«سینما» در متن جامعه و متأثر از واقعیت‌های ملموس آن شکل می‌گیرد و پدیده‌های جاری‌اش را در قالب تصویر و اندیشه و احساس می‌آورد تا مخاطبان را با ساختار جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنند پیوند دهد یا حتی به رفتار خاصی مقید کند. سینما به عنوان یک خرده سیستم فرهنگی نمی‌تواند متأثر از سیاست نباشد بویژه آنکه ساختار سیاسی ریشه در بنیان‌های فرهنگی داشته باشد. سینمای دفاع مقدس نیز برخاسته از همین تعاملات فرهنگی-سیاسی و فرهنگی-اجتماعی است. شاید بتوان گفت تنها سینمایی که توانسته یک ایدئولوژی را تبدیل به صنعت کند سینمای دفاع مقدس است. ضیا حاتمی کارگردان جوان خوزستانی در حال تولید مجموعه‌ای مستند درباره سینمای دفاع مقدس است. با او درباره اهمیت سینمای دفاع مقدس گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
جنگ و سینما چه تأثیراتی بر هم گذاشته‌اند؟
ما در دنیا سینمای خاص جنگ نداریم. اگر هم فیلمی با موضوع جنگی واقعی ساخته شده، ‌خاص برهه زمانی مشخصی بوده است. مثلاً فیلم‌هایی که درباره جنگ جهانی دوم ساخته شده‌اند دنباله‌دار نشده و مقطعی بوده‌اند. ولی در ایران در پی جنگ هشت ساله‌مان ژانر دفاع مقدس به وجود آمد و سالانه 4، 5 فیلم در این ژانر ساخته می‌شود.
چه انگیزه‌ای شما را به ساخت این مستند علاقه‌مند کرد؟
ابتدا من می‌خواستم در مورد سینمای خوزستان فیلم بسازم. در هنگام پژوهش با اشخاص و چیزهایی برخورد کردم که مرا به این سمت سوق داد. خوزستان لوکیشن غالب فیلم‌های جنگی بوده و هست. این جغرافیا بعد از اتمام جنگ ایران، جنگ‌هایی سینمایی به خود دیده و این قضیه مرا به این موضوع علاقه‌مند کرد تا از سینمایی فیلم بسازم که از دل جنگ بیرون آمده است.
از چه زمانی شروع به تولید کار کردید؟
سال گذشته دو ماه پیش از شروع هفته دفاع مقدس طرح را به خانه مستند ارائه دادیم. پس از پذیرش طرح، ‌ما حدود 50 روز فرصت داشتیم تا با بودجه کمی که خانه در اختیارمان گذاشته بود برای هفت روز ویژه دفاع مقدس برنامه تهیه کنیم تا از شبکه افق پخش شود. می‌بایست از میان 380 فیلم دفاع مقدس 7 فیلم را انتخاب می‌کردیم، ‌آرشیوها و پشت‌صحنه‌ها را جمع‌آوری می‌کردیم و با دست‌اندرکاران فیلم‌ها قرار مصاحبه می‌گذاشتیم. خیلی از فیلم‌ها بودند که نه تهیه‌کننده می‌دانست از کجا می‌توان پیدایشان کرد و نه کارگردان. مثلاً فیلم تونل، ‌با اینکه تولید صدا و سیما بود در آرشیوش موجود نبود و ما با تلاش بسیار نهایتاً فیلم را از فیلمخانه ملی پیدا کردیم. به خاطر زمان اندکی که داشتیم مجبور بودیم مراحل پیش‌تولید، تولید و پس تولید را به شکل همزمان انجام دهیم. پس از انجام هر مصاحبه‌ای تدوین اولیه‌اش انجام می‌شد. درواقع با همان روحیه‌ای که رزمندگان در دفاع از وطن می‌جنگیدند، گروه تولید این مجموعه شب و روز کار می‌کرد.
نسل‌های مختلفی در مورد جنگ فیلم ساخته‌اند، ‌در این بررسی‌ها تفاوتشان را در چه دیدید؟
درواقع سه نسل در مورد جنگ فیلم ساخته‌اند. نسلی که پیش از جنگ هم فیلمساز بود، ‌مثل ساموئل خاچیکیان که نخستین فیلم دفاع مقدس را با نام عقاب‌ها ساخت. نسل دوم کارگردانانی هستند که از دل جنگ بیرون آمده‌اند مثل حاتمی‌کیا و ملاقلی‌پور. نسل آخر هم نسلی‌ است که احتمالاً در زمان جنگ یا به‌دنیا نیامده بود یا بسیار کم‌سن بود مثل نرگس آبیار. غالباً نسل اول خود جنگ را ساخته‌اند، ‌نسل آخر بیشتر در مورد عواقب و تأثیرات جنگ بر جامعه، انسان‌ها و روابطشان فیلم ساخته‌اند و نسل دوم چیزی مابین این دو. ولی خب استثنا هم وجود دارد.
این مجموعه درواقع فیلم‌های مستندی است در مورد فیلم‌های داستانی، ‌با توجه به این موضوع از چه فرم و روایتی استفاده کردید؟
سعی کردیم برای هر قسمت و هر فیلم یک خط روایی جداگانه داشته باشیم ولی غالباً پنج دقیقه اول افتتاحیه معرفی جنگ و سینمای جنگ با صدای ناصر طهماسب است. بخش دوم یک سکانس طلایی از فیلم را قرار داده‌ایم. بخش سوم با عوامل مطرح فیلم، ‌در مورد این سکانس، ‌از ابتدای شکل‌گیری ایده فیلم تا اکران فیلم، ‌گفت‌و‌گو می‌کنیم. آرشیو و پشت صحنه‌های فیلم را در خلال مصاحبه‌ها قرار می‌دهیم و در اختتامیه به بررسی و تحلیل فیلم از زبان خود عوامل می‌پردازیم.
گفت‌و‌گوها همه استودیویی هستند یا سراغ لوکیشن‌ها هم رفته‌اید؟
گفت‌و‌گوها متغیرند. سعی کردیم تا جایی که توانایی زمانی و مالی داشتیم گفت‌و‌گوها را در لوکیشن‌ها که اکثراً خوزستان هستند انجام دهیم. مثلاً گفت‌و‌گوهای فیلم دکل را با عبدالحسن برزیده، ‌کارگردان و محمودرضا ثانی، ‌بازیگر در لوکیشن انجام دادیم.
قرار است چند فیلم دیگر را بررسی و مستندسازی کنید؟
مجموعه‌ای که به شکل بسته فیلم مقدس منتشر خواهد شد شامل 15 قسمت خواهد بود که 14 قسمت آن به فیلم‌های جنگی داستانی ناب، با کارگردان‌های حرفه‌ای اختصاص دارد تا پیش‌زمینه‌ای را برای مخاطب در مورد سینمای جنگ ایجاد کنیم و قسمت آخر در واقع فیلم‌مقاله‌ای‌ است تخصصی در مورد سینمای جنگ./ایران