یک كارشناس اقتصاد كشاورزي گفت: دیروز دغدغه انتقال آب، امروز مشکل ریزگردها و فردا نبود برنامه مشخصی برای توسعه مکانیزاسیون از مشغله فکری دلسوزان استان بوده و خواهد بود اما مشکل امروز ما ریزگردهااست که حل آن بدون توجه به سایر مشکلات در زمینه‌های کشاورزی و زیست محیطی استان، عملی مقطعی و ناقص خواهد بود.
کمال‌الدین جزایری اظهارکرد: انتقال آب به نقاط دیگر کشور و پایین آمدن سطح آب‌های زیر زمینی و کاهش آب هورها مشکلات متعدد زیست محیطی و کشاورزی برای استان به‌وجود آورده است.
وي افزود: مراحل شكل‌گيري ريزگردها و به حركت درآمدن آن‌ها طي سه مرحله اتفاق مي‌افتد كه جداسازی ذره از بستر یا بادبردگی، انتقال و جابجایی ذرات خاک و رسوب‌گذاری از جمله این مراحل هستند.
جزايري تصریح‌کرد: مرحله اول مرحله جداسازی ذره از بستر یا بادبردگی است كه در اين مرحله حرکت باد به موازات سطح زمین انجام می‌شود بطوری‌که بخش مماس به سطح زمین آن نیرویی را به ذرات وارد می‌کند و در صورت بیشتر بودن این نیرو از وزن ذره، ذرات از خاک جدا و در معرض حرکت قرار می‌گیرند.
وی عنوان‌کرد: در زمان غیبت رطوبت خاک، هرچه سطح زمین صاف‌تر و بدون پوشش و بدون مانع باشد، جدایی ذره از خاک بهتر انجام می‌شود. استفاده زیاد از ماشین‌ها، ریزشدن ذرات سطحی در اثر شخم و دیسک‌های متوالی و سایر عملیات‌ها به سهولت جداشدن ذره از بستر خود کمک می‌کند.
این کارشناس اقتصاد کشاورزی اظهارکرد: رهاشدن زمین تسطیح شده بدون کشت و یا ایجاد جوی و پشته به موازات جهت وزش باد از عوامل موثر در جداسازی ذرات خاک هستند. به بیانی عمومی و کلی‌تر در شرایط کمبود آب و کمی رطوبت خاک هر عاملی که به پودری شدن سطح خاک کمک کند، عاملی در حهت تحریک فرسایش بهنگام وزش باد و طوفان محسوب می‌شود.
جزایری افزود: در مرحله انتقال و جابجایی ذرات خاک با وزش باد حرکت ذرات به سه صورت مختلف انجام مي‌گيرد. حرکت لغزشی یا خزشی ذره برای ذراتی با قطرنیم میلی‌متر تا یک میلی‌متر اتفاق می‌افتد و این ذرات بر روی هم می‌لغزند و فاصله زیادی را طی نخواهند کرد. مالچ‌پاشی، حفر جوی‌های عمود بر مسیر باد و استفاده از موانع و بادشکن‌ها می‌تواند در کاهش سرعت این دسته از ذرات موثر باشد.
وی بیان کرد: حرکت پرشی یا جهشی ذرات به قطرهای0،1 تانیم میلی‌متراختصاص دارد. پرش این ذرات به بالا موجب می‌شود که ذره در مسیر شدت بیشتر باد قرار گیرد. این شدت در سرعت ذره، موجب وارد شدن ضربه شدید به بدنه گیاهان جوان در هنگام برخورد با آن‌ها شده و به گیاه صدمه می‌زند.
جزایری افزود: ذرات معلق با قطری کمتر از یک تار مو یعنی کمتر از0.1 میلی‌متر و ذرات ریزتر در این طیف با قطر کمتر از ۱۰ میکرون موجب آسیب رساندن به شش‌های انسان به هنگام تنفس می‌شود. این ذرات هزاران کیلومتر مسافت را طی می‌کنند که رسوب آن‌ها بر سطح برگ‌ها باعث کاهش فتوسنتز و در نتیجه کاهش کیفیت محصول می‌شود.
وی اظهارکرد: این ذرات باعث بیماری‌های تنفسی و کاهش تولید در بخش دامپروری و طیور نیز می‌شود. طوفان و ریزگردها معمولا از یک مساحت کوچک دارای شرایط بحرانی از نظر فرسایش، شروع و به سرعت به مناطق دیگر گسترش می یابد که کنترل این بخش پس از وقوع، مشکل است و به‌راحتی میسر نیست.
جزایری تصریح کرد: ذرات درشت ریزگردها در مزارع، جوی و گودال های مسیر وزش باد در مدتی کوتاه رسوب می‌کنند؛ ولی ذرات معلق بعد از کیلومترهای زیاد رسوب خواهند کرد که به دلیل وسعت منطقه نفوذ، زیان‌های بسیاری به وجود می آورند.
این کارشناس اقتصاد کشاورزی بیان کرد: علاوه بر تاثیر ناشی از نبود آب و کاهش رطوبت، جنس خاک در شکل‌گیری ریزگردها موثر است. به عنوان مثال خاک با درصد بالای ذرات درشت و ماسه، عموما خزشی و جهشی عمل می‌کند که در این‌صورت استفاده از انواع مالچ‌ها می‌تواند موثر باشد. اما در خاک‌های با بافت رسی به دلیل ریز بودن، ذرات به‌صورت معلق به حرکت در میآیند. قبل از وقوع پدیده ریزگرد تکیه بر روش‌های کنترل با پوشش گیاهی و باد شکن ها از مالچ پاشی موثرتر است.
وی ادامه‌داد: در شرایط موجود بهره‌گیری هم‌زمان از همه روش‌ها به موازات یکدیگر با مدیریتی متمرکز می‌تواند تاثیر بیشتری در جلوگیری از وقوع مجدد طوفان داشته باشد. قبل از به حرکت در آمدن ذرات با پتانسیل تعلبق، انجام اقداماتی در جهت ایجاد موانع و بادشکن ها با فاصله استاندارد بر سر راه و عمود بر جهت وزش باد مفید است. همچنین استفاده از شخم عمیق در صورت امکان و ادامه کشت به دنبال آن می‌تواند موثر باشد. در این شرایط از شخم سطحی، استفاده از دیسک‌ها و از ایجاد شیار شخم و جوی پشته به موازات مسیر وزش باد باید اجتناب کرد. چیزل و لیستر برای خشن‌سازی سطح خاک قابل استفاده است به شرط اینکه به دنبال آن عملیات کشت صورت گیرد و سطح زمین لخت باقی نماند.
جزایری تصريح‌كرد: هر طوفان از محدوده کوچکی شروع و به سرعت گسترده می‌شود. با شناسایی کانون بحران آن با وجود محدودیت در اجرا می‌توان از پخش کاه، کلش و کود حیوانی به میزان کافی در آن محدوده استفاده کرد. استفاده از گاوآهن (شخم عمیق)، لیستر و چیزل به طور موقت تا کسب فرصت برای انجام اقدامات ضد فرسایشی مفید است اما استفاده از هر وسیله کشاورزی که به پوکی و پودری شدن خاک کمک کند، توصیه نمی‌شود.
وی بیان‌کرد: افزایش آب به هورها و اضافه شدن آب به خاک محل فرسایش در صورتی که بتواند رطوبت کافی را در خاک تامین کند موثر و مفید است. استفاده از پاشش آب به صورت قطرهای و آبیاری بارانی در این مرحله از بحران بدلیل نبودن پوشش گیاهی و برخورد ضربه‌ای و مستقیم قطرات با ذرات ریز و سست خاک موجب سستی بیشتر سطح خاک پس از خشکی آن و کمک به شدت فرسایش و طوفان با درصد بالاتر در وزش‌های شدید بعدی خواهد شد.
جزایری با بیان اینکه فقدان استراتژی منطقه‌ای مکانیزاسیون در خوزستان موجب ایجاد مشکلات متعدد کشاورزی و زیست محیطی در استان شده است، خاطرنشان کرد: امروز مکانیزاسیون به مفهوم جامع آن با وجود پتانسیل بالقوه در حل مشکلات کشاورزی در مشارکت برای حل مشکلات استان نقشی ندارد و غایب است. تدوین برنامه جامع توسعه همه جانبه مکانیزاسیون کشاورزی و دامپروری خوزستان می‌تواند در حل مشکلات کشاورزی و دامپروری استان با تاثیرگذاری مثبت بر حوادث ناگواری مانند هجوم ریزگردها موثر باشد.
اين كارشناس ادامه داد: تزریق ماشین‌های کشاورزی به مزارع استان با هدف افزایش توان موتوری یا اسب بخار در هر هکتار جهت افزایش ضریب مکانیزاسیون به تنهایی چاره ساز عقب افتادگی بهره‌وری موجود کشاورزی ما نیست. اسب بخار بر هکتار یا انرژی وارده به مزارع در استان باید دستاوردی در جهت افزایش تولید داشته باشد که در اکثر موارد این‌چنین نیست و بنابراین شاخص‌های سنجش دقیق‌تری باید مدنظر قرار گیرد.
