این هواپیما که درست امروز (20 بهمن 1394) چهلمین سالگرد ورود آنها به نیروی هوایی کشورمان است، همواره به عنوان یکی از برگ‌های برنده نیروهای مسلح ایران شناخته شده و تا به امروز خدمات بسیاری را در این راه به انجام داده است.

به همین منظور خبرگزاری فارس تصمیم بر این گرفت تا طی چند گزارش و مصاحبه به مناسبت 4دهه خدمت این جنگنده در نیروی هوایی، به بیان بخشی از کارکردها و اهمیت این گربه‌های قدرتمند آسمان ایران بپردازد؛ با ذکر این نکته که برای تببین کامل زحمات خلبانان قهرمان و جان برکف گردان‌های پروازی تامکت و همچنین نقش انکار ناپذیر این جنگنده در تاریخ معاصر کشورمان، به زمان بسیار بیشتری نیاز خواهد بود.

تولد تامکت

هواپیمای رهگیر گرومن F-14 تامکت (Grumman F-14 Tomcat) به عنوان یک جنگنده راهبردی ایجاد برتری هوایی با توانایی درگیری با اهداف سطحی، محصول شرکت «گرومن» ایالات متحده و تفکرات اواخر دهه 60 میلادی شناخته می‌شود که نخستین پرواز خود را در سال 1970 انجام داد.

این هواپیما جهت خدمت در نیروی دریایی ایالات متحده ساخته شد تا در حقیقت به عنوان جایگزینی برای برنامه شکست خورده F111B که برای خدمت بر روی ناوگان هواپیمابر این کشور در نظر گرفته شده بودT انجام وظیفه نماید و F-4های «فانتوم» را نیز بازنشست کند.

ناوگان هواپیمابر ایالات متحده جهت حفظ خود در ماموریت‌های بُرد بلند -خصوصا در اوج جنگ سرد- همواره نیازمند جنگنده‌ای بود که بتواند پوششی مناسب را با استفاده از رادار قدرتمند و موشک‌های دوربُرد فراهم سازد و شناورها را از گزند حملات بمب‌افکن‌های شوروی سابق و موشک‌های کروز حفظ کند که این نیاز با گذشت زمان از عهده فانتوم‌ها برنمی‌آمد. لذا طرح ساخت هواپیمای جدید در دستور کار شرکت «گرومن» قرار گرفت.

نخست بنا بود که یک هواپیمای مشترک برای نیروی هوایی و نیروی دریایی ساخته شود تا همانند فانتوم‌ها تواما عملیاتی بوده و هزینه‌های تعمیر و نگهداری و آموزش، با یکسان سازی، کاهش یابد ولی نیروی دریایی معتقد بود که اساسا به یک هواپیمای قدرتمند جهت برتری هوایی نیازمند است که نخست وظیفه دفاع هوایی را به نحو احسن انجام داده و سپس جهت ماموریت‌های دیگر همانند عملیات‌های مقابله هوا به سطح و شناسایی تاکتیکی مورد بهره برداری قرار گیرد.

نهایتا تمامی این اتفاقات با یکدیگر منجر به تولد جنگنده‌ای بزرگ، قدرتمند و 2 سرنشینه با فناوری پیشرفته بال متغییر به اسم F-14 «تامکت» شد.

جنگنده F-14 تامکت از نظر ظاهری دارای طول 19 متر، عرض بال 19.5 متر (در حالت باز) و 11.5 متر (در حالت بسته) است که از سطح زمین 4.8 متر ارتفاع دارد و از 2 دستگاه پیشرانه TF-30 نیرو می‌گیرد که بعدها در ایالات متحده با نمونه دیگری تحت عنوان GE-F110 تعویض شد.

این موتور می‌تواند جنگنده را تا حداکثر سرعت 2.3 ماخ رسانده و صعود تا سقف ارتفاع 60000 هزار پا را تضمین کند، ضمن آنکه با نسبت رانش به وزن 0.9، پرواز از سطح کوتاه عرشه‌های پروازی نیز ممکن می‌شد؛ هرچند بر خلاف سایر جنگنده‌ها این پرواز با دشواری و خطرات بیشتری رو به رو بود.

* طیف گسترده تسلیحات روی F-14

تامکت از نظر جنگ افزار، از خانواده مختلفی از موشک‌های هوا به هوا بهره می‌گیرد که در 2 طیف «حرارتی» و «راداری» قابل بهره برداری است.

در این بخش، موشک های هوا به هوای AIM-9 ملقب به «سایدوایندر» با تمرکز بر حرارت خروجی موتور جنگنده دشمن، می تواند در بُرد کوتاه آن را منهدم سازد.

همچنین موشک AIM-7 ملقب به «اسپارو» نیز به عنوان یک موشک هوا به هوای میان‌برد با هدایت نیمه فعال راداری، دومین سامانه در زرادخانه تامکت است که در درگیری‌های هوایی فراتر از میدان دید مورد استفاده قرار می‌گیرد.

اما گل سر سبد تسلیحات که هماهنگ با رادار قدرتمند AWG-9 جنگنده عمل می‌کند، موشک مرگبار فعال راداری AIM-54 با نام «فینیکس» است که به عنوان یک سلطان بی چون و چرا در نبردهای هوایی، نفس جنگنده‌های بعثی بسیاری را در طی 8 سال دفاع مقدس قطع کرد.

این موشک با بُرد حداکثری 150 کیلومتر (که البته به عنوان بُرد نهایی محسوب شده و جهت اصابت تضمین شده به هدف باید در فاصله کمتری رها گردد) در برابر انواع سامانه‌های جنگ الکترونیک و اخلال‌گر توانا بوده و با نفوذ به ارتفاع بالا به همراه سرعت خیره کننده خود، هر هدفی را مورد تهدید قرار می‌دهد.

در خصوص سامانه راداری پیشرفته «تامکت» نیز باید این نکته را ذکر کرد که AWG-9 با بُرد نهایی 330 کیلومتر و بُرد درگیری 150 کیلومتری، یکی از توانمندترین سامانه‌های کشف و شناسایی زمان خود و حتی حال حاضر محسوب می‌شود که توانایی شناسایی 24 هدف و شلیک همزمان به 6 هدف را داراست که رقمی شگرف به حساب می‌آید.

به همین دلیل کابین عقب هواپیمای تامکت با نام افسر رهگیری هوایی (RIO) تنها وظیفه اجرا عملیات شناسایی و قفل بر روی اهداف را بر عهده داشته و برخلاف اکثر جنگنده‌های 2 کابین، دستی در کنترل هواپیما ندارد و تنها کابین جلو می‌تواند «تامکت» را هدایت کند.

در کنار انواع موشک‌های هوا به هوا، تامکت به مسلسل 20 م.م M-61 ولکان مجهز است که برای درگیری های نزدیک و داخل میدان دید مناسب بوده، ضمن آنکه در نمونه‌های ارتقا یافته، این هواپیما قابلیت حمل و رهاسازی انواع بمب‌های هدایت لیزری و ماهواره‌ای در کنار بمب‌های سقوط آزاد را داراست.

F-14 که از فناوری پیشرفته بال متغیر بهره می‌برد، با استفاده از سامانه کامپیوتری خود، شرایط جنگنده را در بهترین حالت نگاه داشته و همواره پایداری مناسبی را در نبردهای هوایی پدید می آورد، خصوصا آنکه در سرعت‌های پایین با باز شدن بالها، سطح مقطع افزایش یافته و مانور پذیری و کنترل، ساده‌تر خواهد شد و به همین ترتیب با افزایش سرعت و بسته شدن تدریجی، گذشتن از سرعت صوت و توانایی درگیری بیش از پیش خواهد بود.

باک‌های داخلی سوخت این جنگنده و توانایی حمل 2 مخزن با ظرفیت 267 گالن در کنار امکان سوخت گیری هوایی با استفاده از سامانه پراپ و بسکت، ماندگاری و فعالیت پروازی این هواپیما را تا زمان بسیاری (بعضا بالای 12 ساعت گشت هوایی توسط کشورمان) افزایش می‌دهد.

از دیگر سامانه‌های همراه جنگنده می‌توان به سیستم‌های پیشرفته هدایتی هواپیما، سامانه‌های جنگ الکترونیک (ECM) و ضد جنگ الکترونیک (ECCM)، غلاف‌های هدف‌گیری لیزری و حرارتی (IRST) در نمونه‌های جدید تامکت، سامانه‌های شناسایی دوست از دشمن (IFF) و هشدار دهنده قفل راداری (RWR) اشاره کرد.

ضمنا نمایشگر سر بالا (HUD) جهت نمایش پارامترهای مهم پروازی و سایت هدف‌گیری جنگنده مورد بهره برداری قرار می‌گیرد و محفظه های شراره و باریکه انتهای هواپیما (Chaff/Flare) نیز در کنار سامانه‌های فریب دهنده  جهت منحرف ساختن موشک‌های شلیک شده از هواپیماهای حریف، مورد استفاده است.

در کابین این هواپیما ترکیبی از نشان دهنده‌های دیجیتال و آنالوگ، سامانه‌های هدایتی و ناوبری اینرسایی/ جی.پی.اس می‌باشد که توسط کامپیوتر قدرتمند تامکت با یکدیگر هماهنگ بوده و 2 کرو خلبان و افسر رهگیری هوایی در 2 کابین مجزا پشت به یکدیگر و در زیر آسمانه‌ای بزرگ و با دید بالا حضور دارند که امنیت آنان در شرایط اضطراری با استفاده از صندلی‌های پرّان «مارتین بیکر» تامین می‌شود.

نهایتا باید ذکر که F-14 جهت پرواز بر روی سطوح ناوگان هواپیمابر، به ارابه‌های فرود قدرتمند و همچنین هوک جهت درگیر شدن با فلاخن‌های پرتاب کننده عرشه و بازیابی مجهز است تا استرس‌های ناشی از پرواز و فرود را به خوبی تحمل کند.

* ماموریت در ارتش آمریکا؛ از ناو هواپیمابر تا نبرد در لیبی و عراق

در خصوص فعالیت رزمی تامکت‌ها در کشور سازنده (ایالات متحده) باید گفت که تنها در نیروی دریایی و جهت پرواز از ناوگان هواپیمابر این کشور مورد استفاده قرار گرفت و در بازه زمانی خود فعالیت‌های بسیاری را انجام داد که از جمله آن می‌توان به حفظ ناوگان از گزند حملات احتمالی شوروی طی جنگ سرد و رهگیری ناوگان بمب‌افکن‌های این کشور، شرکت در نبرد لیبی و هدف قرار دادن 2 فروند سوخو 22، حضور در جنگ اول خلیج فارس و انجام ماموریت‌های گشت هوایی بر فراز مناطق ممنوع عراق و بمباران دقیق اهداف و نهایتا جنگ دوم خلیج فارس و سقوط دیکتاتور بعثی عراق اشاره کرد.

* «تامکت» 36 ساله جای خود را به «هورنت» داد

ناگفته نماند F-14 در مدت حضور خود در کشور سازنده، هزینه‌های مادی بالایی را نیز تحمیل کرد خصوصا آنکه پس از ساخت مدل اولیه با اسم F-14A (که بعدها به ایران صادر شد)، مدل‌های دیگر همانند F-14B یا «بامب کت» (مدلی با قابلیت حمل بمب و حمله به اهداف سطحی)، F-14D به عنوان نسل پایانی و پیشرفته‌ترین نمونه ساخته شده توسط گرومن (که توانایی حملات دقیق به زمین با استفاده از غلاف‌های هدف‌گیری و همچنین دوربین‌های جمع آوری اطلاعاتی در زیر دماغه را داشت) و چند نسخه آزمایشی مانند F-14C و F-14D Plus و سوپر تامکت روانه نیروی دریایی شد که نهایتا در 22 سپتامبر 2006 پس از 36 سال خدمت موفق، از عرصه آسمان کنار رفت و جنگنده F-18 «هورنت» به طور کامل جای آن را گرفت.

* چرا تامکت‌ها را نابود کردند؟

ذکر این نکته نیز جالب است که بدانیم در سال 2007 اعلام شد که آمریکا جهت عدم دستیابی ایران (تنها کشور دارنده تامکت در حال حاضر) به قطعات این جنگنده‌ها تمامی سازه‌ها را نابود و تکه تکه می‌کند.

اما در طرف دیگر، تامکت های ایرانی سرنوشت متفاوتی داشتند.

همزمان با آغاز حیات F-14، تنها یک کشور در سطح دنیا توانست آن را وارد ناوگان هوایی خود سازند که آن هم ایران بود و اگر این اتفاق رخ نمی داد، شاید سرنوشت این جنگنده هرگز تا به اینجا نمی‌رسید.

* گربه‌های جنگجو به ایران می‌آیند

در ادامه این گزارش، به موضوع اصلی بحث خواهیم پرداخت: «ورود گربه‌های پارسی به آسمان میهن».

داستان ورود تامکت به کشورمان، خود بخشی خاص از تاریخ معاصر است که می‌توان برای آن کتاب‌ها نوشت، چرا که ایران با حضور در منطقه‌ای پرآشوب که همواره جنگ را بر خود دیده، نیازمند قوی‌ترین تسلیحات جهت حفظ تمامیت ارضی است تا با هدایت جان برکفان نیروهای مسلح دست هر متجاوزی را قطع کند.

در طی دوران پهلوی دوم و پس از وقایع جنگ جهانی، محمدرضا پهلوی به دنبال افزایش قدرت نظامی بود و یکی از مهمترین علل آن را می‌توان در همکاری با غرب و نیز حضور دشمن درجه یک آن زمان یعنی شوروی در شمال کشور و تجربیات تلخ وقایع سال 1320 و همچنین کشور متحد همسایه شمالی یعنی عراق جستجو کرد. برای همین بود که خریدها از کشورهای مختلف غربی همانند ایالات متحده، فرانسه، ایتالیا و بریتانیا آغاز شد.

اما اصل شروع این اتفاقات را باید در دهه 40 شمسی جستجو کرد.

در این مقطع، نخستین جنگنده‌های جت تاریخ کشورمان همچون F-84 و F-86 و پیشتر جت آموزشی T-33 در حال خدمت بودند و کم کم با جنگنده‌های F-5A/B فریدوم فایتر (جنگنده آزادی) و نسخه شناسایی RF-5A جایگزین شدند.

این نسل جدید از هواپیماها، می‌توانست در مانورهای هوایی، قدرت بیشتری را از خود نشان دهد ضمن آنکه با حمل نمونه پیشرفته‌تر موشک‌های هدایت حرارتی برتری نسبت به همتایان شرقی خود داشتند ولی این تمام ماجرا نبود.

اندکی بعد، با تولد جنگنده F-4 فانتوم، نیروی هوایی ایران خواستار آن نیز شد.

این هواپیمای جنگنده با بهره‌گیری از رادار قدرتمند و موشک‌های هوا به هوای هدایت راداری و توانایی حملات دقیق به زمین، نسبت به همتایان زمان خود بسیار پیشرفته بود و دولت وقت آمریکا علاقه‌ای به فروش آن نداشت خصوصا آنکه درگیری در نبرد ویتنام و نیاز به این هواپیما، خط تولید آن را تنها به صورت محدود برای سایر مشتریان باز گذاشته و ایران نیز خواستار تعداد بالایی از آن شده بود.

نهایتا با لابی و رایزنی‌های متعدد، نخستین دسته 4 فروندی از جنگنده‌های F-4D «فانتوم» (شبح) در شهریور سال 1347 وارد فرودگاه مهرآباد تهران شدند.

پس از این رخداد به ترتیب نمونه‌های جدیدتر جنگنده F-5 با نام تایگر (ببر) و از نوع F-5E/F لباس نیروی هوایی کشورمان را پوشیدند و سپس نسخه‌های به روز فانتوم جهت انجام عملیات‌های چند منظوره و شناسایی تاکتیکی که F-4E و RF-4E بودند وارد ایران شدند.

در این زمان، خریدها در سایر بخش‌های نیروی هوایی نیز در جریان بود و هواپیماهای ترابری تاکتیکی C-130 «هرکولس» و فوکر 27 و بعدها تانکرهای غول‌پیکر بوئینگ 707 و 747 که جهت عملیات سوخت رسانی و ترابری راهبردی و حمل مسافر مورد استفاده قرار می‌گرفتند و هوایپماهای گشت‌ دریایی P-3F «اوریون» به ناوگان نیروی هوایی اضافه شدند، اما همزمان با بهسازی ناوگان شکاری و ارتقای روزافزون آنان، نگاه‌ها به دو سو چرخید: نخست تحویل گرفتن یک بمب افکن ضربتی و بعدها خرید یک هواپیمای رهگیر با توانایی برتری هوایی.

* «تامکت» یا «ایگل»؛ ایران کدام را می‌خرد؟

برای گزینه نخست، هواپیمای F-111 مدنظر قرار گرفته شد که البته توان لابی‌های کشورمان کارساز نشد و هرگز به مرحله خرید نرسید اما برای خرید هواپیمای رهگیر، 2 گزینه مدنظر قرار گرفت: F-14 «تامکت» و F-15 «ایگل» (عقاب) و دقیقا از همین جاست که داستان خرید تامکت‌ها آغاز می‌شود.

اما برای آنکه دلیل انتخاب این جنگنده گران قیمت -که در زمان خود بالاترین هزینه را بر خریدار اعمال می کرد- را بهتر درک کنیم باید کمی به گذشته باز گردیم.

* پنجه در پنجه MiG-25

همانطور که در ابتدای مطلب ذکر کردیم، کشورمان در آن زمان در جبهه متحد بلوک غرب قرار داشت و عملا با حضور در پیمانی تحت عنوان «سنتو» که جهت مقابله با نفوذ بلوک شرق ساخته شده بود و همکاری های نزدیک با پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) و ایالات متحده، به دشمن درجه یک شوروی و متحد منطقه‌ای آن عراق تبدیل شده بود، لذا این کشورها علاقه بسیاری به جاسوسی و ایجاد اختلال در مناطق مختلف ایران داشتند.

در مقابل این رخدادها، ایران طبق برنامه‌ای با عنوان «ژن سیاه» هماهنگ با ایالات متحده به جاسوسی از همسایه شمالی خود اقدام می‌کرد و به همین دلیل هواپیماهای شناسایی RF-5A و RF-4E دائما در حال پرواز بر فراز خاک شوروی بودند تا بتوانند پاسخی درخور را به تجاوزات این کشور بدهند اما چند مورد هدف قرار گرفتن نشان داد این راه تنها مسیر پیش روی نیروی هوایی ایران نیست.

لذا همراه با عملیات های شناسایی که نیاز اولیه و اساسی ایران در آن زمان به حساب می آمد، فرایند رهگیری هواپیماهای شوروی نیز در دستور کار قرار گفت تا بتوان با مقابله با آنها از ورود گاه و بیگاه به فضای کشور کاست.

بار اصلی این رودررویی بر دوش فانتوم‌های تازه خریداری شده افتاد که در چند مورد توانستند عملیات‌های رهگیری را با موفقیت انجام دهند اما به دلیل آنکه عمدتا با حریفی قدرتمند در عرصه شناسایی به نام MiG-25R «فاکسبت» با سرعت نزدیک به 3برابر صوت و سقف پروازی به مراتب بالاتر از خودشان رو به رو بودند، به نتیجه مطلوب نمی‌رسیدند و موشک فانتوم‌ها تنها یکبار توانست «فاکسبت» روس را زخمی کند و در بیشتر اوقات از رسیدن به هدف ناتوان می‌ماند.

در این شرایط ایران از طریق مبادی رسمی و غیر رسمی به شوروی اعلام کرد که حاضر است عملیات‌های شناسایی و مقابل به مثل خود را کنار بگذارد، به شرط آنکه شوروی نیز دست از تجاوزهای خود بردارد ولی در عمل این درخواست بی‌جواب ماند.

دقیقا در این زمان، ایالات متحده که احساس نیاز عمیقی به یک جنگنده قدرتمند دفاع هوایی حس می‌کرد در حال انتخاب بین 2 هواپیمای شکاری جدید بود که در مرحله نخستین کار قرار داشتند، هواپیماهایی که یکی از آنها (ایگل) بعدها ستون فقرات نیروی هوایی این کشور و دیگری (تامکت) ستون فقرات نیروی دریایی  آمریکا را تشکیل داد.

* کنگره آمریکا با فروش اف14 به ایران مخالفت می‌کند

مقامات ایران به نحوی از این تلاش‌های سرّی مطلع شدند و ارتشبد طوفانیان (رئیس اداره خرید و سفارشات خارجی صنایع نظامی در زمان شاه) طی سفر به آمریکا علاقه ایران را برای خرید و تحویل گرفتن جنگنده جدید نیروی دریایی، پس از مشاهده عملکرد آن اعلام کرد، ولی این بار علیرغم آنکه ایران متحد نخست ایالات متحده در منطقه به حساب می‌آمد و همکاری راهبردی بین دو طرف در جریان بود، کنگره، مخالفت عمیق خود را با هرگونه فروش اعلام داشت چرا که تا آن زمان سابقه نداشت اسلحه با سطح از پیشرفتگی در خارج از چارچوب نیروهای مسلح ایالات متحده مورد بهره‌برداری قرار گیرد.

* وام ایران «گرومن» را نجات می‌دهد

در همین زمان، شرکت «گرومن» که در حال کار بر روی هواپیماهای تازه ساخت خود یعنی «تامکت» بود، با هزینه بالایی رو به رو شد تا حدی که امکان شکست خوردن طرح نیز وجود داشت، لذا ایران از این موقعیت استفاده کرد و با اهدای وام به این شرکت آن را از خطر ورشکستگی نجات داد.

همین اقدام، بهانه خوبی برای تحت فشار قرار دادن کنگره و بعدها تحویل این جنگنده به کشورمان شد.

ولی این تمام ماجرا نبود چرا که رقیب شرکت «گرومن» نیز در حال کار بر روی جنگنده F15 «ایگل» بود و لذا نفرات ارشد شرکت «مکدانل داگلاس» که در آن زمان سازنده «ایگل» بودند، با چند مرتبه سفر به تهران، سعی در ترغیب شاه جهت خرید این هواپیما داشتند در حالی که بنا بر گزارشات ارتشبد طوفانیان و برخی از کارشناسان اعزامی به ایالات متحده، F14 گزینه بهتری محسوب می‌شد.

* رقابت ایگل و تامکت برای ربودن دل شاه

در نهایت نمایشی در آمریکا ترتیب داده شد که به طور همزمان قابلیت‌های عملیاتی و پروازی 2 جنگنده F14 و F15 به نمایش در بیاید.

در این برنامه، نخست «ایگل» با پروازی خیره‌کننده سطح باند را ترک گفت و با انجام مانورهای پیچیده هوایی قدرت خود را به رخ کشید اما اندکی بعد حضور «تامکت» در آسمان، جلوه دیگری را نشان داد و توانایی فوق العاده در عملیات های هوایی، دل شاه ایران را ربود.

هنوز که هنوز است برخی معتقدند انتخاب تامکت اشتباه بود و فرماندهان و متخصصان نیروی هوایی بر خردی «ایگل» اصرار داشتند که با دخالت شاه به سرانجام نرسید.

در اینجا باید ذکر کرد که علیرغم توانایی بالای «ایگل» در دفاع هوایی و همچنین سامانه‌های به روز کنترل پیشرفته که یک پرواز ایمن را رقم می‌زد و چابکی فراوانی را داشت اما نسبت به «تامکت» از انعطاف پذیری کمتری برخوردار بود خصوصا آنکه فناوری بال متغییر F14 نیز یک مزیت بزرگ محسوب می‌شد.

از سوی دیگر سلاح اصلی «ایگل»، موشک‌های AIM-7E بودند که نسبت به سایر نمونه‌های «اسپارو» از پیشرفت‌های شگرف برخوردار بود ولی مشکل هدایت نیمه فعال راداری و همچنین فاصله زمانی تا عرض نسخه مخصوص این موشک برای «ایگل»، در مقابل فینیکس‌های زرادخانه «تامکت» که در مراحل ساخت قرار داشتند، یک ضعف بزرگ محسوب می‌شد و ایران برای مقابله با همسایه شمالی به سلاحی نیاز داشت که بلافاصله بعد از خرید، تحویل داده شود.

ضمنا رادار قدرتمند «تامکت» تا فاصله زمان ورود هواپیماهای هشدار زودهنگام هوابُرد (آواکس) می‌توانست خلاهای پدافندی را در مناطق کوهستانی کشور پوشش دهد.

دیگر انتقاد کارشناسان به خرید تامکت‌ها، ضعف ذاتی موتور TF-30 جنگنده است که در مراحل خاصی از پرواز می‌تواند دچار واماندگی شده و سبب سانحه شود.

جهت حل این مشکل نیز نیروی هوایی خواستار مدل جدیدتر موتور برای جنگنده شد که البته با وقوع انقلاب اسلامی این پروژه به سرانجام نرسید و از سویی دیگر موتور اولیه «ایگل» نیز با مشکلات فراوانی رو به رو بود، لذا در حین مقایسه بین این جنگنده باید پارامترهای مختلف همانند زمان، شرایط خرید و نیازها در مقابل کالای تحویلی را دقیق مورد بررسی قرار داد.

* 120 خلبان ایرانی در آمریکا آموزش می‌بینند

نهایتا با تمام درگیری‌ها و اختلافات در سطوح بالای نیروی هوایی، قراردادی جهت خرید نخستین گروه از تامکت‌ها تحت عنوان F-14A-GR به تعداد 30 فروند به همراه قطعات یدکی، آموزش خلبانان و کرو نگهداری و همچنین موتورهای جایگزین و تسلیحات هوا به هوا با ایالات متحده امضاء شد و اندکی بعد در تیرماه سال 54، خرید 50 فروند دیگر به همراه 286 تیر موشک فینیکس نهایی شد.

بلافاصله بعد از این خریدها، روند ساخت برای تنها مشتری خارجی «تامکت» شروع و سریال‌های H-01 الی H-80 در دفتر تولیدات «گرومن» به نام ایران ثبت شدند.

همزمان با این کار، انتخاب نخستین خلبانان از بهترین‌های جنگنده‌های F4 و F5 انجام و گروه چهار‌نفری شامل خلبانان «مینوسپهر»، «زنگنه»، «فرح آور» و «حیدرزاده» به ایالات متحده اعزام شدند و به فاصله اندکی دومین دسته شامل 11 خلبان جهت آموزش جنگنده فوق پیشرفته جدید انتخاب گشتند.

این خلبانان که در نهایت به تعداد 120 خلبان و 80 افسر رهگیری هوایی رسیدند، در پایگاه های هوایی «اندروز»، «میرمار» و «اوشینا» آموزش دیدند که متعلق به نیروی دریایی ایالات متحده است.

* تامکت‌ها به اصفهان و شیراز رفتند

پرسنل زمینی نیز در این پایگاه ‌ها روند آموزش‌های خود را ادامه داده و در ایران نیز پایگاه هشتم شکاری اصفهان جهت تحویل گرفتن تامکت ها به سرعت در حال ساخت بود و در کنار آن تاسیسات پایگاه هفتم شکاری شیراز نیز امکانات لازم را جهت تحویل بخش دیگری از ناوگان تامکت ها دریافت می‌کرد.

در بخش تعمیر و نگهداری نیز شرکت صنایع هوایی ایران واقع در فرودگاه مهرآباد تجهیزات لازم و سکوهای تست موتور را تحویل گرفت.

نهایتا در زمستان 1354 در مراسمی رسمی نخستین فروند از تامکت‌ها با استتار خاکی معروف با نام «آسیای کوچک» (استتار مختص کشورمان) و با حضور مقامات دو کشور، تحویل ایران شد و اندکی بعد به صورت 2 فروندی عازم اصفهان شدند تا 20 بهمن ماه 1354  آغازگر ورود «گربه های پارسی» به نیروی هوایی باشد.

پس از این رخداد، با فاصله زمانی، سایر تامکت‌های خریداری شده با هدایت خلبانان ایرانی و آمریکایی و پرواز مستقیم وارد ایران و سپس پایگاه‌های هوایی اصفهان و شیراز می‌شدند.

این هواپیما تقریبا هیچ فرقی با همتای آمریکایی خود نداشتند و فقط در برخی زیرسامانه‌ها همانند ECCM و پردازشگر رادار، تغییرات اندکی رخ داده بود.

ضمنا بنا بر درخواست ایران، جهت جلوگیری از آسیب حین سوخت‌گیری هوایی، در سامانه سوخت‌گیری حذف شده و برخی تسلیحات خاص همانند موشک هوا به سطح برد بلند AGM-53 کوندور تنها برای تامکت های وطنی معرفی شد که البته به مرحله ساخت نرسید.

* طلب یک فروندی از آمریکا

روند تحویل این جنگنده ها تا پیش از انقلاب منجر به ورود 79 فروند تامکت به کشورمان شد و آخرین آنان جهت تست سامانه جدید سوخت گیری هوایی در کشور سازنده باقی ماند که با وقوع انقلاب هرگز به ایران نرسید.

با ورود F14، فصل جدیدی در تاریخ نبردهای هوایی گشوده شد که تنها اندکی بعد از خریداری نشان داد که «تامکت» یک سلاح همه فن حریف است و برای مقابله با همسایه شمالی کشورمان، بسیار قدرتمند.

پرواز تامکت‌ها در آسمان ایران و قفل راداری بر روی MIG-25 شوروی، روس ها را متقاعد کرد که دست از تجاوزات گاه و بیگاه خود به حریم آسمان ایران بردارند.

این هواپیما همواره به عنوان یکی از برگ‌های برنده نیروهای مسلح ایران شناخته شده و تا به امروز خدمات بسیاری را در این راه به انجام داده است.

به همین منظور خبرگزاری فارس تصمیم بر این گرفت تا طی چند گزارش و مصاحبه به مناسبت 4دهه خدمت این جنگنده در نیروی هوایی، به بیان بخشی از کارکردها و اهمیت این گربه‌های قدرتمند آسمان ایران بپردازد؛ با ذکر این نکته که برای تببین کامل زحمات خلبانان قهرمان و جان برکف گردان‌های پروازی تامکت و همچنین نقش انکار ناپذیر این جنگنده در تاریخ معاصر کشورمان، به زمان بسیار بیشتری نیاز خواهد بود.

بخش اول: F-14های پارسی 40 ساله شدند/ داستان خرید و ورود تامکت‌ها به ایران

آنچه در زیر می‌خوانید، بخش دوم از سلسله گزارش‌های فارس است:

در بخش نخست این نوشتار، در خصوص تولد جنگنده F-14 «تامکت» و داستان انتخاب آن توسط کشورمان سخن گفتیم، در این قسمت نیز قصد داریم تا بخش ابتدایی دوران پر التهاب حضور این جنگنده قدرتمند در لباس نیروی هوایی ایران را بازگو کنیم؛ با توجه به این نکته که «تامکت» خریداری شد تا بخش مهمی از توان رزمی کشور باشد ولی تا مرز فروش دوباره نیز پیش رفت تا این اقدام به عنوان یک «خیانت بزرگ» علیه ملت ایران در تاریخ ثبت گردد؛ هرچند دست تقدیر و لطف خداوند متعال در کنار تلاش دلسوزانه افرادی گمنام، مانع از تحقق این تصمیم شد.

در این گزارش، داستان جالب و البته عبرت‌انگیز این اتفاق را خواهید خواند.

* 4 اسکادران تامکت در اصفهان و شیراز

با ورود تدریجی تامکت‌ها به ایران، ناوگان تحویل داده شده در قالب 4 اسکادران عملیاتی 81 و 82 در پایگاه هشتم شکاری اصفهان و 72 و 73 در پایگاه هفتم شکاری شیراز سازماندهی و عملیاتی شدند و به نشان IIAF که مخفف Imperial Iranian AirForce به معنای «نیروی هوایی شاهنشاهی ایران» بود، منقش شدند.

تلاش‌ها جهت بهره‌برداری از پیشرفته‌ترین پایگاه‌های هوایی کشور در قلب خاک ایران به سرعت پیگیری می‌شد و اصفهان به عنوان مرکز مادر بهره‌برداری از F-14ها انتخاب شد؛ پایگاهی که تا پیروزی انقلاب اسلامی، نام ارتشبد خاتمی را بر خود داشت.

وی که مشهورترین (و به اعتقاد بسیاری، موفق‌ترین) فرمانده نیروی هوایی پیش از انقلاب محسوب می‌شود، زمینه‌ساز اقدامات مختلفی در این نیرو بود که این اقدامات از خریداری تجهیزات تا آسایش پرسنل را شامل می‌شد و انتخاب جنگنده‌های تامکت نیز در زمان فرماندهی وی به وقوع پیوست.

ارتشبد خاتمی اندکی بعد در یک سانحه مشکوک هوایی کشته شد.

آشیانه‌های متعدد هواپیما، مراکز تعمیراتی، پارکینگ‌های گسترده و همچنین انبارهای قطعات و مهمات در کنار حضور نیروهای زبده و کارآمد که در مراکز سازمانی جدید و تازه‌ساز اسکان پیدا کرده بودند و مستشاران خارجی که جهت آموزش و بهره‌برداری و همچنین افزایش توان کاری خود در ایران مستقر شدند، همه و همه گویای شروع اتفاقات مهمی بود، ضمن آنکه پایگاه هفتم شکاری شیراز نیز بهسازی‌های مناسبی را جهت تحویل گرفتن نیمی از F-14ها بر خود می‌دید.

همزمان، خلبانان گردان‌های تامکت که با نشان (پچ) «گربه معروف گرومن» بر روی سینه شناخته می‌شدند، پروازها و آموزش‌های فشرده‌ای را می‌گذراندند تا پس از پایان مراحل آموزش در ایالات متحده بخش دیگری از فرایند یادگیری را در ایران به سرعت به سرانجام رسانده و وارد گردان‌های عملیاتی خود شوند چرا که نیاز مبرم به این جنگنده جهت حضور در سازمان رزم، تلاش بسیاری را می‌طلبید تا هرچه زودتر امکانات و زیرساخت‌ها در کنار نیروهای زبده فراهم شود.

در همین زمان و طی آموزش‌ها، مراحل تست جنگنده‌های تامکت از لحاظ شرایط پروازی نیز در حال انجام بود و بخشی از این بازبینی‌های عملیاتی در کشورمان صورت می‌گرفت که نمونه آن تست موشک‌های «فینیکس» در شرایط واقعی بود.

با درخواست محمدرضا پهلوی، یک فروند تامکت با تجهیز به 6 موشک «فینیکس» (به عنوان سنگین‌ترین آرایش رزمی این جنگنده) در روز مقرر به هوا برخاست و خدمه آن به صورت همزمان به سمت 6 هدف پرنده بدون سرنشین پرسرعت از نوع MQM-107 شلیک کردند.

از 6 موشک شلیک شده، 5 تیر مستقیما به هدف خورد و آخرین موشک نیز علی‌رغم دستیابی به هدف، تنها به دلیل عدم عملکرد سرجنگی و فیوز مجاورتی، از انهدام هدف باز ماند.

این تست موفق نشان داد که انتخاب موشک‌های AIM-54A «فینیکس» کاری منطقی و درست بوده است.

اندکی پس از این آزمایش، بررسی سایر پارامترهای پروازی همانند توان موتور، قدرت مانوردهی، سقف پرواز و... به ترتیب توسط خلبان‌های ایرانی و آمریکایی انجام گرفت.

در خصوص ترکیب تسلیحاتی تامکت‌های ایرانی، باید ذکر کرد که کشورمان موشک‌های AIM-9J «سایدوایندر»، AIM-7E «اسپارو» و AIM-54A «فینیکس» را به کشور سازنده سفارش داد و همچنین جهت افزایش بُرد پروازی بدون سوخت‌گیری، نسخه‌های اولیه مخازن سوخت را نیز تحویل گرفت که البته به دلیل عدم همگام بودن با جنگنده و برخی مشکلات دیگر کنار گذاشته شد.

3 نمونه موشک سفارش داده شده می‌توانست به صورت یک ترکیب قدرتمند مورد بهره‌برداری قرار گیرد درحالیکه همزمان بین 6 الی نهایت 8 موشک بر روی هواپیما قابل نصب است که جهت شلیک همزمان به سمت 6 هدف مناسب خواهد بود اما عموما جهت مانور پذیری بهتر جنگنده‌ها، از آرایش 2 تیر موشک «فینیکس»، 2 تیر «اسپارو» و 2 تیر «سایدوایندر» استفاده می‌شد تا هم خلبان انتخاب‌های متعددی در نبرد هوایی داشته باشد و هم پرنده سنگین نشود، ضمن آنکه نمونه F-14A تحویلی به کشورمان توانایی حمل محدود بمب‌های سقوط آزاد و غلاف‌های رهاسازی بمب‌چه‌های آموزشی را نیز داشت.

ترکیب تامکت با موشک‌های هوا به هوا و حضور در قلب کشور، تهدیدی برای هر جنبده‌ در سطح آسمان ایران شد به این ترتیب که هواپیماهای F-14 همگام با سایر جنگنده‌های آماده رهگیری هوایی در سرتاسر کشور مسلح به موشک های هوا به هوا بودند تا در صورت هرگونه تجاوز، در حداقل زمان ممکن به سوی آسمان رفته و با هدایت یا همکاری رادار زمینی به سمت هدف متجاوز رهسپار شوند. این هواپیما را «آلرت» و به پرواز آنان نیز «اسکرامبل» می‌گویند که به معنی پرواز در حداقل زمان ممکن به قصد رهگیری هواییست.

از علل حضور تامکت‌ها در مرکز کشور (اصفهان) هم می‌توان به این نکته اشاره کرد که با توجه به رادار قدرتمند جنگنده و موشک های دوربُرد آن از یک سو و همچنین زمان طولانی‌تر مورد نیاز جهت آماده‌سازی، دلیلی بر حضور در پایگاه های مرزی وجود نداشت و F-14ها که به عنوان یک جنگنده پشتیبان یا برتری هوایی مورد بهره‌برداری قرار می گرفتند می‌توانستند در صورت نیاز از همان مرکز کشور عملیات‌های خود را آغاز کنند.

پس از تست موفق این موشک‌ها نوبت به نمایش قدرت رزمی در مقابل همسایه شمالی کشورمان شد.

* پنجه در پنجه روباه

در یکی از تجاوزهای جنگنده شناسایی MiG-25R «فاکسبَت» شوروی به ایران، 2 فروند تامکت مسلح به موشک‌های «فینیکس» به هوا برخاسته و پس از شناسایی موفق جنگنده متخاصم، روی آن قفل راداری می‌کنند که خلبان هواپیمای روس با دریافت این قفل راداری و امکان شلیک موشک، به سرعت به سمت خاک شوروی گردش کرد و به این ترتیب پرونده تجاوزهای گاه و بی گاه اتحاد جماهیر شوروی برای همیشه بسته شد.

پس از این رخداد و گزارش توانایی بالای جنگنده‌های ایرانی، در سطح منطقه، نوعی ترس القا می‌شود که هواپیماهای موجود در منطقه توانایی مقابله با ابرجنگنده خریداری شده ایران را ندارند.

در همین حین، چند درگیری محدود هوایی بین ایران و همسایه غربی خود یعنی عراق نیز بر این موضوع صحه گذاشت و همه را از هرگونه تجاوز به مرزهای ایران باز می‌داشت.

* اولین سوانح برای تامکت‌های ایرانی

خلبانان ایرانی، مسرور از توانایی فوق‌العاده هواپیمای جدید خود، مراحل پروازی را با علاقه بیشتری ادامه می‌دهند هرچند نخستین سوانح نیز در همین حین رخ داد که موجب از دست رفتن 2 جنگنده و کشته شدن یک خلبان آمریکایی و یک خلبان ایرانی شد.

علت سانحه، همان مشکلات موتورهای TF-30 جنگنده و واماندگی کمپرسور در شرایط خاصی از پرواز بود.

پس از این دو رخداد ناگوار، دستورالعمل خاصی ابلاغ می‌شود که با طی کردن آن، خطر اینگونه اتفاقات کاهش یافت هرچند اندکی پس از این دو سانحه، اتفاق سومی نیز رخ می‌دهد که خلبان ایرانی علیرغم فشار استاد خلبان آمریکایی که در کابین عقب حضور داشته، از رها کردن جنگنده سر باز زده و غول آسیب دیده را به پایگاه باز می‌گرداند.

* نمره برتر خلبانان ایرانی در مانور با آمریکایی‌ها

با گذشت زمان، به منظور آزمایش عملی خلبانان ایرانی در مراحل شبیه به میدان نبرد، رزمایش‌های مختلف داخلی و مشترک با ایالات متحده یا اعضای پیمان سنتو برنامه‌ریزی می‌شود که از جمله آن می‌توان به رزمایش میدلینگ اشاره کرد که نیروی هوایی و خلبانان جوان طی آن بالاترین امتیازات را کسب می‌کنند ضمن آنکه نفرات نگهداری نیز با طی کردن دوره‌های آموزشی پیشرفته همانند خلبانان، بیشترین بهره گیری را از اساتید مجرب خارجی گرفته تا در شرایط مورد نیاز بتوانند وظایف محوله خود را به خوبی انجام دهند.

این تمرینات که عموما به صورت مشترک برنامه‌ریزی می‌شد، به منظور آزمایش ارکان مختلف نیروهای مسلح در شرایط مختلف جغرافیایی صورت می‌گرفت.

تعمیر و نگهداری ناوگان عظیم و پیشرفته خریداری شده  F-14ها به طور منظم توسط متخصصان ایرانی و مستشاران خارجی در حال انجام بود و انبوه قطعات خریداری شده در انبار نیروی هوایی طبقه بندی می‌شد.

* اولین رژه 15 فروندی تامکت‌ها در ایران

مدتی پس از آغاز تحویل تامکت‌ها، نخستین حضور 15 فروندی این جنگنده به همراه سایر هواپیماهای شکاری و ترابری نیروی هوایی در رژه هوایی بزرگ رقم خورد و پس از آن نیز رژه‌های بزرگ دیگری برگزار شد که بعضا با پرواز نزدیک به 500 هواپیمای شکاری انجام می‌گرفت.

* خریدهای ایران افزایش می‌یابد/ «F-16» و «آواکس» در لیست خریدها

اما این تمام مسیر نبود، سیل روز افزون ورود تسلیحات به سازمان رزم نیروهای مسلح کشورمان تنها به این موارد خلاصه نمی‌شد و به عنوان نمونه نیروی هوایی کشورمان خواستار خرید 140 فروند جنگنده تازه ساخت F-16A/B «فایتنینگ فالکن» از آمریکا در کنار تولید 160 فروند در کارخانجات هواپیماسازی ایران (هسا) شد.

پس از آن نیز سفارش خرید 7 فروند هواپیمای هشدار زود هنگام هوابُرد (آواکس) E-3 جهت همراهی ناوگان رهگیر و پوشش نقاط کور راداری در مناطق کشور نیز به لیست درخواست‌ها از ایالات متحده اضافه شد.

* آمریکا احساس خطر می‌کند

بررسی امکان خرید جنگنده‌های F-18 و F-15، سفارش انبوهی از موشک‌های هوا پرتاب نسل جدید و به طور کلی باز شدن دریای تسلیحاتی ایالات متحده در زمان ریاست جمهوری ریچارد نیکسون توازن قوا را در سطح منطقه به شدت تغییر داده بود تا حدی که خود آمریکایی‌ها نیز از این سفارش‌های بزرگ ایران احساس خطر کردند.

از جمله دیگر درخواست‌های ایران، خرید 70 فروند F-14 دیگر موسوم به «بامب کت» با توانایی اجرای عملیات‌های هوا به سطح و تعداد بیشتری موشک «فینیکس» به همراه 32 فروند F-4E «فانتوم» با توانایی حمل موشک‌های ضد رادار AGM-45 «شرایک» و 16 فروند RF-4E شناسایی بود که از طرف امریکا پذیرفته و قرارداد بین طرفین امضاء شد.

* حل مشکل در دقیقه 90

گویا بنا نبود که سفارشات پایانی به دست ایران برسد چرا که از مدتی قبل، زمزمه‌های نارضایتی در سطوح مختلف جامعه نسبت به خاندان پهلوی شنیده می‌شد و با رسیدن کارتر به مقام ریاست جمهوری ایالات متحده نیز خریدها دچار اختلالاتی گشت.

شرایط دیگر به مانند قبل نبود، خصوصا آنکه با آغاز سال 1357 و افزایش درگیری‌های نیروهای انقلابی با حکومت پهلوی، کم کم از میزان فعالیت‌ها در بخش‌های مختلف کاسته شد و این رخداد تا سطح نیروهای مسلح ایران نیز نفوذ کرد و از میران پروازها نیز کاسته شد.

در همین دوران، روند تحویل برخی از تجهیزات نیز دچار مشکلاتی شد که با پیگیری کارکنان ایرانی از ضربات جبران ناپذیر آن جلوگیری به عمل آمد.

به عنوان نمونه در روزهای پایانی منتهی به انقلاب شکوهمند اسلامی، خلبانان تامکت متوجه می‌شوند که اشکالات و نواقصی در سامانه‌های جنگ الکترونیک جنگنده‌های تحویلی وجود داشته و بلافاصله آن را به سلسله مراتب نیروی هوایی اطلاع می دهند.

با برگزاری جلسات بین نیروی های ایرانی و آمریکایی این مشکل مشخص شده و اسناد مورد نیاز آموزشی آن و برخی قطعات تنها یک روز پیش از انقلاب به کشورمان می‌رسد و اگر این اتفاق رخ نمی داد شاید در آینده‌ای نزدیک و در درگیری با جنگنده های متجاوز بعثی، تامکت‌ها با بحرانی اساسی رو به رو می‌شدند.

با بالا گرفتن نارضایتی‌ها در سطوح مختلف جامعه، عاقبت محمدرضا پهلوی ایران را ترک کرد و روز شمار پایان رژیم پهلوی و پیروزی انقلاب اسلامی آغاز شد.

در همین زمان، عمده فعالیت هواپیماهای شکاری در نیروی هوایی، حضور در آلرت پایگاه‌ها و آمادگی برای مقابله با تجاوز احتمالی هوایی بود و مراحل آموزش‌ها به طور کامل مختل گشت.

با حضور بختیار در مسند قدرت و بنا بر اسناد منتشر شده، ایالات متحده بخشی از قراردادهای نظامی با کشورمان را لغو کرد تا شاید از شدت اعتراضات عمومی کاسته شود ولی عملا در روز 19 بهمن ماه با بیعت کارکنان و هُمافران نیروی هوایی با حضرت امام خمینی(ره) تیر خلاص بر تمامی این رخدادها زده شد و نهایتا 22 بهمن ماه 1357 انقلاب شکوهمند اسلامی به پیروزی رسید تا با ورود به فصل جدیدی از تاریخ، تامکت‌ها نیز وارد مسیری تازه شوند.

* آغاز تاریخی جدید

با وقوع انقلاب اسلامی، رخدادهای بسیاری جریان یافت که برخی مثبت و برخی منفی بودند.

از جمله این رخدادهای منفی می‌توان به ناملایمتی افرادی معلوم‌الحال با خلبانان نیروی هوایی اشاره کرد که موجب اخراج یا مجازات این گروه از نیروهای آموزش دیده شد و دلسردی‌هایی را در پی داشت؛ لغو قراردادهای مختلف نظامی آسیب بسیاری را بر پیکره نیروی های مسلح وارد ساخت و عموم قراردادهای سالهای پایانی حکومت پهلوی که در بالا ذکر شد، در مسیری بدون منطق کافی، یکی پس از دیگری ملغی شد و هزینه های پرداخت شده برای آنان نیز هیچ‌گاه به کشورمان بازنگشت.

از جمله این قراردادها می‌توان به برخی بهسازی های هواپیماهای تامکت، مانند تعویض موتورها و محموله‌ای از تسلیحات و خصوصا موشک‌های فینیکس اشاره کرد که هیچگاه به ایران نرسید.

روند آموزش خلبانان ایرانی اندکی پس از انقلاب ادامه داشت ولی با وقوع تسخیر لانه جاسوسی در 13 آبان ماه سال 1358 این کار متوقف شد و خلبانان به سرعت به کشورمان باز گردانده شدند و حالا نیروی هوایی باید متکی به خود باشد چرا که مستشاران نظامی نیز مدت‌ها قبل از ایران رفته بودند.

* خیز دولت موقت برای فروش تامکت‌ها

در این حالت بحرانی و تعویض‌های پی در پی فرماندهان نیروی هوایی، زمزمه هایی از گوشه و کنار به گوش می رسید که «چه نیازی به ارتش با این حجم سلاح وجود دارد؟ آن هم وقتی که ما با جایی جنگ نداریم!»

زمزمه‌هایی نیز در خصوص فروش جنگنده‌های F-14 تامکت به دلیل هزینه های بالای آن شنیده شد!

علنی شدن این زمزمه‌ها -که خون خلبانان و پرسنل نیروی هوایی را به جوش آورد و واضح بود که این افراد قصد تضعیف توان ارتش ایران را دارند- موجب اعتراض شدید در سطوح مختلف گشت و سبب جلوگیری از فروش این جنگنده‌ها به مشتریان احتمالی که کانادا و عربستان سعودی بودند یا عودت به خود کشور سازنده شد.

تلاش‌ها و مجاهدت های فرمانده وقت نیروی هوایی شهید والامقام فکوری و مقابله با تفکر عدم نیاز به ارتش قدرتمند که توسط دولت موقت و همصدایان آنان دائما تکرار می‌شد، ستودنی است اما این تمام مشکلات نبود.

لغو قراردادها از یک سو و تحریم‌های اعمال شده توسط آمریکایی‌ها از سوی دیگر، در کنار برهم خوردن نظم عملیاتی، با رخ دادن کودتای «نقاب» به وسیله افراد سودجو که موجب بازخریدی و برکناری بخشی دیگر از خلبانان و نیروهای متخصص گشت، هریک ضرباتی جبران ناپذیر را بر پیکره نیروی هوایی وارد ساخت ولی بازهم کارکنان توانستند اوضاع را اداره کرده و کم کم پرواز ها را از سر بگیرند.

* گربه‌های پارسی گام در میدان نبرد می‌نهند

گردان های تامکت که نسبت به سایر هواپیماهای شکاری نیروی هوایی از پیچیدگی‌های بیشتری برخوردار بودند، در خط اول مشکلات قرار داشتند اما تلاش‌های روز افزون کارکنان خط پرواز و نیروهای زمینی در کنار فعالیت خستگی ناپذیر خلبانان، مانع از هرگونه سانحه جدی در خطرناک‌ترین تاریخ فعالیت نیروی هوایی کشورمان شد.

در همین زمان زمزمه‌های جدایی طلبی از برخی نقاط کشور به گوش می‌رسید و نیروی هوایی نیز همگام با سایر بخش‌های ارتش پس از جان دوباره‌ای که با سخنان امام خمینی (ره) مبنی بر لزوم حفظ ارتش گرفته بود، ماموریت مقابله را عهده دار شد.

حضور در قضایای گنبد و همچنین آشوب‌های کردستان از این جمله است اما عملا تامکت‌ها نقش انکارناپذیر خود را چند ماه قبل از شروع رسمی 8 سال جنگ تحمیلی نشان دادند.

اواخر سال 1358 و آغاز سال 1359 مصادف با شروع تجاوزهای غیررسمی حکومت بعثی عراق به کشورمان بود. صدام حسین که پیش از سال 1357 در چند مورد، پاسخ‌های محکمی را از کشورمان دریافت کرده و به قرارداد 1975 الجزایر تن داده بود احساس می‌کرد که با تغییر حکومت در ایران و ایجاد برخی مشکلات، ارتش و نیروهای مسلح توان سابق را نداشته و لذا می‌تواند به اهداف شوم خود دست یابد غافل از آنکه ایران و ایرانی در هر شرایط آماده در هم کوبیدن متجاوز است.

در همین مقطع، هواپیماهای شکاری عراق چندین مرتبه حریم مرزهای هوایی کشورمان را نقض کرده و بر روی زمین و دریا نیز شاهد تجاوزات گوناگون و شهادت پرسنل بی‌گناه نظامی و مردم عادی بودیم.

فرماندهان نظامی که شرایط را برای آغاز جنگی تمام عیار توسط عراق مناسب می‌دیدند در نامه‌های مختلف به سران سیاسی کشور خطرات را گوشزد کردند ولی اختلافات در سطوح بالای کشور که همگام با انتخاب بنی صدر به وقوع پیوسته بود، مانع از شنیدن این اخطارها و یا بی‌توجهی از روی عمد شد، لذا خلبانان نیروی هوایی بنا بر طرح‌های عملیاتی ارتش با هواپیماهای خود که حالا به نشان IRIAF که مخفف Islamic Republic of Iranian Air Force به معنی نیروی هوایی جمهوری اسلامی ایران منقش شده بودند به انجام وظیفه در حد مشخص شده پرداختند.

در همین زمان، اتفاق دیگری رخ داد و آن هم قضایای طبس و تلاش مذبوحانه ایالات متحده جهت آزادسازی کارکنان خود در ایران بود.

با شکست این اقدام و برجا ماندن لاشه یک هواپیما و بالگردهای نیروی دریایی آمریکا در خاک ایران، نیروی هوایی مامور شد تا به منظور ایجاد پوشش هوایی بر فراز منطقه طبس به پرواز درآید.

نخستین هواپیماهایی که به محل مورد نظر رسیدند، تامکت‌ها بودند که با مشاهده تحرکاتی بر روی زمین اقدام به گشت هوایی برای جلوگیری از نفوذ یگان‌های فرامنطقه ای کردند تا نیروی های زمینی سر برسند ولی برخی ناهماهنگی‌ها در سطوح بالای کشور و همچنین بمباران منطقه توسط فانتوم‌های خودی موجب شهادت فرمانده سپاه یزد شد که انگشت اتهام باز هم به سوی نیروی هوایی نشانه رفت در حالی که ناگفته پیداست که خلبانان تنها به وظیفه و دستورالعمل ابلاغی مبنی بر عدم نزدیک شدن هر نیرویی به منطقه مورد نظر اقدام کردند و بر روی زمین می بایست برخی رخدادها هماهنگ می‌شد تا این اتفاق ناگوار روی نمی‌داد.

در اوج این اتفاقات و همزمان با فشارهای پایانی مبنی بر بلااستفاده بودن تامکت‌ها و هزینه بالای آنها، دقیقا پیش از جنگ تحمیلی و حین سفر شهید رجایی به کردستان، یک فروند تامکت با هدایت خلبان عطایی یک فروند جنگنده سوخو 22 متجاوز عراقی را با موشک فینیکس سرنگون کرد و عملا آنجا بود که مقامات سیاسی به اهمیت نیروی هوایی پی بردند و صحبت‌ها مبنی بر فروش این جنگنده به فراموشی سپرده شد.

* آغاز آموزش در ایران

پس از این زمان تا آغاز جنگ تحمیلی، سلسله پروازهای برنامه‌ریزی شده برای هواپیماهای رهگیر نیرو که شامل فانتوم‌ها، تایگرها و تامکت‌ها می‌شد تعیین گشت تا با حضور در مناطق مختلف کشور و گشت‌های منظم هوایی از نفوذ هواپیماهای شکاری عراق جلوگیری کند اما همچنان سیاست عمومی کشور، خودداری از نفوذ به خاک عراق و انجام عملیات مقابله به مثل بود.

در همین زمان، نخستین پروازهای با مداومت پروازی بالا و سوخت‌گیری رزمی از تانکرهای بوئینگ 707 و بوئینگ 747 انجام گرفت و برخی از خلبانان نیز که دوره‌های آموزشی آنان در ایالات متحده به صورت ناقص انجام شده بود، کم کم آموزش‌ها را در مراحل نزدیک به میدان نبرد و زیر نظر نخستین معلمان خلبان ایرانی به پایان رساندند.

حفظ مناطق مختلف کشور از جمله نواحی حساس سیاسی، نظامی و اقتصادی به عنوان اولویت نخست پوشش‌های هوایی معرفی شد و هر روز خبرهایی از درگیری بین جنگنده‌های ایرانی و عراقی به گوش می‌رسید که به دلیل عدم تمایل طرف مقابل و همچنین دستور اکید مبنی بر خودداری از ورود به خاک دشمن، نتایج چندانی را در پی نداشت ولی عملا اندکی بعد مشخص شد که این داستانی طولانی خواهد بود و به این سادگی و با چند درگیری هوایی ساده به پایان نخواهد رسید.