مركز پژوهشهاي مجلس شوراي اسلامي ضمن بررسي طرح انتقال آب از بهشت آباد استان چهار محل و بختياري به فلات مركزي (زاينده رود) تاكيد كرد كه در اين طرح مسايل زيست محيطي، اجتماعي و اقتصادي مغفول مانده است.

دفتر مطالعات زيربنايي اين مركز ضمن بررسي شيوه‌هاي انتقال آب بين حوضه اي در گستره جهاني و معيارهاي ارزيابي اين گونه طرحها، با استناد به گزارشهاي مشاور اين طرح خاطرنشان كرد:تاكنون عمدتا، جنبه‌هاي فني اين طرح مدنظر قرار گرفته و با اين طرح به عنوان يك طرح عادي نظير ساخت سد و تونل برخورد شده است در حالي كه بايد مطالعات عميق زيست محيطي، اجتماعي و اقتصادي در هر دو حوضه مبدا و مقصد نيز انجام مي‌گرفت.

اين گزارش مي‌افزايد: همچنين در زمينه تعيين موجودي آب حوضه مبدا، ميانگين آورد (ورودي ) درازمدت، برآورد مناسبي نيست، به ويژه در حوضه كارون كه ضريب تغييرات آورد رودخانه، بسيار زياد است، به طوري كه آورد ساليانه آن ، بين ‪ ۸/۵‬تا ‪ ۴۵/۵‬ميليارد مترمكعب در نوسان است.

در اين گزارش يادآوري شده است كه نياز آبي حوضه مقصد، براي سال‌هاي خشك در نظر گرفته شده و از آثار زيست محيطي دوران خشكسالي، به عنوان دلايل توجيه انتقال آب نام برده شده است.

مركز پژوهشها در گزارش خود تصريح كرد:اگر مطالعات دقيقي در حوضه مقصد انجام نگيرد، معلوم نيست كه انتقال آب بر وخامت مشكلات موجود در سال‌هاي آينده نيافزايد.

بر اساس اين گزارش، در مناطقي كه پتانسيل خشكسالي بالا باشد، اگر آب انتقال يافته صرف توسعه منطقه شود، عملا آسيب پذيري و حساسيت منطقه، نسبت به خشكسالي‌هاي آتي بيشتر خواهد شد و يا اگر روند صرفه جويي و بهره وري آب در حوضه مقصد اصلاح نشود، مشكل به سال‌هاي آينده منتقل مي‌شود و چه بسا با بدترساختن فرهنگ مصرف، بر وخامت اوضاع نيز بيافزايد.

مركز پژوهشها در ادامه افزود: نكته ديگري كه بايد به طور جدي به آن توجه شود، اين موضوع مهم است كه تقسيم آب ميان استان‌هاي مختلف، مي‌تواند اختلاف ميان حوضه مقصد و شهرهاي دريافت‌كننده را دامن بزند و اين مساله با توجه به حساسيت منازعات محلي در كشور، شايسته بررسي و مطالعات دقيقتري است.

مركز پژوهشها در ادامه از سرمايه‌گذاري مورد نياز بسيار سنگين، از ريسك هاي انتقال آب، منافع حقابه بران، مسائل زيست محيطي و امثال اينها به عنوان برخي از چالشهاي مهم در پيش روي طرح انتقال آب از بهشت آباد به فلات مركزي (حوزه زاينده رود) نام برد.

اين گزارش مي‌افزايد:گفتمان جديد جهاني آب، بر محورهايي تاكيد مي‌كند كه شايسته است جوانب گوناگون آن در كشور ما نيز در سطوح مختلف مورد توجه قرار گيرد و براي رويارويي با چالش‌هاي آينده، اصلاحات ضروري آغاز شود كه از جمله اين ضروريات، اتخاذ رويكرد استراتژيك و تدوين چارچوبي انعطاف پذير در حوزه برنامه ريزي و مديريت آب است.

در ادامه اين گزارش آمده است: محوري‌ترين اصلي كه امروز بر آن تاكيد مي شود، شفافيت در برنامه ريزي و پذيرش مردمي طرح است كه تحقق اين اصل، نگرش ها، ساختارها و ابزارهاي متناسب با خود را طلب مي‌كند و در راس همه آن ها، باور داشتن آن است تا راه براي نقش آفريني و مشاركت مطلوب و موثر كليه ذينفعان و به ويژه مردم هموار شود و پذيرش مردمي نيز در پي به رسميت شناختن حقوق حوضه مبدا، توجه به زيان‌هاي احتمالي و محفوظ نگهداشتن حق بهره مندي تمامي اقشار متاثر از طرح شكل مي‌گيرد.

اين مركز تصريح كرد: در كنار بررسي گزينه انتقال آب، ضروري است كه گزينه هاي ديگر نيز بررسي شوند. براي شناسايي اين جايگزين ها، بايد نيازهاي آبي در حوضه مقصد، به دقت ارزيابي، اهداف مربوطه به وضوح مشخص و راهكارهاي مناسب، با بررسي طيف گزينه‌هاي عملي ، شناسايي شوند كه چنين فرآيندي، مستلزم ارزيابي تفصيلي و مشاركتي طيف كامل گزينه‌هاي سياستي، نهادي و فني است. براي نمونه مي‌توان به كاهش ‪ ۱۰‬درصدي برداشت آب در كشور آمريكا ، در نتيجه اقدامات حفظ آب و مديريت تقاضا اشاره كرد.

مركز پژوهشها سپس اشكالات طرح انتقال آب بهشت آباد به زاينده رود را برشمرد و افزود: در درجه اول نياز زيست محيطي براي حفظ حيات رودخانه پايين دست در نظر گرفته نشده است در حالي كه به منظور حفظ زيستگاه با كيفيت متوسط، دستكم بايد ‪ ۲۸۴‬ميليون متر مكعب در سال به عنوان نياز زيست محيطي پايين دست رودخانه‌هاي بهشت آباد و كوهرنگ در نظر گرفته شود.

اين مركز در گزارش خود تاكيد كرد: مشكل ديگر اين است كه نيازهاي حوضه مبداء (استان‌هاي چهارمحال و بختياري و خوزستان) در وضع آتي در اين طرح مدنظر قرار نگرفته و اين در حالي است كه بر اساس مطالعات امكان سنجي انجام گرفته در سال ‪ ، ۱۳۸۵‬تعداد ‪ ۸۴‬سايت توسعه كشاورزي (باغباني و زراعت ) در حوضه‌هاي بهشت آباد و كوهرنگ شناسايي شده كه وسعت اين اراضي قابل توسعه معادل ‪ ۱۳۶‬هزار هكتار با نياز آبي بالغ بر ‪ ۱/۳‬ميليارد متر مكعب در سال است.

بر اساس اين گزارش، نياز آبي شرب و صنعت حوضه‌هاي بهشت آباد در افق آينده به ترتيب ‪ ۵۳‬و ‪ ۱۸۰‬ميليون متر مكعب خواهد بود. از طرف ديگر با توجه به اينكه عمده دشت‌هاي موجود در حوضه بهشت آباد به دليل افت بيش از حد منابع آب زيرزميني، مناطق ممنوعه- براي احداث چاههاي جديد - اعلام شده اند، لذا عمده نياز آبي حوضه بهشت آباد از اين به بعد بايد صرفا از طريق مهار آب هاي سطحي تامين شود.

اين گزارش مي‌افزايد: در مورد نياز آبي منطقه خوزستان نيز بايد گفته شود كه منطقه خوزستان با توجه به پنانسيل‌هاي بالاي منابع آب و خاك از ديرباز به عنوان قطب كشاورزي كشور مطرح بوده و در اين راستا سدهاي مخزني عظيم و شبكه‌هاي آبياري وسيعي در آن احداث شده يا در حال احداثند.

مركز پژوهشهاي مجلس تاكيد كرد: در سال‌هاي گذشته مطالعات زيادي براي تعيين نياز آبي آينده اين منطقه انجام گرفته كه نتايج اين مطالعات در قالب طرح‌ها و گزارش‌هاي مختلف ارايه شده است كه با توجه به بررسي‌هاي به عمل آمده ، آخرين مطالعات كه در رابطه با بيلان منابع و مصارف آب انجام گرفته ، مطالعات شركت بين‌المللي ايكرز است كه آن را در سال ‪ ۲۰۰۳‬با همكاري شركت دزآب به انجام رسانده است.

نتايج اين مطالعات كه با روش شبيه‌سازي با استفاده از مدل رياضي تخصصي انجام شد، نشان مي‌دهد كه در افق ‪ ۱۴۰۰‬كل نياز آبي خوزستان معادل ‪ ۹۵‬درصد آبدهي حوضه كارون بزرگ خواهد بود كه با توجه به سدهاي مخزني احداث شده در اين حوضه، با در جه اعتماد ‪ ۸۰‬درصد تنها امكان تامين ‪ ۷۰‬درصد نيازهاي آبي يعني ‪ ۱۴‬ميليارد متر مكعب آب وجود خواهد داشت. همين مطالعات، كمبود آب در افق ‪ ۱۴۰۰‬در اين منطقه را در حدود ‪ ۴‬ميليارد متر مكعب برآورد كرده است.

مركز پژوهشها همچنين از عدم برآورد آبدهي حوضه براي مصارف شرب و صنعت ، خطرات ناشي از احداث تونل ‪ ۶۵‬كيلومتري در خشك شدن چشمه‌هاي مسير و آب‌هاي زيرزميني ، بررسي نشدن خطرات ناشي از زلزله القايي با توجه به حجم بالاي مخزن و زلزله خيز بودن منطقه، مورد ترديد بودن آب بندي مخزن با توجه به شرايط كارستيك منطقه و وجود گنبدهاي نمكي و بي‌توجهي به راههاي جايگزين از جمله بهينه‌سازي مصرف آب در حوضه مقصد و تامين آب از طريق روش‌هاي جمع آوري باران و روشهاي آبخيزداري و آبخوان داري به عنوان ديگر اشكالات مهم اين طرح نام برد.

اين مركز در پايان تاكيد كرد: نكته مهم ديگر اين است كه در قالب اين طرح به وضعيت خاص حوزه بهشت آباد كه حدود ‪ ۶۰‬درصد كل جمعيت استان چهارمحال و بختياري در آن قرار دارد و در آينده كيفيت آب خروجي از آن براي مصارف شرب حوزه مقصد به شدت آسيب پذير خواهد بود توجه لازم صورت نگرفته است.