بقعه علی مالک بارگاه حضرت ابراهیم و حضرت عقیل فرزندان گرامی امام علی (ع) در مجاورت پل باستانی دزفول و در محله ای به نام علی مالک واقع شده است که قدمت این بنا به دوره قاجار بر می گردد.

بنای بقعه علی مالک مربوط به دوره قاجار است که با شماره ۷۱۰۱ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده و با قرار گرفتن در کوچه ای به همین نام چشم اندازی زیبا از محله های تاریخی برای دوستداران میراث فرهنگی ایجاد کرده است.

این بقعه ۲ اطاق مربع شکل دارد سقف اتاق ها مدور است و با آجر ضربی پوشش یافته و گچ اندود و رنگ آمیزی شده است ، در گرداگرد بقعه، ایوانی با طاق رومی ساخته شده است.

ایوان شمالی ورودی بقعه علی مالک دو طاق دارد که با کاشی های سفید، سیاه و فیروزه ای تزئین شده است و بر روی آن ها تاریخ ۱۳۲۰ هـ.ق حک شده است.

این بقعه دو مناره با ساقه ای استوانه ای و کاشی کاری شده دارد.

طبق گفته محققان حدود سال 30 هجری قمری عقیل و ابراهیم فرزندان امام علی (ع) برای تبلیغ دین اسلام از مدینه وارد دزفول شدند ولی با شهادت امام علی (ع) در سال 40 هجری قمری و فشاری که برشیعیان وارد شد یکی از ماموران بنی امیه به نام سلمی این دو برادر را در کنار رودخانه و نزدیکی موقعیت کنونی مقبره به شهادت رساند.

به گفته عضو هیات علمی دانشگاه جندی شاپور دزفول و محقق در زمینه میراث فرهنگی دزفول ، مقبره علی مالک در مجاورت پل باستانی ساسانی در محله ای تحت همین نام و مشرف به رودخانه دز واقع است که در زمان توسعه و ساخت مقبره دو کارگاه نیل سازی و زمین های مربوطه متعلق به سیدعبدالغفور از سادات شاه رکن الدین توسط مرحوم حاج سیدمحمدرضا رضوی زاده خریداری و وقف برای تبدیل به قبرستان شد.


نادر پورموسوی افزود:پیش از طرح های توسعه شهری در زمان پهلوی مقبره دارای دو حیاط شمالی یا حیاط کوچک و حیاط جنوبی یا حیاط بزرگ بود که به عنوان قبرستان مورد استفاده قرار می گرفت اما با اجرای طرح های توسعه شهری و توسعه معابر و خیابانها در سال 1320 قبرستان متروکه اعلام شد و به اداره آموزش وپرورش واگذار گردید.

وی با اشاره به اینکه در آن دوران صنعت نیل سازی و بافندگی در منطقه مرسوم بود گفت:اوایل سده های میانه، خوزستان یکی از مراکز بزرگ بافندگی ایران بود و شهرهای شوشتر،گندی شاپور ،اهواز و ایران شهر شاپور شهرهای عمده خوزستان و از مراکز عمده صنایع نساجی محسوب می شدند که با تولید و تدارک حریر و دیگر پارچه های ابریشمی گرانبها شهرت داشتند.

وی افزود:گسترش کارگاه های تولیدی در این استان ثروتمند مربوط به دوران ساسانی در سده های سوم و چهارم میلادی است که در این دوران پارچه هایی با نقش های سرجه( سرژه) ، رپس و گیپور بافته می شد و تولید پارچه سرجه مورد توجه شاهپور اول قرار گرفته بود.

این دوستدار میراث فرهنگی اظهار کرد:سرجه برخلاف پارچه های ابریشمی بافته چین دارای طرح تیغه های شطرنجی و لوزی است که برای تولید این گونه پارچه ها احتیاج به دستگاهی بافندگی خاصی بود.


وی با اشاره به اینکه پود این پارچه ها از نخ های پشمی نازک بود که با ارغوان طبیعی یا نیل رنگ شده بود گفت:نیل گیاهی است که از میوه آن جهت رنگ پذیری بیشتر در صنعت رنگ رزی، کشت می شده و تولید آن در خوزستان به ویژه در شهرهای دزفول و شوشتر تا اوایل قرن سیزدهم هجری شمسی متداول بوده است ولی، با معرفی رنگ های شیمیایی توسط اروپایی ها کشت و تولید آن نیز متوقف شد.

وی گفت:سند تولیت دو واحد نیل سازی سیدمحمدعلی رضوی به بقعه علی مالک وقف شد اما با اجرای طرح های عمران شهری و توسعه جاده ساحلی دزفول و تخریب سازه های آبی رودخانه دز بیشتر کارگاه های فرآوری رنگ نیل نیز تخریب شد.


هم اکنون تنها بقایای از حوضچه های کارگاه های نیل سازی در مجاورت پل قدیم دزفول و بقعه علی مالک به چشم می خورد که به دلیل عدم حفاظت و مرمت در معرض تخریب کامل قرار دارند.