خوزستان همواره در معرض تهدیدات زیادی مانند سیل و زلزله است. سیل فروردین سال 95 در شمال خوزستان و وقوع هر از گاه زلزله در گوریه شوش نشان می‌دهد این استان در معرض انواع حوادث طبیعی است. بنابراین باید به گونه‌ای از آن مراقبت و محافظت شود که حوادث طبیعی تهدیدی برای استان محسوب نشوند. هرچند وقت یک بار که خبر احتمال وقوع سیل و زلزله در برخی شهرها و روستاهای استان به گوش می‌رسد، سازمان‌های امدادی اقدام به برپایی چادرهای مدیریت بحران می‌کند و تا زمان رفع خطر، مردم در آن چادرها اسکان می‌یابند.

وقوع سیل یا زلزله دلیلی شد تا میزان تاب‌آوری خوزستان را در برابر حوادث گوناگون جویا شویم و ببینیم استانی با حدود 5 میلیون نفر جمعیت تا چه حد در کمک به شهروندانش در این گونه مواقع توانایی دارد؟

یکی از اقدامات ایمنی برای محافظت از شهروندان و ارتقای ایمنی شهرها ساخت سوله‌های مدیریت بحران است که متاسفانه در خوزستان و اهواز جدی گرفته نشده است.
در این میان، یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های یک شهر تاب‌آور داشتن سوله‌ها و پایگاه‌های مدیریت بحران به تعداد کافی است تا بلافاصله پس از رخداد حادثه‌ای نیروها وارد عمل شوند. این سوله‌ها با داشتن تجهیزات مورد نیاز در زمینه‌های مختلفی می‌توانند به کمک شهر بیایند و از همه مهم‌تر میزان تلفات انسانی را به حداقل برسانند.
البته کارشناسان معتقدند وجود سوله‌ها و پایگاه‌های اسکان اضطراری برای «مدیریت پس از بحران» است و برای «مدیریت بحران» باید بیشتر در زمینه پیشگیری از بروز خسارت‌ها و آسیب‌های مالی و جانی و به حداقل رساندن خسارت‌ها متمرکز شد و برنامه و راهکار داشت.


جای خالی مدیریت بحران در استان بحران‌خیز

یک کارشناس مدیریت بحران بیان می‌کند: انواع حوادث مثل سیل، زلزله، آتش‌سوزی و ریزگردها در خوزستان رخ می‌دهد اما ما از نظر منابع انسانی و مالی برای رفع این بحران‌ها با محدودیت مواجهیم. به نظر می‌رسد مهم‌ترین کار در این زمینه، اولویت‌بندی بحران‌ها و برنامه‌ریزی درست برای رفع آنهاست.

«سعید صمدزاده» توضیح می‌دهد: می‌توانیم با ساخت و تجهیز سوله‌های بحران در مناطق مختلف استان میزان تاب‌آوری این استان را در مواقع بحران افزایش دهیم، اما متأسفانه در وضعیت فعلی به دلیل نبود برنامه، یک نوع سردرگمی در مدیریت بحران مشاهده می‌شود.

وی می‌افزاید: برای نمونه در همین سیل اخیر دیدیم که برنامه مشخصی برای مقابله با سیل در شهرهای خوزستان وجود نداشت و پس از شدت گرفتن بارش‌ها برای ساخت سیل‌بند، رفع شکستگی‌ سیل‌بندها و لایروبی رودها و انهار که از مدت‌ها قبل دچار انباشت رسوبات شده‌اند و در وقوع سیلاب تاثیر چشمگیری دارند، تصمیم‌های لازم گرفته شد و اقدامات لازم انجام شد. این کارشناس توضیح می‌دهد: همچنین در برخی از نقاط سیل‌زده استان وقتی شرایط بحرانی شد، روستاها تخلیه و برای آنها اردوگاه اسکان اضطراری در نظر گرفته شد در حالی‌ که همه این مسائل قابل پیش‌بینی بودند و می‌شد قبل از وقوع بحران برای آنها چاره‌اندیشی کرد.


نیاز به برنامه‌ریزی و اقدام مسئولانه

صمدزاده در ادامه می‌گوید: درست است که مسئولان خوزستان در سیل اخیر نتوانستند شرایط بحرانی را به خوبی مدیریت کنند و به همین دلیل مردم با مشکلات بسیاری مواجه شدند و مجبور شدند خانه‌های خود را خالی کنند، اما از حق و انصاف نباید گذشت که در مقایسه با سیل سال 95 بهتر عمل کردند. هم هواشناسی احتمال وقوع سیلاب را از چند روز قبل پیش‌بینی کرد، هم قبل از وقوع سیل نیروهای امدادی هلال احمر و 500 نفر از نیروهای ارتش و سپاه در روستاها مستقر شدند که اگر مشکلی پیش آمد به مردم کمک کنند.

او می‌افزاید: البته در شهر رفیّع تعداد نیروهای امدادی کافی نبود و مردم خودشان دست به کار شدند و همشهریان خود را با تراکتور، نیسان، کامیون و... به بیرون شهر انتقال دادند. همچنین مردم دست به دست هم دادند و سیل‌بند شکسته شهر را ترمیم کردند و در مدیریت پس از بحران خوب عمل کردند.

این کارشناس تاکید می‌کند: مسئولان برای این که در حوادث بعدی خوب عمل کنند، باید برنامه‌ریزی داشته باشند، مسئولانه‌تر عمل کنند و به فکر رفع کم و کسری‌ها در شهرهای استان باشند مثل ساخت سیل‌بندهای استاندارد در شهرها.
 

نیاز به درک درست از مدیریت بحران

یک کارشناس مدیریت شهری با بیان این‌که مدیریت بحران جزو مهم‌ترین مسائل کشور است، توضیح می‌دهد: به نظر می‌رسد این موضوع در کنار مسأله معیشت و اقتصاد مهم‌ترین مسأله کشور باشد. «مرتضی عبیاوی» اضافه می‌کند: در خوزستان هنوز با تفکر سیستماتیک و علمی در مورد مدیریت بحران صحبت نمی‌شود. ما باید تعریف درستی از مدیریت بحران داشته باشیم و آن را به 2 بخش قبل و بعد از وقوع حادثه تقسیم کنیم.

عبیاوی می‌گوید: همه تلاش مدیران خوزستان باید صرف کاهش احتمال وقوع حادثه به‌ویژه در حوادث انسان‌ساز یا حوادث طبیعی مانند سیل باشد و اگر کاهش احتمال وقوع امکان‌پذیر نیست و خارج از توان و دانش فعلی ماست (مثل وقوع زلزله) باید در جهت کاهش خطرپذیری آن حادثه اقدام کرد تا اگر اتفاقی رخ داد، میزان آسیب‌ها محدود و قابل جبران باشد.

این کارشناس ادامه می‌دهد: ابتدا باید خطراتی را که در هر شهر یا روستایی می‌تواند تا حدودی متفاوت باشد، به دقت شناسایی کرد و پس از آن با تحلیل بین احتمال رخداد حادثه و این‌که اگر رخ بدهد چه تاثیراتی خواهد داشت، اولویت‌های اقدامات را مطابق با ارزیابی ریسک شکل‌گرفته تعیین کرد.
او اظهار می‌کند: مدیریت بحران فقط به این معنی نیست که تعداد مکان‌های اسکان اضطراری موجود در استان در حد کافی باشد. مدیریت بحران یعنی طوری برنامه‌ریزی کنیم و آنقدر نگاه جامع و افق دید بلند داشته باشیم که در صورت وقوع یک حادثه، مردم کمترین آسیب را نبینند، به زیرساخت‌های شهری و عمرانی و تاسیساتی شهرها کمترین تخریب‌ها وارد شود و شهر طوری دچار آبگرفتگی نشود که مردم مجبور شوند برای تردد از قایق استفاده کنند. مدیریت بحران یعنی کاهش آسیب‌های یک حادثه و بحران‌های آن وگرنه ساختن سوله که کار سختی نیست.


اعتبارات اندک برای مقابله با بحران

مدیرکل مدیریت بحران استانداری در این زمینه می‌گوید: اقدامات مدیریت بحران مبتنی بر پیش‌بینی وضع موجود است که در موضوعات آب و هوایی مانند سیل، گرد و غبار و خشکسالی به گزارش‌های سازمان هواشناسی و سازمان آب و برق بستگی دارد.«کیامرث حاجی‌زاده» اظهار می‌کند: درباره سیل اخیر، با پیش‌بینی وضع موجود از سوی ستاد مدیریت بحران استانداری خوزستان، همه ماموریت‌های خارج از شهرستان فرمانداران را لغو کردیم و از آنها خواستیم که در شهرستان متبوع خود بمانند و بر روند کارها نظارت کنند.

وی می‌گوید: برای جلوگیری از وارد آمدن خسارت به زمین‌های کشاورزی اقدام به ترمیم سیل‌بندها کردیم و در مناطقی مانند شعیبیه توانستیم آنها را مستحکم و از خسارت جلوگیری کنیم.
حاجی‌زاده ادامه می‌دهد: یکی از موضوعاتی که به سیل در دشت ‌آزادگان و هویزه دامن زد، لایروبی بود. ما از آب و برق خواسته بودیم که لایروبی رودخانه‌ها را جدی بگیرد اما در سال‌های خشک این موضوع جدی گرفته نشد و با توجه به رسوب‌گذاری رودخانه‌ها و کاهش ظرفیت رودخانه‌ها، آب جاری شده در آنها پس از بارش اخیر سبب بروز سیلاب شد.

مدیرکل مدیریت بحران استانداری درباره دلیل اصلی ضعف خوزستان در مدیریت بحران می‌گوید: در مقابله با بحران‌ها بخش اعظم کارها به منابع مالی فراوان نیاز دارد. ما مشکل کمبود منابع مالی داریم و این مورد از دست ستاد مدیریت بحران استانداری خارج است، ولی تا حدودی سعی کردیم آن را مدیریت کنیم.
***
کارشناسان و حتی مسئولان خوزستان می‌گویند اگر بارندگی‌ها در خوزستان مدیریت نشود، احتمال تکرار سیل ۹۵ وجود دارد. در این میان بهترین راهکار برای مقابله با حوادث طبیعی، افزایش تاب‌آوری شهرهای استان در برابر این حوادث است. افزایش تعداد سوله‌های مدیریت بحران، ترمیم سیل‌بندها، در نظر گرفتن نیروهای امدادی به تعداد کافی برای روزهای بحرانی و لایروبی انهار از جمله اقداماتی است که در افزایش تاب‌آوری استان سیل‌خیز خوزستان موثرند.

مرجع: همشهری