اگرچه کاشت درخت تاثیرات بسیار زیادی دارد اما بزرگان دین مبین اسلام تاکید بسیاری زیادی بر کاشت درختان مثمر به جای درختان بی ثمر دارند به طوری که پیامبر اکرم در حدیثی می‌فرمایند "هرکسی درختی بنشاند و به ثمر بنشیند، خدا به اندازه‌ای که میوه از آن درخت فراهم آید به او پاداش می‌دهد."

با توسعه زندگی شهری، صنعتی شدن جوامع و همچنین پیشرفت علم پوشش‌های گیاهی زینتی جایگزین پوشش گیاهی مثمر شد و این پوشش گیاهی به حدی پیشرفت کرد که بخش عظیمی از پوشش گیاهی سطح کشور البته به جز جنگل‌های شمال و زاگرس؛ را به خود اختصاص داده است. پوشش گیاهی بی ثمر نه تنها ثمری برای موجودات زنده اطراف خود ندارند بلکه سبب بروز برخی از اختلالات طبیعی در محیط زندگی انسان‌ها،گیاهان و جانوران می‌شود.

یه همین منظور با نرجس خاتون مجتهد نجفی مولف کتاب اقتصاد مقاوم‌تر محیط سالم‌تر با کاشت درختان با ثمر در رابطه با تاثیرات کاشت درختان مثمر و توسعه آن در سطح کشور به گفت‌وگو پرداختیم.

برای تحقق برنامه‌های اقتصاد مقاومتی چه طرحی در حوزه حفظ منابع طبیعی و محیط زیست ارائه دادید؟

از سال 87 که مقام معظم رهبری نام سال‌ها را حول محور اقتصاد مقاومتی و ایجاد دستاوردهایی تازه و موافق با موضوع اقتصاد و تولید نامگذاری کردند به دنبال یک طرح نو و تازه بودیم که موافق سیاست‌های اقتصاد مقاومتی باشد و از طرفی دیگر برای محیط زیست تاثیرات فرآوانی داشته باشد. طرحی که ارائه شد در واقع در 7 موضوع خلاصه می‌شود که کاشت درختان مثمر به جای درختان بی ثمر یکی از طرح‌های اصلی آن بود.

درختان مثمر چه تفاوتی با درختان غیر مثمر دارند؟

برخلاف تصورات که کاشت هر نوع درختی برای محیط زیست خوب است باید گفت که گیاهان خاصیت‌ها و ویژگی‌های مختلفی دارند و می‌توانند بر سایر موجودات زنده حتی سایر گیاهان تاثیرات مثبت و منفی داشته باشد که در صورت منفی بودن تاثیرات جبران آن‌ها با هزینه‌های هنگفتی همراه است.

باید به این نکته توجه داشت که گیاهان به ما غذا می‌دهند اما باید به واقعیت این امر هم پی برد که آیا هرگیاهی به می‌تواند غذا تولید کند و یا اینکه گیاهان تولیدکننده اکسیژن هستند اما مطمئن باشیم که هرگیاهی اکسیژن تولید می‌کند.

برخی از گیاهان نه تنها تولید کننده نیستند بلکه خودشان مصرف‌کننده هستند به عنوان نمونه درخت کاج از نمونه درختانی است که محققان و کارشناسان منابع طبیعی معتقدند که این گونه گیاهی باید در مکانی کاشته شود که اکسیژن بیشتری داشته باشد زیرا این درخت به اکسیژن فرآوانی برای حیات نیاز دارد.

درختان میوه‌دار یا همان مثمر بیشتر از درختان غیر مثمر اکسیژن تولید می‌کنند و چون از طریق دی‌اکسید کربن غذاسازی می‌کنند می‌توانند کمک شایانی به پاکیزه‌سازی هوای محیط داشته باشند. درختان مثمر ابتدا آلودگی‌های هوایی را در خود ذخیره و بعد از تبدیل آن‌ها به قند ساده، میوه یا همان محصول را تولید می‌کنند.

اگر به اطراف درختان مثمر نگاه کنید متوجه می‌شوید که خاک در حال افزایش است زیرا این قبیل گیاهان ترکیبات گازی موجود در هوا را دریافت و آن را به حالت جامد که خاک است تبدیل می‌کنند اما درختان بی ثمر سبب تشکیل هیدورکربن می‌شوند و بخشی از خاک را در عملی تجزیه و به هوا منتشر می‌کنند.

پوشش گیاهی غیر مثمر بیشتر در چه فضاهایی کاشت می‌شود و چه تاثیرات منفی در منابع طبیعی کشور دارد؟

درختان غیر مثمر بیشتر در فضاهای سبز و عمومی مانند پارک‌ها و بلوارها کاشته می‌شود که اکثر آن‌‌ها از نوع غیر بومی هستند به عنوان نمونه درخت کنوکارپوس از سال 82 از طریق کشور‌های حاشیه خلیج فارس وارد کشور شد و بخش اعظمی از پوشش گیاهی برخی از استان‌ها از جمله خوزستان را به خود اختصاص داده است.

درختان غیر مثمر اجازه رشد هیچ گیاهی در کنار خود را نمی‌دهند اما در کنار درختی مانند خرما می‌توان سه طبقه درخت دیگر از نوع مرکبات را کاشت و همچنین درخت خرما این توانایی را دارد که اجازه رویش گیاهان مرتعی در کنار خود را بدهد اما درختی مانند اکالیپتوس که گیاهی غیر مثمر است اجازه رویش گیاهی دیگر در کنار خود را نمی‌دهد.

سمی بودن گیاهان غیر مثمر یکی دیگر از معایب این قبیل درختان است  و هنگامی که توسط حیوان مصرف شوند سبب مرگ آن حیوان می‌شود و برخی از درختان مانند اکالیپتوس فقط یک گونه جانوری مثل خرس کوالا می‌تواند از آن تغذیه کند اما اگر به جای همین درخت بی ثمر و بدون سود اکالیپتوس درخت انار کاشته شود نه تنها انسان‌ها می‌توانند از میوه آن به عنوان یک تغذیه سالم استفاده کنند بلکه جانوران به ویژه پرندگان می‌توانند از دانه‌های انار تغذیه مناسب و مقوی در فصل پاییز و زمستان داشته باشند.

آیا کاشت سه طبقه گیاه مثمر در کنار یک گیاه مثمر سبب سست شدن خاک و برخاستن پدیده ریزگرد نمی‌شود؟

خیر. درختان و مرتع‌های مثمر سبب تقویت خاک می‌شوند حتی برای زمین‌هایی که دچار فقر شده‌اند توصیه می‌شود که  در آن زمین یونجه یا باقلا کاشته شود زیرا در ریشه این گیاهان نوعی باکتری وجود دارد که نیتروژن هوا را به دام می‌اندازد و برای زمین مانند یک کود طبیعی عمل می‌کند در حالی که درختان بی‌ثمر به دلیل تجزیه خاک و ارسال آن به هوا سبب سست شدن خاک و همچنین از بین رفتن قوای خاک می‌شود.

درختان مثمر تاثیرات زیادی برای کاهش سست شدن خاک و برخاستن گرد و خاک یا ریزگردها دارد زیرا در کنار خود اجاز رویش سایر گیاهان مرتعی و مثمر را می‌دهند و فضایی خالی برای خاک باقی نمی‌ماند که با وزش باد خاکی بخواهد جابه‌جا شود.

گیاهان بی‌ثمر چه تاثیری در آلودگی‌های هوایی دارد؟

گرده افشانی و جابه جا شدن میوه‌های بدون مصرف درختان بی‌ثمر سبب آلودگی هوایی می‌شود همچنین برخی از گونه‌های این قبیل گیاهان به طور طبیعی  و بدون دخالت انسان دچار آتش‌سوزی و ایجاد آلودگی در هوا می‌کنند اما گرده افشانی درختان مثمر بیشتر از طریق دست انجام می‌شود.

با توجه به کاهش منابع آبی در جهان آیا کاشت درختان مثمر سبب تشدید این معضل نمی‌شود؟

خیر. به درختی مانند نخل لقب امیرالصحرا داده‌اند یعنی اینکه در گرم و خشک‌ترین مناطق کشور قابلیت رشد دارد. به طور کلی درختان میوه و یا همان مثمر نسبت به درختان غیر مثمر به آب کمتری احتیاج دارند.

درخت اکالیپتوس مانند یک موتور مکنده آب را از زمین دریافت و تبخیر می‌کند به همین دلیل کارشناسان محیط زیست این گیاه را مختص مناطق باتلاقی می‌دانند که با کشت آن،  آب موجود در باتلاق را تبخیر و زمین را به حالت طبیعی برمی‌گرداند.

آب برای درختان میوه یک سم است و ریختن آب زیاد پای درختان مثمر سبب خشک شدن آن‌ها می‌شود. درختانی از جمله پسته، زردآلو، انجیر، زیتون، انگور، نخل و مرکبات برای رشد و تولید محصول به آب مصرفی بسیار کمی احتیاج دارند.

یک محقق آمریکائی تحقیقی را با عنوان چمن غذا نیست انجام داد و در این تحقیق نشان داد که در آمریکا برای یک هفته آبیاری 23 میلیون هکتار چمن 270 میلیارد گالن آب نیاز است در حالی که این میزان آب برای 80 میلیون هکتار سبزیجات و محصولات ارگانیک در طول تابستان کافی است.

گیاهی که به عنوان فضای سبز در کشور ایران استفاده می‌شود چمن است و این گیاه روزی یک بار باید آبیاری شود در صورتی که گیاهان و سبزیجات خوراکی هر 7 یا 15 روز بنابر ویژگی که دارند به آب نیاز پیدا می‌کنند بنابراین از نظر اقتصادی کشت گیاهان و سبزیجات خوراکی به جای گیاهی مثل چمن که هیچ بهره مفیدی ندارد؛ بسیار مناسب‌ و با صرفه‌‌تر است.

تولید گازهای سمی از دیگر معایب چمن است به طوری که اگر آب مورد نیاز در زمان مقرر تامین نشود خراب می‌شوند و با تولید گازهای سمی  سبب آلودگی هوایی و تخریب خاک می‌شود.

بیشترین گیاه غیر مثمر کاشته شده در خوزستان چیست و چه تاثیرات منفی برای محیط زیست استان دارد؟

بیش از یک دهه است که پوشش گیاهی خوزستان به پوشش گیاهی غیرمثمر کنوکارپوس تبدیل شده که یکی این گونه گیاهی از مخربترین و مضرترین پوشش گیاهی در دنیا است و با توجه به کمبودهای منابع آبی تاثیرات منفی بر حجم آب دارد. گازهای منتشر شده از این درخت سبب جلوگیری از تشکیل ابرهای باران‌زا می‌شوند و شیره درختان کنوکارپوس سبب بد طعم شدن مزه عسل کنار می‌شود.

کنوکارپوس یک گیاه سمی است و سبب افزایش حشرات موزی می‌شود و برخلاف درختان مثمر که سایه‌ای مطبوع و خنک دارند سایه‌ درختان غیر مثمر خوزستان که بیشتر از گونه‌های کنوکارپوس، اکالیپتوس و کهور آمریکایی است سایه‌ای گرم و دم هستند.

بیش از 90 درصد از پوشش گیاهی خوزستان از نوع کهور آمریکائی است و این پوشش گیاهی درحالی در خوزستان کشت می‌شود که اتحادیه اروپا این گونه گیاهی را خطرناک‌ترین موجود زنده دنیا نامگذاری کرده  و در لیست سیاه مهاجم دنیا قرار گرفته است.

گیاه غیر مثمر چه تاثیری در سیستم بدنی انسان‌ها دارند؟

کنوکارپوس از جمله گیاهان غیر مثمری است که کاشت آن در خوزستان وجود دارد. به صورت مستمر از خود غبار تولید می‌کند و ورود گرده‌ها آن‌ها به ریه سبب ایجاد حساسیت، بیماری‌های تنگی و عروقی و حتی سرطان ریه می‌شود.

 خوزستان مستعد کاشت چه درختان مثمری است؟

خاک خوزستان به دلیل جلگه‌ای بودن یکی از حاصلخیز‌ترین خاک‌های کشور را دارد و این خاک قابلیت کشت تمام درختان مثمر از جمله 6 درخت قرآنی از جمله خرما، انگور، سدر، انار، زیتون و انجیر را دارد.

مرکبات دزفول خوزستان از معروف‌ترین مرکبات کشور هستند همچنین خوزستان محل مناسبی برای کاشت درخت پرمحصول و سودمند نخل خرما است که نه تنها به آب کمی نیاز دارد بلکه سبب رشد سایر درختان مثمر می‌شود.

در دوران جنگ بخش عظیمی از نخلستان‌های جنوب از بین رفت که می‌توان با احیای آن در کنار احیای پوشش سبز به محیط زیست و منابع طبیعی کمک شایسته‌ای کرد.