نشست بررسی گویش‌های محلی خوزستان در زبان پهلوی ساسانی عصر روز یکشنبه( 28 اردیبهشت 93) در محل اداره کل میراث فرهنگی خوزستان برگزار شد.

افشین حیدری، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خوزستان در اين نشست اظهار کرد: امیدواریم چنین جلساتی تداوم داشته باشد و با کمک انجمن‌ها استمرار یابد و همه با هم بتوانیم از میراث ارزشمند استان دفاع کنیم و سربازان خوبی برای انتقال این میراث به نسل آينده باشيم.

اردشیر ساسان، استاد دانشگاه، نيز گفت: در این نشست من درباره گویش‌های ساسانی که ثبت شده‌اند نظر می‌دهم و به عنوان یک زبان با آن‌ها برخورد می‌کنم و آن‌ها را تحلیل می‌کنم ولي چون گویش‌ها مکتوب نبوده‌اند نمی‌توانیم بگوییم در زمان ساسانیان چند گویش در منطقه خوزستان وجود داشته است.

او ادامه داد: ما می‌توانیم ادعا كنيم گویش بختیاری ادامه زبان پهلوی ساسانی است و واژه‌های متعدد دلیل بر این ادعا است که گویش بختیاری از آن زبان باقی مانده است و می‌توان گفت گویش بختیاری میراث‌دار زبان پهلوی ساسانی است که به سبب موقعیت جغرافیایی و کوه‌های سر به فلک کشیده کمتر تحت تأثیر زبان‌های دیگر قرار گرفته و واژه‌های اصیل فارسی را در خود حفظ کرده است.

ساسان توضيح داد: به عنوان مثال كلمه وسی کردن (wese) در گویش بختیاری واو به ب تبدیل شده است و با تلفظ بسی (besi) کردن به معنی فرستادن و گسیل کردن است. یا کلمه جمو در گویش بختیاری به معنی همراه، هر دو و دوقلو به کار می‌رود. همین واژه در زبان پهلوی ساسانی (joma) به معنی هر دو و همراه به کار می‌رفته است. همچنین در کلمه وی نگ (wenag) در فارسی میانه به معنی نگهبان و دیده‌بان است و در گویش بختیاری به (بی نگ) به معنی بازرسی کردن و شمارش کردن به کار می‌رود.

اين استاد دانشگاه اضافه كرد: گاهی معانی کلمات به خاطر برخی چالش‌های مذهبی در دوران مختلف عوض شده مانند کلمه Dieu که در زبان فرانسه به معنای خداوندگار بوده و در زبان انگلیسی به صورت Divin به معنای شیطان است.

وی افزود: کلمه کنیز در اصل به معنای شاهزاده است اما چون در زمان‌های گذشته کنیزان را به خدمت می‌گرفتند امروز کنیز خدمتکار معنا می‌شود.

ساسان گفت: کلمه رعنا از "ارعن" به معنای احمق گرفته شده اما امروز رعنا به معنای زیبا است. یا کلمه شیدا به معنای جن و عفریت است که امروزه به معنای عاشق است.

وی افزود: برخی کلمات در زبان فارسی معیار وجود ندارد و به اصل زبان بر می‌گردد.

این محقق گفت: زبان هند و اروپایی در اصل واژه‌ای غلط است و باید گفته شود هند و ایرانی یا هند و آریایی اما از آن جایی که اروپایی‌ها رمز خطوط و راز زبان ما را کشف کردند به صورت هند و اروپایی درآمده است.

وی افزود: زبان دستور خاصی دارد و کلمات آن متفاوت است. مانند زبان‌های ترکی و عربی اما اگر یک عرب زبان به عنوان نمونه در صحبت با اقوام و دوستان خود به زبان فارسی کلمات را به گونه‌ای دیگر تلفظ کند به آن لهجه می‌گویند.

شهرام جلیلیان، استاد گروه تاریخ دانشگاه شهید چمران، هم گفت: متأسفانه در این جلسه اصلاً به موضوع درست پرداخته نشد و حتی اسم ساسانیان به میان نیامد و یک تعداد شباهت‌هاي زبانی بیان شد که اکثرا آن‌ها را می‌دانند.

او بیان کرد: وقتی ما می‌گوییم کنیز یا کنیزک این واژه در دوره ساسانیان به معنی خدمتکار است و در کارنامه و متن اردشیر بابکان آمده است. همچنین در کتیبه دیگر نیز کلمه کنیزک آمده است که فقط به معنای خدمتکار است و اصلاً ربطی به بعد از اسلام ندارد.

او بیان کرد: ما اصلاً در ایران باستان (کَن) به معنی شاه نداریم. یک دانشمند آمریکایی به نام کنت یک کتاب را با عنوان "فارسی باستان" نوشته است که همه واژه‌هایی که از زبان فارسی باستان سراغ داریم در این کتاب گردآوری شده است. هیچ کسی حق ندارد بگوید که این واژه در زبان فارسی باستان به این گونه است مگر این که در آن کتاب باشد. ما نمی‌توانیم به واژه‌ها اشتقاق عامیانه بدهیم.

او توضیح داد: مثلاً در کتاب هرودوت واژه بختیاری وجود ندارد و اصلا هرودوت بختیاری‌ها را نمی‌شناسد من چندین بار این کتاب را خوانده‌ام و نقد کرده‌ام. مثلاً واژه وسی کردن در گویش بختیاری اصلاً در فارسی باستان بسی کردن نیست.

جليليان توضيح داد: حتی همین داستان هند و اروپایی اصلاً درست نیست. مثلاً روحانیون ادعا مي‌كنند این که می‌گویند نمک نخورید کار انگلیسی‌ها است. پس ما باید نمک بخوریم و داستان امروز این گونه شده است. از حدود 200 سال پیش اولین بار در هند انگلیسی‌ها فکر می‌کردند ریشه زبان‌هایی که ما صحبت می‌کنیم سنسکریت است.

وي ادامه داد: اين در حالي است كه خود سنسکریت نیز یکی از این زبان‌ها است و یک زبان مادر وجود دارد و به خاطر اين كه گروهي از گویش‌ورها در هند هستند و گروه دیگر گویش‌ورها در اروپا هستند اسم هند و اروپایی بر آن گذاشتند و از این هند و اروپایی‌ها یک شاخه به اسم هند و ایرانی‌ها جدا می‌شود ما نمی‌توانیم به جای اسم هند و اروپایی واژه دیگری به کار ببریم.

اين استاد دانشگاه درباره اين نشست اظهار كرد: وقتي همه ما در چنين نشت‌هايي دور هم جمع مي‌شويم باید اطلاعات صحیح داده شود. با علم نمی‌شود شوخی کرد و ما باید به اين مسايل عمیق‌تر بپردازیم.