد اما کجا رفت؟
این کارگردان تئاتر با اشاره به مجتبی رستمی‌فر کارگردان خوزستانی تئاتر که سه سال پیش در جشنواره فجر جایزه برتر را کسب کرد اظهار کرد: اکنون مجتبی رستمی‌فر کجا است؟ او چرا امسال کار نکرد؟ تئاتر شهر مشهد هیچ وقت تعطیل نمی‌شود و مدیرکل از آنها حمایت می‌کند برای همین است که این چرخه همچنان می‌چرخد و مدام اساتید پروازی تئاتر برای آموزش می‌آورند اما در اهواز نزدیک به 10 سال است که هیچ استادی را برای آموزش تئاتر دعوت نکرده‌اند و این فاجعه است.
آنها به تعهد خود عمل نمی‌کنند
همچنین مهدی صفی‌آبادی، کارگردان تئاتر، در این باره گفت: من به عنوان یک کارگردان اگر جشنواره‌ای برگزار شود کار نمی‌کنم چراکه جشنواره‌ای وجود دارد که گفته‌اند ورودی آن هفت میلیون تومان است اما یک میلیون و پانصد هزار تومان به ما دادند.
وی افزود: به ما می‌گویند جوایز جشنواره شش سکه بهار آزادی است اما بیشترین جایزه‌ای که داده‌اند 500 هزار تومان بود. آنها به تعهد خودشان و آن چه در فراخوان گفته می‌شود عمل نمی‌کنند.
