طرح‌های انتقال آب از سرشاخه رودخانه‌های خوزستان یکی از معضلات همیشگی و چالش‌های اساسی حوزه آب به شمار می‌رود به همین دلیل برخی از نمایندگان برای توقیف این طرح‌ها و برخی برای به جریان انداختن آنها اقدام به اعتراض و اعتصاب کردند و در پی همین اعتراضات دو سویه بود که وزرای نیروی دولت‌های مختلف تا آستانه استیضاح پیش رفتند و چندین بار طرح‌های مطالعاتی حوزه انتقال آب بازنگری شدند.
اخیراً سید کریم حسینی، رئیس مجمع نمایندگان خوزستان از وعده وزیر نیرو برای جمع آوری کارگاه پروژه انتقال آب بهشت آباد در صورت مخالفت سازمان حفاظت محیط زیست خبر داد و همین مسئله موجب طرح دوباره موضوع در استان‌های مبداء و مقصد شد.
مطالعات طرح انتقال آب بهشت آباد
پروژه انتقال آب از حوضه آبریز کارون به فلات مرکزی که با نام "بهشت آباد" شناخته می شود از دهه 80 مطرح و با وجود اختلاف نظرها این پروژه در سال 1390 کلنگ زده شد. با این حال به دلیل اختلاف‌های شدید بین استان‌های ذینفع و متضرر، این طرح برای سال‌ها بلاتکلیف ماند.
طرح انتقال آب بهشت آباد شامل سدی ۱.۵ میلیارد مترمکعبی به ارتفاع ۱۷۸ متر و تونلی به طول ۶۰ کیلومتر است. کل تخصیص پروژه سد و تونل بهشت آباد در ابتدا به بیش از یک میلیارد متر مکعب می‌رسید اما با بازنگری مطالعات این حجم آب به ۵۸۰ میلیون متر مکعب کاهش یافت که البته کارشناسان حوزه آب معتقدند این میزان آب، بیش از نیاز آب آشامیدنی مردم فلات مرکزی است و به همین دلیل طرح توجیه اقتصادی و فنی ندارد.
مخالفت محیط زیست با بهشت آباد
سازمان حفاظت محیط زیست کشور در سال ۱۳۸۶، مرکز پژوهش‌های مجلس در سال ۱۳۸۷ و سازمان مدیریت منابع آب ایران به عنوان متولی آب کشور به این طرح اشکالات فراوانی گرفته بودند و آن را تأیید نکردند.
هرچند طبق محاسبات جدید سازمان حفاظت از محیط زیست براساس جدیدترین اورد سرچشمه رودخانه کارون در چهارمحال و بختیاری، میزان آب قابل انتقال در طرح بهشت آباد کمتر از 250 میلیون متر مکعب خواهد بود؛ همچنین با اجرای طرح کوهرنگ 3 باز هم این میزان آب کاهش می‌یابد و عملاٌ اجرای طرح انتقال آب بهشت آباد از نظر زیست محیطی هم مضر خواهد بود.
طرح انتقال آب کوهرنگ 3 هم نباید اجرا می‌شد
حمید جلالوندی، مدیرکل دفتر ارزیابی سازمان محیط‌زیست در سال 96 در گفت‌وگویی گفته بود: پروژه «کوهرنگ ۳» در سال ۱۳۹۱ از کمیته ارزیابی زیست‌محیطی سازمان محیط‌زیست در دوره گذشته مجوز احداث دریافت کرده است، اما این مجوز، مشروط به حدود ۲۵ مورد الزامات بوده و برای آن مجوز، دوره دو سالهای از اعتبار زمانی هم در نظر گرفته بودند.
وی می‌افزاید: مجری بر این اساس کار را شروع و متأسفانه بخش‌هایی از کار را هم اجرا کرده بود. بعد از اینکه بحث کمبود آب مطرح شد و تشدید بحران آب رخ داد، در استان چهارمحال و بختیاری و دیگر بخش‌ها نگاه تغییر می‌کند و به این سمت می‌رود که جلوی این پروژه گرفته شود.
وی بیان می‌کند: با توجه به انقضای زمان مجوز و اینکه پیمانکار هم از برخی شروط عدول کرده بوده، بر این مبنا از کمیته ماده ۲ سازمان محیط‌زیست درخواست کردند مجدد این موضوع را بررسی کند و در صورت لزوم، مجوز لغو شود.
جلالوندی عنوان می‌کند: در کمیته ماده ۲ پروژه «کوهرنگ ۳» را طرح موضوع کردیم و در این کمیته با توجه به اینکه مجوزی صادر شده بوده و ساخت و سازها بر اساس مجوز شکل گرفته بود، به این نتیجه رسیدیم که اکنون لغو مجوز از نظر حقوقی دچار ایراد است؛ اما از این منظر که مجری در اجرای شروط، تخلفاتی داشته و برخی شرایط را انجام نداده، می‌توان برخورد کرد.
مدیرکل دفتر ارزیابی سازمان محیط‌زیست بیان می‌کند: موضوع را به اداره کل محیط‌زیست استان چهارمحال و بختیاری اعلام کردیم تا با توجه به این عدم رعایت شروط، برخورد قانونی کند، اداره کل ما نیز موضوع را به مقامات قضایی استان اعلام کرده و درخواست توقف عملیات کرده‌اند.
آثار بد زیست محیطی
عضو هیات علمی گروه منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری درباره طرح انتقال آب بهشت آباد نیز می‌گوید: با اجرای ۶۵ کیلومتر تونل از زیر سرزمین چهارمحال و بختیاری تمامی منابع آب طول مسیر و تا شعاع حداقل ۳۰ کیلومتر از طرفین محور تونل خشک خواهد شد.
مهدی پژوهش می‌افزاید: مناطقی که با احداث تونل بهشت‌آباد بیش از مناطق دیگر متضرر می شود شامل چشمه سارهای دره شولی فرخشهر، چشمه رباط، چشمه پارک، چشمه‌های تنگ صیاد در فرخشهر، چشمه وقت ساعت، چشمه زنه هفشجان، چشمه‌های منطقه خراجی و چشمه گندیان خراجی، چشمه سارهای منطقه جونقان، چشمه بالا قلی سلم، چشمه‌های دستنا، چشمه و دریاچه شلمزاز، چشمه باغ رستم و صدها قنات و چاه آب شرب و کشاورزی در مناطق فرخشهر، شهرکیان، شهرکرد، طاقانک، هفشجان، شمس آباد، نوآباد و سیبک، خراجی، سرتیشنیز و تشنیز، امیرآباد و جعفر آباد، شلمزار، سلم، دستنا و جونقان و... هستند.
وی با اشاره به اینکه حفر تونل سوم کوهرنگ موجب از بین رفتن منابع آب منطقه و چشمه‌های متعدد منطقه بیرگان، دشت زری و نصیر آباد از جمله چشمه پر آب مروارید شد، گفت: در واقع تونل بهشت‌آباد موجب زهکشی منابع آب زیرزمینی منطقه با حجم سالیانه بیش از ۳۰۰ میلیون متر مکعب می‌شود.
ایرادات مجلس، شرکت مشاور و سازمان بازرسی به طرح بهشت آباد
عضو هیات علمی دانشگاه شهرکرد ادامه می‌دهد: شرکت مشاور زیر مجموعه شرکت آب منطقه‌ای اصفهان در مطالعات این پروژه درصفحات ۱۸- ۳۸ تا ۱۸- ۴۰ و ۱۸-۳۲ و ۱۸- ۳۳ به هجوم آب به داخل تونل و تخریب منابع آب زیرزمینی مسیر تونل و خشک شدن چشمه‌ها و از جمله چشمه سلم به دلیل وجود گسل‌ها و زون‌های شکسته شده و گسترش کارست (غاری شدن) اشاره کرده است.
وی اظهار می‌کند: مجامع معتبری همچون "مرکز پژوهش‌های مجلس"، در تاریخ ۱۱ مرداد سال ۹۱، "سازمان بازرسی کل کشور(قوه قضاییه) در تاریخ ۲۳ شهریور سال ۹۰، و "سازمان محیط زیست" کشور در تاریخ ۲۳ مهر سال ۸۶ نیز بر این موضوع اتفاق دارند که تونل بهشت‌آباد با چالش جدی زیست محیطی و اجتماعی مواجه است و نباید حفر شود.
عضو کمیته ملی کارون بیان می‌کند: شورای عالی آب کشور در سیزدهمین جلسه خود در تاریخ ۱۸ فروردین سال ۹۳ (بند ۸ و تبصره های ذیل آن) اجرای تونل برای این طرح را مردود و گزینه نهایی را منوط به بررسی‌های بیشتر وزارت نیرو دانسته، همچنین شرکت توسعه آب نیروی ایران در نامه شماره ۳۵/۵۹ مورخ ۲۳. ۲. ۱۳۹۸ اجرای این طرح را دارای چالش‌های بزرگ فنی و اجتماعی دانسته و آورد سالیانه طرح را پاسخگوی احجام برآورد شده در این طرح ندانسته است.
طرح جایگزین بهشت آباد!
وعده وزیر نیرو برای جمع آوری کارگاه‌های پروژه انتقال آب بهشت آباد موضوع تازه‌ای نیست؛ این وعده‌ها در سال 91 هم از سوی وزیر وقت نیرو قول تجدید نظر درباره این پروژه را داده بود.
اما یادآوری صحبت‌های مرحوم هاشمی رفسنجانی 6 ماه قبل از فوتش، سبب نگرانی فعالان محیط زیست و مردم می‌شود؛ آیت الله هاشمی در سفر به کرمان گفته بود: انتقال آب از یک استان به استان دیگر یک سیاست کلی است و تونل انتقال آب استان کرمان یک کار ماندنی است که می تواند خشکسالی‌ها را حداقل برای 100 سال جبران کند.
برخی از کارشناسان نیز معتقدند که حتی اگر طرح انتقال آب بهشت آباد لغو شود، نمایندگان خوزستان در مجلس باید حواسشان به اجرای پروژه سد بختیاری باشد! پروژه‌ای که تنها راه پیشگیری از سیل‌های بهاره در حوزه دز است اما می‌تواند در کوتاه مدت آثار سوءانتقال آب را هم پنهان کند.
با توجه به پیوستن کارون و دز در بندقیر، می‌توان با رهاسازی آب بیشتر از سد بختیاری این نظریه را القا کرد که کارون به سالهای نرمال بازگشته و به همین دلیل پروژه‌های انتقال آب دوباره احیا می‌شوند.
